Morgunblaðið - 22.09.1995, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
FÖSTUDAGUR 22. SEPTEMBER 1995 B 3
Morgunblaðið/Árni Sæberg
ROTTURNAR sem Sigmund-
ur Guðbjarnarson notar eru
látnar í dós og svæfðar með
kolsýru áður en þær eru
aflífaðar.
I þriðja hópnum er þeir sem telja
rétt að gera tilraunir að uppfylltum
ákveðnum skilyrðum. Þeir telja dýrin
hafa réttindi vegna skynhæfni
sinnar: þau finna til og þar af leið-
andi hafa þau rétt til að vera ekki
valdið sársauka. En réttindi manna
eru meiri en réttindi dýranna. Þess
vegna má til dæmis ekki gera tilraun-
; ir á heilasködduðu fólki. Meiri rétt-
| indi manna ráðast af því að þeir eru
sem tegund á hærra siðferðisstigi
' • en dýrin.
í Fjórði hópurinn telur að dýr hafí
ekki réttindi því að réttindi geti að-
eins orðið til innan siðferðisþjóð-
félags. Engu að síður er það skylda
manna að hlífa þeim við sársauka.
Ef niðurstöður má fá með öðrum
hætti en dýrátilraunum eru þær ekki
réttlætanlegar. ■
Ásgeir bendir á að viðhorf til dýr-
atilrauna hafi breyst í gegnum tíðina
og haldist nokkuð í hendur viðhorf
til dýraverndunar almennt. Sífellt eru
gerðar meiri kröfur varðandi mann-
úðlega meðferð á dýrunum og einnig
fjölgar þeim tegundum sem dýra-
■i verndunarsinnar vilja verja.
I£ Blettur á mannkynlnu
1 Magnús Skarphéðinsson er meðlimur
í mörgum dýraverndunarsamtökum,
bæði innlendum og erlendum. Meðal
annars er hann félagsmaður í Ani-
mal Liberation Front, samtökum sem
bresk stjórnvöld saka um hryðjuverk
og eru ólögleg þar í landi.
I! Magnús segist telja að þær til-
raunir sem gerðar eru á íslandi á
dýrum séu meinlausar í samanburði
: við það sem gerist erlendis. „Eftirlit
1 með dýratilraunum er samt lélegt
. hér. Dýraverndarráð hefur verið
' mjög laust á leyfin til tilrauna og svo
virðist sem allir sem sækja um fái
leyfi.“
Magnús telur ólíklegt að aðferðir
róttækra dýravemdarfélaga á borð
við Animal Liberation Front verði
teknar upp hér á landi- í bráð. „Fyrr
eða síðar hlýtur samt dýraverndun-
arbylgjan að berast til íslands og ég
hef trú á að það verði i náinni fram-
tíð. Ég mun ekki fremja innbrot á
rannsóknarstofur hér á landi nú til
að frelsa tilraunadýr, en ég styð þær
aðferðir, og það kemur að því að
þeim verður beitt á íslandi. Mér
fínnst dýratilraunir ljótasti bletturinn
á mannkyninu og þær eru yfirleitt
algerlega óþarfar. Það er enginn efi
í huga mér um það að vísindamenn-
irnir sem stunda þær em upp til
hópa gott fólk, en einhvern veginn
verður það algerlega siðblint í vinn-
unni.“ ■
Helgi Þorsteinsson
Þ- Stuðningsmenn dýratil-
rnunn segja þær nauðsyn-
legnr til nð nó órnngri í
læknavísindum. Andstæð-
ingar þeirra segja að alltaff
séu til aðrar leiðir.
GAMLAR LJÓSMYNDIR
Hlúð að
heimildum
um horfna tíð
3Í FLJÓTU bragði virðist járn-
blendiverksmiðja, skipasmíða-
^ stöð og stálsmiðja eiga fátt
■■ sameiginlegt með fornminja-
söfnum. Fyrir utan muninn,
sem felst í að smiðjumar fram-
Om leiða og söfnin varðveita, er
umhverfi og vinnulag starfs-
!*■ manna gjörólíkt. Tæknin er
þó jafnnauðsynleg í smiðjum sem í
söfnum. Án hennar myndu minjar
liðinna alda grotna og falla í
gleymskunnar dá.
I vor lauk María Karen
Signrðardóttir, vélsmiður og
stúdent frá Fjölbrautarskóla
Vesturlands á Akranesi, for-
vörslunámi frá Konservator-
skolen í Kaupmannahöfn.
Þar er kennd sú tækni, sem
þarf til að forða fomminjum
frá að verða slíkum örlögum
að bráð. María Karen sér-
hæfði sig ljósmyndafor-
vörslu. Lokaverkefni hennar
var annars vegar úttekt á
verkum Jóns Kaldals, sem
varðveitt eru í Ljósmynda-
safni Reykjavíkurborgar og
Þjóðminjasafninu, og hins
vegar safnfræðileg úttekt á
myndageymslum þar.
María Karen segir að eftir
stúdentspróf og vinnu í
smiðjum og verksmiðjum
hafi áhugi sinn á vélsmíði
farið þverrandi. „Áhugi á
gömlum munum hafði blund-
að í mér frá því ég var smá-
stelpa að leika mér við
Byggðasafnið á Akranesi.
Ég kannaði námsmöguleik-
ana og komst að því að forvörslun-
ám hentaði mér betur, því þá gæti
ég sameinað áhuga minn á forn-
minjum og handverki. Þótt loka-
verkefni mitt hafi fjallað um ljós-
myndaforvörslu, þá hef ég ekki
síður áhuga á að nýta þekkingu
mína í að gera við pappír, skjöl
og bækur.“
Mlkilvægar heimlldlr
í Konservatorskolen, sem tilheyr-
ir Konunglega listaháskólanum, eru
fimm deildir. María Karen valdi
pappírsforvörsludeild, en þar er
aðaláherslan á viðgerðir og rann-
sóknir á gömlum handritum, skjöl-
um, kortum, bókum og ijósmynd-
um. Hinar deildirnar sérhæfa nem-
endur í gera við málverk og kirkju-
myndir, höggmyndir, fornleifar og
náttúrugripi.
„Safnfræði, þ.e. uppbygging
safna og varðveisla muna, er kennd
í öllum deildum. Ljósmyndin varð
mér fljótlega mjög hugleikin, þótt
ljósmyndaönnin væri í rauninni erf-
iðust. Kennslan byggðist að miklu
leyti á efnafræði, enda grundvallar-
atriði að skilja uppbyggingu ljós-
myndar og hvaða efni voru og eru
notuð til að Ijósmynd verði til. Við
lærðum líka um sögu ljósmyndarinn-
ar, sem raunar er ekki löng miðað
við ýmsa gripi á söfnum. Fyrstu
myndina tók Frakkinn Daguerre
árið 1839. Þá varð strax ljóst að
þær yrðu mikilvægar heimildir fyrir
komandi kynslóðir. Uppgötvunin
þótti slíkur viðburður að sumir list-
málarar lögðu upp laupana og sneru
sér að að ljósmyndun.
Gildi ljósmynda sem heimilda um
mannlíf og staðhætti hefur aukist
jafnt og þétt en jafnframt orðið æ
ljósara að varðveisla þeirra er vand-
meðfarin. Þótt ljósmyndatækninni
hafi fleygt fram eru fílmur og ljós-
myndir enn viðkvæmar.“
Úttekt á verkum
Jóns Kaldals
María Karen segir að umhverfi og
umbúðir skipti miklu máli. Eigi að
varðveita ljósmyndir um aldur og
Rannsóknir ó
göntlunt, íslensk-
um Ijósmyndum
eru enn óplægður
akur. Frumrann-
sókn María Karen-
ar Ijósmyndafor-
varðar ó óstandi
Ijósmynda í Ijós-
myndasafni
Reykjavíkurborg-
ar, Árbæjarsaf ni
og Þjóðminjasafn-
inu benda til aó
mikil viógeróar-
vinna sé óunnin.
Morgunblaðið/Ásdís
spanna fimmtíu ára starfsferil,
fannst mér viðfangsefnið áhuga-
vert. Mikil þróun var í ljósmynda-
tækni á þessum árum. Þegar Jón
Kaldal byijaði voru allar negatifur
á glerplötum og myndir svart/hvít-
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
GAMLI OG NÝI TÍMINN. - María Karen Sigurðardóttir í myndasafni Þjóð-
minjasafnsins. Til vinstri er hluti safnsins, sem er enn í tréskössum, en til
hægri eru nýtískulegar stálhillur á brautum. í slíkum geymslum verður allt
safnið varðveitt í framtíðinni.
ævi þurfi þær að vera í sýrulausum
umbúðum og stöðugu hita- og raka-
stigi. Best sé að geyma filmur og
myndir í kæli við +5-8 gráður.
í lokaverkefni sínu, sem er mik-
ill doðrantur, rekur María Karen í
stuttu máli sögu ljósmyndarinnar
og æviferil Jóns Kaldals. Megin-
uppistaða verkefnisins er þó skrán-
ing á ástandi ljósmynda sem eftir
hann liggja, tillögur um úrbætur
og yiðgerðir.
„í ljósi þess að eftir Jón Kaldal
liggja tæplega 100 þúsund glerplöt-
ur, filmur og ijósmyndir, sem
ar. í lok ferilsins voru plastfilmur
og litmyndir ríkjandi. Jón Kaldal
tók þó ekki margar slíkar, enda var
hann fremur íhaldssamur ljósmynd-
ari. Til dæmis notaðist hann að
mestu við sömu myndavélina, sem
hann keypti þegar hann lauk námi
árið 1925.“
Fyrstl íslenski
Ijósmyndaforvörðurlnn
Auk mikils áhuga á ljósmyndum
byggðist ákvörðun Maríu Karenar
að sérhæfa sig í ljósmyndaforvörslu
einnig á því að hérlendis var enginn
með slíka sérþekkingu og því yrðu
verkefni væntanlega næg. „Mér
finnst skjóta svolítið skökku við að
menntamálaráðuneytið fjárfestir í
forvörsluþekkingu með því að
styrkja nemendur í skólann en nýt-
ir ekki þekkinguna þegar
þeir útskrifast. Helst þarf að
sækja um hina og þessa
styrki til að verða sér úti um
skammtímaverkefni.
Eftir að ég útskrifaðist
gerði ég úttekt á myndadeild
Arbæjarsafns. Þar vann ég
í sumar en er núna að vinna
verkefni fyrir Þjóðminja-
safnið með styrk frá Þjóðhá-
tíðarsjóði. Verkefnið felst í
að aðskilja nítrat-filmur frá
öðru ljósmyndaefni safnsins.
Nítratfilmur, sem voru mikið
notaðar fram undir miðja
öldina, eru eldfimar og geta
skemmt út frá sér. íslenska
vatnið hefur líka sett mark
sitt á margar myndir, en það
er óvenju brennisteinsríkt.
Ef myndir eru ekki framkall-
aðar, fixeraðar og skolaðar
nægilega vel standast þær
illa tímans tönn.“
María Karen segir að
rannsóknir á íslensku ljós-
myndaefni á söfnum séu enn
óplægður akur og löngu sé
orðið tímabært að gera heild-
arúttekt á því og heíja lagfæring-
ar. „Margar skemmdir eru lúmskar
og erfitt fyrir óþjálfað auga að
greina þær. Þótt skemmdirnar séu
misalvarlegar er hætta á að sögu-
legar myndir glatist verði ekkert
að gert,“ segir María Karen, sem
vonar að hún fái tækifæri til að
nýta sérþekkingu sína til að forða
þessum menningarverðmætum frá
skemmdum. í vélsmíði ætlar hún
ekki aftur, enda hefur hún meira
gaman af að nostra við fínlegt
handverk. ■
vþj
lykillinn að eilífri æsku?
Eitt hæsta hlutfall Q-10 í frumum líkamans er í hjartanu.
Upp úr miðjum aldri minnkar ffamleiðslu á því og getur
það leitt til minni mótstöðukrafts, skerts starfsþreks og
ótímabærrar öldrunar. Hlutverk Coensims Q-10 er að
breyta næringarefnum í orku í sérhverri frumu líkamans
þegar fæðan er brotin niður. Auk þess hefúr það
sterk andoxandi áhrif. Þá sem skortir Q-10 geta
fundið greinilegan mun eftir neyslu þess í nokkum
tíma, í auknu þreki og betri líðan, en jafhframt er
stuðlað að heilbrigðari efri áram.
Úheil
teilsuhúsið
Skólavörðustíg & Kringlunni