Morgunblaðið - 28.11.1995, Blaðsíða 8

8 B ÞRIÐJUDAGUR 28. NÓVEMBER
MORGUNBLAÐIÐ
Gyðinga saga
í GYÐINGA sögu er rakin saga Gyðinga í um 200 ár.
BÓKMENNTIR
F r æ ð i r i t
GYÐINGA SAGA
Edited by Kirsten Wolf. Stofnun
Árna Magnússonar á íslandi 1995.
Á 12. og 13. öld var fjölda lat-
neskra sögurita snúið á íslensku.
Þessi sögurit eru Trójumanna
saga, Rómverja saga, Breta sög-
ur, Alexanders saga og Gyðinga-
saga og eru þýðingarnar vitnis-
burður um mikinn áhuga á klass-
ískri forsögu. Nýlega kom út á
vegum Stofnunar Árna Magnús-
sonar ný útgáfa á Gyðinga sögu
sem Kirsten Wolf annaðist. Kirst-
en Wolf, sem er dönsk, lauk BA
prófi í íslensku frá Háskóla ís-
lands, MA prófi og síðar doktors-
prófi frá _ University College í
London. Útgáfa hennar á Gyð-
inga sögu er byggð á doktorsriti
hennar. Þetta er fræðileg útgáfa
þar sem tekið er tillit til allra
handrita sögunnar sem gildi hafa.
Latneskur texti er einnig prent-
aður samhliða þýðingunni.
í Gyðinga sögu er rakin saga
Gyðinga í um 200 ár. Hún hefst
á yfirliti yfir landvinninga Alex-
anders mikla, sundurlimun ríkis
hans og uppruna stórveldir
Selevkída. Gyðinga saga endar
á sögum þeirra Pontíusar Pílat-
usar og Júdasar ískaríotSj ásamt
stuttu yfirliti yfir sögu Israels-
þjóðar frá 37-44 e.Kr. Hún er
ekki þýðing á neinu einstöku lat-
ínuriti heldur er hún sett saman
úr mörgum heimildum. Það var
Brandur Jónsson, ábóti í
Þykkvabæjarklaustri frá 1247,
sem setti Gyðinga sögu saman.
Til vitnis um það eru lokaorð
sögunnar í aðalhandriti hennar:
„Þessa bók færði hinn heilagi
Jeronimus prestur úr hebresku
máli og í latínu. En úr latínu og
í norrænu sneri Brandur prestur
Jónsson er síðar var biskup að
Hólum og svo Alexandro magno
eftir boði virðulegs herra, herra
Magnúsar kóngs, sonar Hákonar
kóngs gamla.“ Brands er víða
getið í Sturlungu af mikilli virð-
ingu. Einkum er dreginn fram
hæfileiki hans til að sætta menn.
Honum er svo lýst í Svínfellinga
sögu að hann hafi verið „ágætur
höfðingi, klerkur góður, vitur og
vinsæll, ríkur og góðgjarn. Og í
þann tíma hafði hann mest
mannheill þeirra manna er þá
voru á íslandi." Brandur var
kjörinn biskup á Hólum 1262.
Hann var vígður í Niðarósi 1263
en lést rúmu ári eftir vígsluna.
Tímasetning þýðingarinnar hef-
ur verið byggð á lokaorðum sög-
unnar um að Brandur hafi þýtt
Gyðinga sögu að forsögn Magn-
úsar konungs Hákonarsonar.
Magnús Hákonarson og Hákon
Hákonarson voru í Niðarósi
1262-1263 og þann vetur hitti
Brandur þá feðga. Því hafa
fræðimenn talið að Brandur hafi
unnið að þýðingu og samsetn-
ingu Gyðinga sögu veturinn
1262-1263. Kirsten Wolf tekur
undir þá skoðun og bætir því við
að vísbending um aldur sögunnar
komi fram í athugasemd þýðand-
ans um vald páfa til að taka
menn í dýrlinga tölu. Vald páfa
til að taka menn í dýrlinga tölu
var ekki staðfest fyrr en 1234
og telur Kirsten Wolf ólíklegt
að sá úrskurður hafi haft áhrif
í Noregi og á íslandi fyrr en um
miðja 13. öld. Sverrir Tómasson
hefur hinsvegar bent á að hæpið
sé að byggja tímasetninguna á
fyrrnefndum lokaorðum sögunn-
ar, þar sem ritbeiðni af þessu
tagi sé algeng og varla marktæk
vísbending um aldur. Óhætt ætti
þó að vera að telja Gyðinga sögu
frá vera frá síðari hluta 13. ald-
ar.
Fimm skinnhandrit eru til af
Gyðinga sögu en heil er sagan
aðeins í tveimur þeirra. Pappírs-
handrit Gyðinga sögu eru sextán
talsins talsins og hafa að geyma
söguna ýmist heila eða hluta
hennar. Kirsten Wolf hefur flokk-
að handritin og hún lýsir ná-
kvæmlega stafagerð og stafsetn-
ingu þeirra handrita sem gildi
hafa, auk þess sem hún rekur
feril þeirra. Elsta handrit Gyð-
inga sögu er frá 1350- 1370 en
þau yngstu eru frá 18. öld.
Aðalhandrit Gyðinga sögu er
glæsilegt handrit með skreyttum
upphafsstöfum og h'klegað skrif-
að í Helgafellsklaustri. Það er
gott dæmi um áhugann á klass-
ískri forsögu, því í þessa bók
hefur verið safnað saman þýðing-
um úr Gamla testamentinu, Róm-
veija sögu og Alexanders sögu
auk Gyðinga sögu.
Gyðinga saga er samsteypurit,
unnin upp úr Qölda heimilda, og
gerir Kirstén Wolf skýra grein
fyrir þeim öllum. Síðan fjallar hún
rækilega um stíl og málfar sög-
unnar. Áður hafði verið talið að
Brandur Jónsson hefði aðeins
þýtt fyrsta hluta sögunnar af
þremur. Niðurstaða stílrannsókn-
ar Kirsten Wolf er hins vegar sú
að Brandur hafi þýtt alla þijá
hlutana.
Gyðinga saga er glæsilegt og
vandað fræðirit. Frágangur og
hönnun bókarinnar eru til fyrir-
myndar og útgefendum til sóma.
Ásdís Egilsdóttir.
Málfríður
og pöddurnar
Lifandi ljóðlist
BOKMENNTIR
Barnabók
SKORDÝRAÞJÓNUSTA
MÁLFRÍÐAR
Sigrún Eldjám Forlagið,
1995. - 36. bls.
SIGRÚN Eldjárn leiðir okkur
inn á heimili Málfríðar, vinkonu
Kuggs, sem er gamall kunningi á
barnabókamarkaði. Málfríður og
mamma hennar búa
saman á sérkennilegu
heimili og þegar flest
fólk leggur höfuðið í
bleyti fer Málfríður í
fótabað. En vandamál
Málfríðar er að hún
hefur aldrei lent á
réttu hillunni í lífunu.
Nú er hún enn að leita
fyrir sér og er stað-
ráðin í að gerast sjálf-
stæður atvinnurek-
andi. Hún fær loks
stórkostlega hug-
mynd sem hún er til-
búin að hrinda í fram-
kvæmd. Hún fær alls
kyns skordýr í lið með
sér og er tilbúin að leysa sérhvern
vanda. Eftir að hafa auglýst í
blaðinu er nægileg eftirspurn eft-
ir þessari sérkennilegu þjónustu.
Listinn yfir hjálparbeiðnirnar er
langur og að mörgu að hyggja.
Kona er með flókið hár sem eng-
in leið er að greiða, einn þarf að
losna víð gólfteppi, einn þarf að
gleðja og annan þarf að hrekkja.
Listamann vantar fyrirsætu og
svo vantar gluggatjöld á baðher-
bergið og svona mætti lengi telja.
Málfríður og Kuggur leysa úr öll-
um þessum vandamálum og
mörgum fleirum með hjálp skor-
dýranna áður en málin fara úr
böndunum. En Málfríður á líka
ráð við því.
Sagan er leiftrandi af glettni
og málfarið gott. Helst mætti
fínna að því að letrið á sögunni
er full smátt fyrir litla lesendur.
Myndirnar eru sérlega skemmti-
legar og líflegar og Sigrúnu er
lagið að teikna alls
kyns persónur og
gefa þeim lit og skap.
I myndunum eru
mörg skemmtileg
smáatriði og á sumum
myndunum eru flugur
eða einhveijar fljúg-
andi flygsur. Kuggur
er rólyndislegur í öll-
um þessum hama-
gángi með gleraugun
sín og situr með bók
í hönd fremur sem
áhugasamur áhorf-
andi en þátttakandi
þótt hann fari með
Málfríði í leið-
angrana. Málfríður
hefur séreinkenni íslenskrar ráð-
kænsku og athafna með skotthúf-
una sína á fleygiferð, léttfætt á
strigaskóm.
Margir krakkar eru hræddir við
alls konar pöddur og hryllir við
kónguló eða ánamaðki. Bók Sig-
rúnar Eldjárn um Skordýraþjón-
ustu Málfríðar er kjörið lesefni
fyrir þá svo og alla hina sem hafa
gaman af ævintýrum.
Sigrún Klara Hannesdóttir
BOKMENNTIR
Ljóð
BRAGÐ AF EILÍFÐ
LJÓÐAÞÝÐINGAR
eftir Berglindi Gunnarsdóttur. Or-
lagið, 1995,37. bls.
BRAGÐ af eilífð er lítið kver
þýddra ljóða frá þremur þjóðum,
Ungverjalandi, Spáni og Nicaragua.
Flest ljóðanna eru frá Spáni. Má
segja að með nokkrum vel völdum
dæmum sé sýnt ágrip af spænskri
Ijóðlist á þessari öld, þó einkum
fyrri hluta hennar.
Hér eru ljóðskáld
eins og Antonio Mac-
hado (1875-1939) og
Ramón Gómez de la
Sema (1888-1963)
sem báðir höfðu nokk-
ur áhrif á þróun nú-
tímaljóðlistar á Spáni,
sá fyrrnefndi með
„ljóðlist eilífðarinnar"
sem hann kallaði svo
og einkenndist af
óbeisluðu hugarflugi
eða hugarflæði og sá
fyrrnefndi með ljóða-
bálki sínum Greguríasi,
sem Berglind þýðir upp
úr hér og samanstend-
ur af stuttum ljóðræn-
um og húmorískum
staðhæfingum, svo sem þessari:
„Þeir færa fangana í röndótt nátt-
föt/ til að sjá hvort þeir komist
undan/ klæddir rimlum" eða þess-
ari: „Hvað aðhefst tunglið í raun?/
Það er í sólbaði."
í spænska hlutanum er einnig
að finna ljóð eftir skáldjöfurinn
Federico García Lorca (1898-1936)
í súrrealískum tón og eftir tvö skáld
úr hópi sem kallaði sig 1927-kyn-
slóðina, Vicente Aleixandre (1898-
1984) og Rafael Alberti (1902-).
Báðir ortu þeir á sínum tíma í súr-
realískum anda, eins og sjá má
dæmi um í Bragð af eilífð, en seinna
sóttu hinar tilvistarlegu spurningar
um dauðann, nagandi tímann og
tilganginn á þau eins og finna má
í ljóðinu Skáldið minnist lífs síns
eftir Aleixandre og Síðdegi um
haust eftir Alberti þar sem segir:
veistu þá átt sem leið þín liggur
hvort líf þitt ber að ós eða tómi?
Veistu hvort slokknarðu við að stöðvast
og varirnar lykjast, tungan þagnar?
Veit ég að eitthvað ógnlegt mín bíður
áfram mig blindan hrekur i fjarska.
Samt mun ég lenda og sem
mig ber þar
segja þeir: ertu hann sem við
væntum?
Titill bókarinnar
kemur úr ljóði ung-
verska skáldsins, Sánd-
or Weöres (1913-
1989), Augnabliki ei-
lífðar, sem eins og heit-
ið gefur til kynna fjallar
um tímann, tímann sem
fæðir og eyðir. Bókinni
lýkur á nokkrum ljóð-
um eftir nicaraguaska
skáldið Ruben Darío
(1867-1916) sem sagð-
ur er hafa endumýjað
og fært spænskorta
ljóðlist í nútímahorf.
Ekki verður annað séð en að
Berglind hafi vandað mjög til þessa
litla þýðingakvers. Að þýða er að
túlka framandi hugsun, að tengja
ókunnug orð, að endurvarpa annar-
legri mynd, eða með öðrum orðum
að lífga við ljóð sem era okkur
annars dauð, að lýsa svo við hin
fáum skilið og notið. Hér hefur það
verk unnist með ágætum.
Þröstur Helgason
Sigrún
Eldjárn
Berglind
Gunnarsdóttir
Nýjar bækur
• BÆKURNAR um Jón Odd og
Jón Bjarna hafa verið endurút-
gefnar. I kynningu frá útgefanda
segir: „Sagan Jón Oddur og Jón
Bjami eftir Guðrúnu Helgadóttur
er ein vinsælasta barnabók sem
gefín hefur verið út hér á landi.
Þessi bráðfyndna saga, sem nú er
orðin sígild, hefur um langt skeið
verið ófáanleg en kemur nú í fyrri
útgáfu. Hér segir frá óborganleg-
um uppátækjum Jóns Odds og Jóns
Bjarna, tvíburanna sem eru löngu
þjóðkunnir. Þeir lenda í fjölda
ævintýra sem kitla hláturtaugar
ungra sem eldri lesenda. Bók fyrir
alla — krakka, konur og kalla!“
Sagan um Jón Odd og Jón
Bjarna var frumraun Guðrúnar
Helgadóttur á bókmenntasviði og
hlaut hún barnabókaverðlaun
Fræðsluráðs Reykjavíkur er hún
kom út. Bókin vakti mikla athygli
á sínum tíma og sagði m.a. í rit-
dómi í Morgunblaðinu. „Loksins
er hér komin bók um nútímabörn."
Útgefandi er Vaka-Helgafell. Jón
Oddur ogJón Bjarni er 92 blaðsíð-
ur að lengd. Hönnun og umbrot
bókarinnar fór fram hjá Vöku-
Helgafelli. Anna Cynthia Leplar
gerði kápumynd og myndskreytti
en Kristín Ragna Gunnarsdóttir
hannaði kápu. Offsetþjónustan
annaðist filmuvinnu en bókin er
prentuð í Portúgal. BókinJón Odd-
ur ogJón Bjarni kostar 1.490 krón-
ur.
• ABRAKADABRA! eftir verð-
launahöfundinn Kristínu Steins-
í kynningu
frá útgefanda
segir: „Bráð-
fyndin og
skemmtileg
saga eftir hinn
vinsæla barna-
bókahöfund
Kristínu
Steinsdóttur.
Hröð atburða-
rás, spenna og ótrúlega litríkar
persónur."
Kristín Steinsdóttir hefur sent
frá sér fjölda barna- og unglinga-
bók. Hún fékk íslensku barnabóka-
verðlaunin árið 1987 fyrir bók sína
Franskbrauð með sultu. í fyrra
kom út bókin Draugur í sjöunda
himni sem var sjálfstætt framhald
bókarinnar Draugar vilja ekki
dósagos! en hún kom út 1992.
Útgefandi er Vaka-Helgafell.
Abrakadabra! er 120 blaðsíður að
lengd. Kristín Ragna Gunnarsdótt-
ir teiknaði kápumynd og mynd-
skreytti söguna. Filmuvinnsla bók-
arinnar fór fram hjá Prentmynda-
stofunni! kostar 1.490 krónur.
• MEÐ öðrum orðum er safn
þýddra ljóða eftir SigurðA.
Magnússon. Bókin hefur að
geyma þýðingar
á ljóðum 29
skálda frá ýms-
um heimshom-
um og má nefna •
W.H. Auden,
C. Day Lewis,
Paul Eluard,
Ingeborg Bac-
hmann, Tad-
eusz Rósewicz,
Federico Garc-
ia Lorca, Jorge Luis Borges og
Gíorgos Seferís.
I kynningu segir: „Sigurður
A. Magnússon er í fremstu röð
þýðenda heimsbókmennta á ís-
lenska tungu, auk þess að vera
þekktur sem skáldsagnahöfundur
og ljóðskáld. Meðal stórvirkja sem
hann hefur þýtt undanfarin ár má
nefna Ódysseif eftir James Joyce
og Söngurinn um sjálfan mig
eftir Walt Whitman. í ljóðasafninu
Með öðrum orðum birtast ljóða-
þýðingar Sigurðar frá 40 ára tíma-
bili.“
Útgefandi erForlagið. Með öðr-
um orðum er 158 bls. Margrét E.
Laxness hannaði bókarkápu. Bókin
er unnin í Stensli hf. oghún kost-
ar 2.480 kr.
Sigurður A.
Magnússon
dottur.
Kristín
Steinsdóttir