Morgunblaðið - 09.12.1995, Side 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 1995 B 3
Arvakur hf. gefur út tvær bækur Matthíasar Johannessens
Spunnið um Stalín
og Fjötrar
okkar og takmörk
ÚT ERU komnar bækurnar Spunnið
um Stalín og Fjötrar okkar og tak-
mörk eftir Matthías Johannessen, en
efni bókanna er sótt í Helgispjall
hans, fasta þætti sem hann hefur
skrifað í Morgunblaðið undanfarin sjö
ár. Útgefandi er Árvakur hf. og verða
bækumar gefnar út í tvö hundruð
tölusettum eintökum, árituðum af
höfundi. Á sínum tíma gaf Iðunn út
tvö bindi með efni úr Helgispjalli
Matthíasar. Fyrmefndar bækur eru
fyrstu bækumar sem Árvakur hf.
útgáfufélag Morgunblaðsins gefur út.
Haraldur Sveinsson stjórnarfor-
maður Árvakurs segir að kveikjan
að útgáfu bókanna hafi verið sú að
efni þeirra hafi verið til í tölvutæku
formi á Morgunblaðinu. „Árvakur
hafði mikinn áhuga á að varðveita
þetta efni með þessum hætti, ekki
síst þar sem hægt var að vinna bæk-
umar á hagkvæman hátt.“
Bækumar vora unnar til prent-
unar af starfsmönnum Morgunblaðs-
ins en prentunin fór fram hjá prent-
smiðjunni Odda. Hvor bók um sig
er tæplega 200 síður.
BÓKAKÁPAN á Fjötrar okkar og takmörk var hönnuð af Helgu
Guðmundsdóttur, starfsmanni auglýsingadeildar Morgunblaðs-
ins. Margrét Þóra Þorláksdóttir hannaði bókakápuna á
Spunnið um Stalín.
WOODY Allen er um þessar mund-
ir talinn vera hinn versti maður.
Hann er sagður hafa eitrað líf
bama sinna og barnsmóður, jafn-
vel leitað á börnin, og bætt svo
gráu ofan á svart með því að taka
saman við rúmlega tvítuga ætt-
leidda dóttur barnsmóður sinnar.
Áfrýjunardómstóll í New York hef-
ur í tvígang staðfest þann úrskurð
undirréttar að Allen fái ekki um-
gengnisrétt við börn sín. Yngstu
dóttur sína hefur hann ekki séð í
þrjú ár, elsti sonurinn talar ekki
við hann en sonurinn í miðið hittir
hann vikulega og eyðir með honum
nokkrum klukkustundum að við-
stöddum félagsráðgjafa. Þessi
harmasaga er öllum New York-
búum auðvitað löngu kunn, en
engu að síður rakin í smáatriðum
í viðtali sem Woody Allen veitti
New York Times á dögunum þegar
sýningar á nýju myndinni hans
„Mighty Aphrodite“ voru að hefj-
ast í New York.
Nú segist hann tilbúinn að snúa
vörn í sókn. Nógu lengi sé búið
að ljúga á hann sökum og sverta
mannorð hans. Þetta hafi jafnvel
gengið svo langt að hann hafi ver-
ið að því kominn að ákveða að
hætta að skemmta fólki. En svo
hafi honum snúist hugur, sumir
trúi nú enn á hann og þrátt fyrir
allt hafi hann atvinnu sína af
þessu.
Og maður getur ekki annað en
glaðst yfir því að Woody Allen
skuli enn vera að gera bíómyndir,
hvað sem biturleika hans kann að
líða, og hafi ekki ákveðið að ger-
ast íþróttafréttaritari, sem hann
segir að standi hjarta sínu næst,
eða eitthvað viðlíka gáfulegt.
„Mighty Aphrodite" er ein þessara
íjúfu Woody Allen mynda, um
hverdagsraunir hverdagslegs
fólks, sem í meðföram Allens verða
allt annað en hversdagslegar. Því
þegar fólk hugsar af alvöru um
venjulegustu hluti, neyðist það
jafnan til að velta grundvelli tilver-
unnar fyrir sér. í „Mighty Aphrod-
ite“ er þetta undirstrikað með því
að grískur harmleikjakór blandar
sér í hugarstríð aðalpersónunnar,
íþróttafréttaritarans Lenny Win-
erib, sem á í basli við sjálfan sig,
konu sína og fleira. Það er ekki
vert að lýsa söguþræðinum, hann
lýsir sér best sjálfur. Hinsvegar
hljóta Woody Allen aðdáendur að
taka eftir því að hetjan er breytt.
Lenny Winerib er alvarlegri per-
sóna en venjan er um þau hlutverk
sem Allen leikur sjálfur. Hann er
líka fjarska góður þótt hann geri
ýmislegt hgimskulegt. Það er engu
líkara en að Allen vilji segja meira
um sjálfan sig með þessum karakt-
er en hann hefur gert áður. Þetta
er kannski það sem hann kallar
að snúa vörn í sókn.
Vindlar og viskí
En það eru fleiri en Woody Al-
len sem hafa tapað mannorðinu
nýlega. Sama gildir um Berthold
Brecht, þótt hann hafi legið í gröf
sinni í bráðum fjörutíu ár. Maður
Woody Allen
í Mahagonny
Woody Allen segist nú tilbúinn að snúa
vöm í sókn. Nógu lengi sé búið að ljúga
á hann sökum og sverta mannorð hans,
skrifar Jón Olafsson sem segist ekki geta
annað en glaðst yfír því að Woody Allen
skuli enn vera að gera bíómyndir, hvað
sem biturleika hans kunni að líða. Hann
segir Berthold Brecht einnig hafa tapað
mannorðinu, þótt hann hafí legið í gröf
sinni í bráðum fjörutíu ár.
N E W
Y O R K
Woody
Allen
p i s t i I I
getur samt ekki að því gert að
sama hugsun læðist að manni við
að sj'á „Der Aufstieg und Fall der
Stadt Mahagonny," sem Metro-
politan óperan hefur haft á sýn-
ingaskrá sinni í vetur, og við að
sjá mynd Woody Allens: Ætli
manni komi þessi einkamál nokkuð
við. Ekki verður þessi fyrsta afurð
hins fijóa samstarfs þeirra Kurts
Weill og Brechts neitt verri, þótt
fáeinir ævisagnaritarar séu nú
farnir'að draga upp hina verstu
mynd af þeim síðarnefnda, sem
klámhundi, nauðgara og mannhat-
ara: Það er að segja sem hinum
versta manni rétt eins og aum-
ingja Woody Allen.
Það er merkilegt hvað Mahag-
onny stenst vel tímans tönn. Tón-
list Weills er náttúrlega orðin
klassísk fyrir löngu, en texti
Brechts hittir alvegjafn vel í mark
nú og hann gerði þegar óperan var
flutt fyrst undir lok þriðja áratug-
arins. En kannski hittir Mahag-
onny betur í mark nú en hún hef-
ur gert um langt skeið. Tímarnir
eru ekki alveg
ólíkir, nú og
þegar óperan
var framflutt.
Hér vestan
hafs hefur bilið
á milli ríkra og
fátækra aukist
jafnt og þétt á
síðustu árum. í
mörgum
stærstu borg-
um Bandaríkj-
anna hefur blásnauðu fólki og
heimilisleysingjum farið fjölgandi
og sú þróun á vart eftir að snúast
við í bráð á meðan bæði alrík-
isþingið í Washington og þing ein-
stakra fylkja eru að keppast við
að skera niður alla félagslega að-
stoð. Maður fer ekki svo milli húsa
að betlari biðji ekki um pening og
það á meðan ríkasti hundraðshluti
Bandaríkjamanna eykur innkomu
sína um vænan þriðjung á milli
ára, úr 367 í 521 milljón dollara.
Opera Brechts og Weills fjallar
um Mahagonny-borg sem lánleys-
ingjar og glæpamenn reisa í eyði-
mörkinni í landi sem gæti verið
hvaða land sem er þótt örnefnin
minni á Ameríku. I Mahagonny
er lifað fyrir ástir, svall, slagsmál
. og át. Þar má allt nema vera blank-
ur. Þar snýst lífið um peninga, því
fyrir þá má fá allt sem hugsast
getur. Þar era reyktir vindlar og
viskí teygað, því meiri unað er
ekki hægt að hugsa sér.
í óperunni er sögð saga eins af
fyrstu íbúum borgarinnar Jimmy
Mahoney (Paul Ackermann í þýsku
útgáfunni) og hvernig hann á end-
anum fremur glæp er handtekinn,
dæmdur og líflátinn í rafmagns-
stól. Glæpurinn var auðvitað sá
að verða uppiskroppa með reiðufé
á bar. Aftur getur maður ekki
varist því að hugsa um Woody
Allen, þótt varla þurfi hann að
óttast rafmagnsstólinn fyrir syndir
sínar.
Það er vissulega athyglisvert að
sjá óperu Weills og Brechts flutta
á jafn stórbrotnum stað og í Metro-
politan í New York. Þótt Mahag-
onny hafi upphaflega verið skrifað
sem ópera þá finnst manni þessi
tónlist og þessi andi aldrei alveg
falla að stíl klassískrar óperu.
Hrátt yfirbragð Brecht-leikritanna
víkur fyrir fínlegum stíl óperunn-
ar. En tónlist Weills stendur hins-
vegar alveg undir því og það er
kannski þetta sem gerir hana
merkilega, að hún er alltaf jafn
góð, hvort sem er í flutningi
rokkgrúppu, óperu- eða kabarett-
söngvara, á bar í höll eða hreysi.
Alfræðiorðabók um
New York
Það eru varla margar borgir
nógu merkilegar til þess að mönn-
um finnist taka því að skrifa um
þær alfræðiorðabækur, síst af öllu
þær sem eiga sér jafn stutta sögu
og New York. En nýlega kom út
1350 síðna doðrantur sem nefnist
„Encyclopedia of New York City“
og inniheldur um það bil allt sem
maður vill vita um borgina og sögu
hennar.
Það er kærkomin tilbreyting frá
þeim aragrúa bæklinga og ferða-
mannahandbóka sem til er um
borgina að geta flett því upp sem
maður þarf að vita í alfræðiorða-
bók sem þessari. Upplýsingamar
eru miklu nákvæmari og betri og
það er ekki talað til manns einsog
hálfvita, sem því miður er regla
fremur en undantekning þegar um
ferðamannabækur er að ræða.
Þótt New York alfræðiorðabókin
sé kannski ekki beinlínis til að
hafa í farteskinu er hún tvímæla-
laust sú lesning sem hollust er
þeim sem vilja kynna sér borgina
af alvöru. En áhugi borgarbúa
sjálfra á sögu borgarinnar er
kannski ekki gott merki. New
York er borg sem má muna sinn
fífil fegri. Hér lengir menn eftir
liðinni tíð þegar glæpir tilheyrðu
undirheimunum og morð voru
framin af atvinnumönnum með
vélbyssur í fiðlutöskum, en ekki
af heimilislausum dópistum. Saga
borgarinnar hefur orðið efni
ískyggilegra margra bóka á þessu
ári. Frægust þeirra líklega
„Terrible Honesty“ eftir enskupró-
fessor á Columbiaháskóla sem
varpar miklum dýrðarljóma á and-
ans líf í borginni á þriðja og fjórða
áratugnum.
Allir lofsyngja stórborgina, og
þar er Woody Allen náttúrlega
fremstur í flokki. En þeir Brecht
og Weill hafa löngum verið álitnir
duldir aðdáendur Metropólsins og
um það bar uppfærsla Mahagonny
í óperunni líka vitni, þar sem há-
hýsalína borgarinnar spilltu er
háhýsalína New York borgar.
Trúarvissa
og blóðug
bylting
BÓKMENNTIR
Viðtöl
BETRI HELMINGURINN
Skrásetjarar: Jón Daníelsson og
Bragi Bergmann. Viðmælendur:
Asta Kristrún Ragnarsdóttir, Elsa
Bjömsdóttir, Halldóra Hjaltadóttir,
Ingibjörg Hjartardóttir og Kristín
Sigríður Gunnlaugsdóttir. Skjald-
borg 1995 - 250 síður. 3.480 kr.
BETRI helming-
urinn, hið stutta
ævisöguform, er
býsna lífseigt.
Þetta er sjöunda
bókin og fimm
konur segja hér frá
lífsferli sínu, sum-
ar tæplega komnar
á „ævisögualdur"
en hafa þó frá.lit-
ríku lífi að segja.
Aftur á móti virðist meiri ró hjá
þeim er líta yfir langan veg.
Andstæður í lífsskoðun era miklar
þegar á heildina er litið. Ein eyddi
dijúgum tíma æskuáranna í að sitja
á rökstólum með þeim af ’68 kyn-
slóðinni sem í fúlustu alvöra vildu
sjá blóð auðvaldsins renna niður
Laugaveginn eftir byltingarsigur.
En nú á þroskaaldri vekur aðdáun
vegna ritstarfa og leiklistar.
Ónnur er fullviss um margbrotið
lífsferli mannsins á hinum ýmsu
tlverustigum undir guðlegri forsjá.
Einörð trúarskoðun og kærleiksríkt
hugarfar einkennir viðtalið.
Brokkgengur bernsku- og æsku-
feriil á sér farsæla lendingu og það
lýsir af tiltölulega ungu lífi þroskaðr-
ar konu, sem gegnir ábyrgðarmiklu
starfí í þjóðfélaginu.
Heiðríkja er yfír frásögn konu sem
hrammur sjúkdóms hefur slegið á
besta aldri hennar. Athafnasamt líf
hennar í gleði og einfaldleika er
umhugsunarvert og snertir lesanda.
Enn er það nú svo að kona úr
fámenninu begður birtu á mannlífið
þar um leið og hún er nokkuð kunn-
ug siglingu þjóðarskútunnar. Hóg-
værð er einkenni viðtals.
Þótt eiginmenn kvennanna séu
meðal þúsunda annarra sem era
nokkuð kunnir samtímanum, gera
þær allar veg hvers og eins áhuga-
verðan og mikinn - en þó af sann-
girni og einlægni.
Frásagnirnar virðast dálítið „hrá-
ar“, óþarflega orðmargar og stund-
um gætir endurtekninga. Kannski
er óvarlegt að segja að öguð, bein-
skeytt viðtöl hefðu stytt blaðsíðutöl
til muna. Skrásetjarar era þó ágætir
á sínu sviði. (Jón vel þekktur.)
Ytri frágangur með ágætum og
ljósmyndir segja margt. Að lokum:
Gestur sótari (samanber bls. 84) er
líka einn af merkustu mönnum sem
ég hef kynnst á lífsleiðinni.
Jenna Jensdóttir
Nýjar bækur
• ÚT er komin bókin Vínin í Ríkinu
- árbók 1996 eftir Einar Thorodd-
sen.
Þetta er þriðja árbókin sem hann
sendir frá sér um
vínin í Ríkinu. Hér
er um nýja og end-
urskoðaða útgáfu
að ræða því að
gefnar era um-
sagnir um rúmlega
150 víntegundir og
nýja árganga sem
bæst hafa í hillum-
ar í ríkinu frá því
síðasta árbók kom
út. Alls eru því
Einar
Thoroddsen
nokkuð á þriðja hundrað umsagnir
um víntegundir í þessari bók.
Utgefandi erMál ogmenning.
Vínin íRíkinu - árbók 1996 er 147
bls., unnin í G. Ben. Eddu Prentstofu
hf. Guðjón Ingi Hauksson hannaði
útlit bókarinnar. Verð: 2.480 kr.