Morgunblaðið - 09.12.1995, Síða 8

8 B LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 1995
MORGUNBLAÐIÐ
Auðmjúkir þjónar
Út er komin hjá Japis geislaplata, þar sem
Guðni Franzson klarinettuleikari og Gerrit
Schuil píanóleikari flytja verk eftir Johannes
Brahms, Robert Schumann og Clöru Wieck
Schumann. Orri Páll Ormarsson tók þá
tali af þessu tilefni.
Morgunblaðið/Þorkell
GERRIT Schuil og Guðni Franzson segja að túlkun þeirra
á verkum Brahms og Schumann-hjónanna sé sennilega ekki
fullkomlega hefðbundin.
VIÐ gerðum þessa plötu
fyrst og fremst tón-
listarinnar vegna. Það
eru því nokkur af stór-
virkjum rómantískrar kammertón-
listar sem eru í forgrunni en ekki
tónlistarmennimir sem leika þau.
Við erum einungis auðmjúkir þjón-
ar,“ segir Guðni Franzson klari-
nettuleikari en út er komin hjá
Japis geislaplata, þar sem hann
leikur ásamt píanóleikaranum Ger-
rit Schuil sónötur op. 120 nr.l og
2 eftir Johannes Brahms, fantasíur
og rómönsur eftir Robert Schum-
ann og sönglagið Ihr Bild eftir
Clöru Wieck Schumann.
Guðni segir að þeir félagar taki
engu að síður skýra afstöðu í flutn-
ingi. „Það má eiginlega segja að
platan samanstandi af tónlist og
tilfinningum, en túlkunin er mjög
persónuleg og sennilega ekki full-
komlega hefðbundin.“
Að sögn tvímenninganna eru
fantasíur og rómönsur Schumanns
tilfínningaríkar og lagrænar tón-
smíðar sem eru dálæti hljóðfæra-
leikara um allan heim. Þá séu só-
nötur Brahms op. 120 tvö af merk-
ustu verkum tónbókmenntanna.
Klassískar í formi en hárómantísk-
arihugsun og anda. Ihr Bild samdi
Clara Schumann við ljóð eftir
Heinrich Heine og segja félagamir
að þar sé ákaflega fallegt lag á
ferð sem sé einskonar mottó plöt-
unnar.
Gleymir ekki klassíkinni
Guðni hefur um árabil lagt mikla
áherslu á flutning samtímatónlist-
ar. Hefur hann þróað þá sérstöku
leiktækni sem flutningur af því
tagi krefst og átt náið samstarf
við innlend og erlend tónskáld.
Klassísk tónlist blundar hins vegar
ennþá í honum. „Ég held að þessi
plata beri þess merki að klassíkin
er líka hluti af mér.“
Guðni Franzson hefur komið
fram sem einleikari í flestum lönd-
um Evrópu, leikið í útvarp og sjón-
varp og tekið þátt í fjölmörgum
tónlistarhátíðum víða ' um lönd.
Hann hefur hlotið margvíslegar
viðurkenningar, stjórnað tónlistar-
flutningi og samið tónlist fyrir leik-
hús. Guðni er einn af stofnendum
CAPUT-hópsins.
Gerrit Schuil vakti ungur að
árum athygli fyrir tónlistarflutning
í heimalandi sínu Hollandi. Hefur
hann haldið tónleika í flestum lönd-
um Evrópu og í Bandaríkjunum
auk þess að koma fram á alþjóðleg-
um tónlistarhátíðum. Gerrit hefur
jafnframt lagt stund á nám í hljóm-
sveitarstjórn og var meðal annars
eini nemandi hins nafntogaða rúss-
neska hljómsveitarstjóra Kirill
Kondrashin síðustu árin sem hann
lifði.
Gerrit var um tíma hljómsveitar-
stjóri Sinfóníuhljómsveitar hol-
lenska útvarpsins en hann hefur
að auki stjórnað fjölmörgum hljóm-
sveitum í Evrópu og Bandaríkjun-
um, bæði í óperuhúsi og tónleika-
sal. Eftir sitt fyrsta tónleikaferða-
lag um ísland haustið 1992 kveðst
hann hafa orðið fyrir svo miklum
áhrifum af landinu að hann ákvað
að setjast hér að.
Tónleikar kveikjan
Samstarf Guðna og Gerrits hófst
á liðnu ári og í fyrrahaust efndu
þeir til tónleika í Gerðubergi, þar
sem sama efnisskrá og á plötunni
var í brennidepli. „Það er óhætt
að fullyrða að þessir tónleikar og
viðtökurnar sem við fengum í
Gerðubergi hafi verið kveikjan að
plötunni," segir Guðni.
Umrædd verk hafa því verið
félögunum ofarlega í huga í rösk-
lega eitt ár. „Við höfum gefið okk-
ur góðan tíma til að vinna þessa
efnisskrá,“ segir Guðni, „enda er
mikilvægt að æfa vel áður en farið
er í hljóðver. Það heyrist strax ef
maður er ekki nógu vel undirbú-
inn.“
Upptökur fóru fram í Stykkis-
hólmskirkju í haust og sá Hreinn
Valdimarsson um alla tæknivinnu
fyrir hönd tæknideildar Ríkisút-
varpsins. „Stykkishólmskirkja hef-
ur mjög marga kosti,“ segir Guðni,
„svo sem fallegan hljóm, góðan
flygil og rólegt umhverfí. Þessi
klassísku upptökuvandamál eru
einfaldlega ekki til staðar.“
Gerrit segir að þetta sé í fyrsta
sinn sem geislaplata sé tekin upp
í Stykkishólmskirkju og þrátt fyrir
að hún henti vel fyrir upptökur sé
það miður að hér á landi skuli
ekki vera til frambærilegt hljóðver
fyrir upptökur á klassískri tónlist.
Clara Wieck Schumann (1819-
1896) var einn dáðasti konsert-
píanisti sinnar kynslóðar og
skyggði lengst af á eiginmann sinn
Robert Schumann (1810-1856).
Frægt er þegar áheyrandi vatt sér
að Robert eftir tónleika Clöru og
spurði: „En þér, hr. Schumann,
hafið þér líka áhuga á tónlist?"
Dáði eiginmann sinn
Clara fékkst einnig við tónsmíð-
ar, þótt þær fengju ekki að njóta
sannmælis fyrr en á ofanverðri 20.
öld, en það voru hins vegar tón-
smíðar Roberts sem áttu hug henn-
ar allan. Clara dáði eiginmann
sinn, liðsinnti honum við tónsmíð-
amar, gagnrýndi hann og frum-
flutti mörg af píanóverkum hans.
Engu að síður kom það einkum í
hennar hlut að sjá fjölskyldunni
farborða með tónleikum sínum.
í september 1853 gekk tvítugur
piltur á fund Roberts Schumanns
með tónsmíðar sínar í farteskinu.
Var hann beðinn að setjast við
hljóðfærið. Síðar ritaði Schumann:
„Hann bar öll þau merki, einnig
að ytra útliti, sem kunngera okk-
ur: Þessi er útvalinn. Þegar hann
sat við píanóið hóf hann að opna
okkur undursamlegar víddir. Við
drógumst inn í æ töfrafyllri hvel.“
Þetta var Johannes Brahms (1833-
1897).
Brahms varð eftir þetta aufúsu-
gestur á heimili hjónanna og mik-
ill vinur beggja. Eftir lát Roberts,
sem eyddi síðustu árum ævi sinnar
í fjötrum geggjunar, hélt hann
góðu sambandi við Clöru og hermt
er að hann hafi borið öll verk sín
undir hana, leitað álits hennar um
minnstu smáatriði og endurskoðað
tónsmíðar sínar eftir ábendingum
hennar. Sjálf kostaði Clara kapps
um að kynna verk Brahms f helstu
tónleikasölum Evrópu. Að öðru
leyti er samband þeirra, að Robert
látnum, nútímanum að mestu hul-
ið.
LEIKUST
Critures —
fornleifauppgröftur
í eldhúsinu
TURAK THÉATRE
D’OBJETS SÝNIR
í TJARNARBÍÓI
Tjamarbíó. Leikstjóri og höfundur:
Michel Laubu. Leikarar: Michel
Laubu, Marie-Héléne Wirz auk
Christophe Roche og Ivan Ponunet.
Tónlist: Christophe Roche. Tækni-
maður og ljós: Ivan Pommet.
ÞAÐ var óvenju vel til fundið
að flytja þessa sýningu hingað til
að lífga upp á aðventuna. Aðstand-
endur hennar hér eru Menning-
armiðstöðin í Gerðubergi, Alliance
Fran?aise og Association Fran?aise
d’Action Artistique. Leikhópurinn,
sem hefur starfað frá 1985, kallar
sig „hlutaleikhús" sem stofnand-
inn, Michel Laubu, skýrir svo að
sé „uppreisnargjarnt bam brúðu-
leikhússins sem sparkar í streng-
ina“. Verk hans eru framkvæmd á
sviði og túlkað með gerðum frekar
en orðum og merkingu þeirra. Það
á því við hér að gefa honum titilinn
athafnaskáld, og því orði auka-
merkingu.
Þessum franska leikhópi hefur
vaxið ásmegin á síðustu árum og
má segja að hann hafí slegið í gegn
á barnaleiklistarhátíðinni í Avignon
1992, en hann hefur einnig sýnt
víða utan heimalandsins við góðan
orðstír.
Verkið sem leikhópurinn sýnir
við þetta tækifæri hefur hlotið góða
dóma, m.a. í stórblaðinu Le Monde,
þar sem gagnrýnandi blaðsins,
Pierre Moulinier, kallar stykkið
« un des spectacles les plus jnvent-
ifs et les plus poétiques du mo-
ment» eða „eitt það frumlegasta
Harmsaganaf
Grómeó og Kardamón
og ljóðrænasta sem sjá má um
þessar mundir“.
Laubu leikur sér að því að búa
til margræð nýyrði. Titill verksins
er gott dæmi um slíkt. « Critures »
vísar til tveggja orða « créature »
og « écriture »; er sem sé samsett
af „skepnur/skapnaður" og „skrif“.
Kannski að tilbúið orðskrípi,
„skrifnur”, komist næst merking-
unni.
Verkið gerist í landinu Túrakíu,
sem er rammi sem Michel Laubu
hefur búið til utan um allar sögur
sínar. Leiksýningin er næstum án
orða, einstaka orð og setningar-
hlutar eru á íslensku eða skýrri
frönsku en annars er talað á tilbún-
um tungumálum sem hljóma ýmist
sem rómönsk eða slavnesk mál.
Tónlistin er hæg og taktföst, leikin
af bandi eða á þá hluti sem hendi
eru næst.
Mestallan tímann eru tveir ger-
endur á sviðinu, karl og kona, sem
túlka persónur hvort síns kyns.
Marie-Héléne Wirz og Michel
Laubu túlka hinar ýmsu persónur
af mikilli list. Innlifun þeirra í fram-
vinduna fór ekki fram hjá neinum,
en það var ótrúlegt hvað þeim tókst
að gæða hina ýmsu hluti í eldhús-
inu, þar sem leikurinn á sér stað,
lífi. Þrátt fyrir merkingarleysi
flestra upphrópana hefur undirrit-
aður aldrei séð sýningu þar sem
persónuleiki leikarans kom skýrar
fram. Það var eins og áhorfendur
fengju þennan klukkutíma til að
kynnast þessum tveimur gerendum
náið án þess að þurfa að notast
við orð sem eiga að hjálpa upp á
kynnin en reynast iðulega hindrun
eða fyrirstaða.
„Uppruni okkar er flókinn og
óljós, minningar okkar eru ímynd-
un,“ hljómar ein yfirlýsing hópsins,
og vísar þannig til „fornleifaupp-
graftar" þess sem nefndur er í
undirtitlinum. Þeir grafa upp vel
þekkta nytjahluti samtíðarinnar lag
ofan af lagi en gefa þeim nýja
merkingu. Eða eins og þeir segja
sjálfir, og minnir óneitanlega bæði
á súrrealisma Medúsu-hópsins og
nýrri kenningar í „menningarrýni":
„Því það er auðséð að mitt í flótta
reiðhjólalukta sem eru að reyna að
komast leiðar sinnar í nóttinni get-
ur staða mjólkurbrúsans ekki verið
hin sama, maður sér hann í nýju
ljósi.“
Verkið ber á frummálinu undir-
titilinn « épopée ordinaire », sem
útleggst sem „ofurvenjulegt sögu-
ljóð“. Sú saga sem undirritaður las
út úr meginhluta verksins minnti
helst á hefðbundna riddarasögu,
og var heitin eftir aðalpersónunum
að gömlum sið (sjá fyrirsögn). Því
hefur verið haldið fram að ljóð sé
einungis til í huga lesandans. Ef
þetta stenst verður þessi saga til í
ímyndun og ímynd sérhvers áhorf-
anda. Byggingarefni hennar er
það sem fram fer á sviðinu auk
einstakra nafna, hljóða, orða og
hljóma sem kveða við. Verkið ætti
því að höfða sterkt til barna og
allra þeirra sem hafa haldið ímynd-
unaraflinu lifandi í gegnum ára-
langa menningarafurðarlíkissíbilj-
una. Það er sérstök ástæða til að
hvetja framangreinda til að láta
ekki þessa sýningu fram hjá sér
fara, en leikhópurinn verður ein-
ungis með tvær sýningar nú um
helgina. Sveinn Haraldsson