Morgunblaðið - 19.01.1996, Blaðsíða 2

2 B FÖSTUDAGUR 19. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
'í
DAGLEGT LIF
Dulsálfræði
og yfirskilvitleg fyrirbæri
MAÐUR starir á glas sem stendur
á stofuborði og glasið byrjar að
hreyfast eins og af sjálfu sér. Brátt
fellur það af borðinu.
Konu dreymir að frænka hennar
komi til hennar og kveðji. Morgun-
inn eftir hringir síminn og konunni
er tilkynnt að frænkan hafí látist
um nóttina.
Eiginmaður sendir konu sinni
hugskeyti um að hringja í sig. Hún
tekur eins og ósjálfrátt upp símann
og hringir.
Miðill fellur í trans og segir frá
hlutum sem enginn lifandi maður
vissi nema sá sem situr fyrir fram-
an hann og hlustar orðlaus. '
Á efri hæð í gömlu húsi heyrist
í manni á kvöldin ræskja sig, ganga
um gólf og slá úr pípu. Aldrei reyn-
ist nokkur maður þar þegar að er
gáð.
Þijár ungar konur sjá hóp manna
ganga niður aðalgötuna í þorpinu
á leið til hafnar. Þær spyijast fyrir
um þá en enginn kannast við að
hafa séð mennina eða skip leggja
úr höfn. Seinna frétta þær að skip
hafi farist með mönnum úr þorpinu
fyrir mörgum árum.
Ofangreindar sögur eru dæmi um
viðfangsefni dulsálfræðinnar, en
innan hennar yrði leitað allra leiða
til að útskýra lýsingarnar eftir
þekktum leiðum. Ef það tekst ekki
flokkast þær undir yfirskilvitleg
fyrirbæri, sem þarf að skýra sér-
staklega. En dulsálfræði fæst við
samskipti einstaklinga og umhverf-
is sem eiga sér ekki stað gegnum
skynfærin fimm eða líkamann.
Hugsanaflutningur, forspá
og fjarskyggni einstaklinga
Dulskynjun er meginrannsóknar-
efni dulsálfræðinnar og er stundum
kallað sjötta skilningarvitið. Dul-
skynjun er venjulega flokkuð í
þrennt; fjarskyggni, hugsanaflutn-
ing og forspá.
1) Fjarskyggni er að öðlast vitn-
eskju um atburð sem er í fjarska.
Dæmi: Lítil stúlka er á leiðinni heim
úr skólanum og gengur framhjá
stofu heimilislæknisins, en allt í
einu sér hún móður sína fyrir sér
liggjandi á gólfinu heima og virðist
látin. Hún stekkur inn til læknisins
og segir að hann verði að koma
strax vegna þess að mamma henn-
ar sé að deyja. Hann fer með stúlk-
unni og þau hitta föður hennar í
húsgarðinum sem spyr hvort ein-
hver sé veikur. Stúlkan svarar strax
að mamma hennar sé veik. Þau
ijúka öll saman inn í húsið og koma
að móðurinni í dái á gólfinu, ná-
kvæmlega eins og stúlkan sá fýrir
sér. Hún hafði fengið hjartaslag og
mátti ekki tæpara standa.
2) Hugsanaflutningur er að
senda eða móttaka boð gegnum
hugarstarfsemina eina.
Dæmi: Vinir gerðu eitt
sinn markvissa tilraun í
hugsanaflutningi. Annar
var á ferðalagi en hinn
heima. Á tilteknum tíma
dags settu þeir sig í stell-
SÝN á mörkum lífs og dauða, málverk eftir H. Bosch. Ekki er
óalgengt að fólk á dánarbeði sjái trúarlegar verur eða ættingja
rétt fyrir andlát. Flokkast sýnin sem rök fyrir lífi eftir dauðann.
tíma, segi sömu
setninguna sam-
tímis eða sá
hringi sem hugs-
að er sterkt til.
3) Porspá er
þegar einstakling-
ur öðlast vitneskju
um atburð sem á
eftir að gerast.
Dæmi: Konu dreymdi
að ljósakrónan fyrir
ofan rúm barnsins dytti
niður og kremdi barnið
til dauða. Hún vaknaði, tók
barnið upp í rúm til sín og
stuttu síðar féll ljósakrónan
ofan í tómt rúmið.
1 “

»
Fjarskyggn
stúlka bjarg-
aði lífi móóur
ingar og ferðalangurinn sendi dag-
bók í huganum um helstu atburði
dagsins, hinn tók við og skrifaði
síðan niður það sem hann móttók.
Þeir höfðu fengið þriðja mann til
liðs við sig og fékk hann sent í
pósti annarsvegar skýrslu frá mót-
takandanum og hinsvegar frá
ferðalanginum. Hann bar þetta svo
saman og reyndist móttakandinn
ná flestu rétt.
Það er ekki óalgengt að fólk
upplifi það sem kallað er hugsana-
flutningur með þvi að tveir eru að
raula sama lag í huganum á sama
Rannsókn á fjarskyggni
með ZENER spllastokk
En hvernig eru svona fyrirbæri
rannsökuð innan dulsálfræðinnar.
Gott dæmi um það er tilraun í fjar-
skyggni sem dr. Joseph Banks
Rhine við Duke-háskólann í Norður-
Karólínu í Bandaríkjunum var upp-
hafsmaður að. Útbúinn er spila-
stokkur með „Zener“-táknum sem
eru hringur, bylgja, femingur,
stjarna og kross, en fimm af hverri
tegund em í einum spilastokki.
Tveir menn setjast sitthvoru megin
við hátt spjald og annar tekur eitt
spil í einu úr stokkuðum
bunka og hinn segir eða
skrifar sjálfur niður ág-
iskun sína.
Þessi tilraun hefur
margoft verið reynd og í
einni frægri sem Rhine
og Gaither Pratt gerðu giskaði
Pratt að meðaltali á 7,1 rétt spil í
hveijum stokk, sem þætti afar góð
niðurstaða í hvaða vísindagrein sem
er.
Tvennskonardraugagangur
Firðhræringar og reimleikar eða
draugagangur er eitt af fjölmörg-
um viðfangsefnum dulsálfræðinn-
ar. Reimleikar eru bundnir við
staði, til dæmis hús eða tiltekin
herbergi, en firðhræringar við per-
sónur á þann hátt að ekkert gerist
nema ákveðin persóna sé til stað-
Mannshugurinn
og meint áhrif á efnið
MYNDIR úr tölvuprófinu.
Er hægt að hafa áhrif á til-
viijunarkennt val tölvunar
með huganum?
LOFTUR Reimar Gissurason
er annar tveggja dulsálfræð-
inga á íslandi. Hann er doktor
frá Edinborgarháskóla 1989 og
vann þar við rannsóknir á
ímyndun, fjarskyggni, hugs-
anaflutningi, forspá, hugmegin
og viljastyrk.
Hann segir að rannsóknir í
dulsálfræði beinist
fyrst og fremst að
dulskynjun og hug-
megin, en hið síðar-
nefnda merkir
áhrif einstaklinga á
umhverfi sitt án
þess að beita líkam-
iegu afli. Hugurinn
virðist með öðrum
orðum verka beint
og milliliðalaust á
efnið.
Ef maður ímyndar
sér sterkt að
eitthvað gerist
mun það gerast
Stundum er sagt
ef að fólk ímyndi
sér sterkt í huganum og sjái
sjálft sig búið að vinna ákveðið
afrek eða öðlast eitthvað og þá
muni það gerast. En er þetta
rétt? Loftur Reimar ákvað að
gera tilraun til að kanna málið,
sem fólst í því að athuga hvort,
Loftur Reimar
Gissurarson
tilviljun réð eða ekki.
Hann fékk fólk til að vera
með í tveimur tilraunum og
skipti í 3 hópa. Tölvupróf var
útbúið til að mæla hugmegin
með því að hafa áhrif á tilviljun-
arval tölvu. Tilviljari er notað-
ur, en það er tæki sem fram-
kallar runu af slembi- eða til-
viljunartölum sem
dreifa sér tilviljana-
kennt.
Tölvuprófið var
þannig að þegar ýtt
var, en ýta mátti 40
sinnum, á takka á
hnappaborðinu
valdi tölvan eitt af
fjórum boxum sem
birtust á skjánum.
Eitt boxið var
merkt með ör og
verkefnið var að
reyna að beita hug-
anum til að láta
tölvuna velja
merkta boxið. Ef
tölvan valdi það
birtist blá stjarna á
skjánum. Ef niðurstaðan væri
að tölvan veldi oftast boxið, sem
örin vísaði á, væri tilgátan um
áhrif hugans á efni studd.
í fyrsta tilraunahópnum hjá
Lofti Reimari átti fólk að sjá
fyrir sér í huganum að tölvan
veldi boxið með örinni með því
að ímynda sér bláu stjörnuna.
I öðrum hópnum átti það að
ímynda sér að orkuflæði
streymdi út um þriðja augað
(ennið) til að stjórna vali tölv-
unnar. Þriðji hópurinn var sam-
anburðarhópur og máttu með-
limir hans beita hvaða hugræn-
um ráðum sem var til að hafa
áhrif á tölvuna. Þess ber að
geta að tilvi(jari er fullkomið
tæki sem ætti að skipta valinu
jafnt á milli boxa þegar upp er
staðið; hvert box ætti að veljast
tiu sinnum.
Trúin á árangur virðist auka
líkurnar á honum verulega
Tilgátan var ekki studd í
mælingum Lofts Reimars en
þegar gögnin voru skoðuð nán-
ar kom ýmislegt athyglisvert í
ljós.
Hver einstaklingur tók próf-
ið fjórum sinnum og gekk þeim
sem trúðu að hugurinn gæti
haft áhrif á val tölvunnar alltaf
betur og betur. Þeim sem ekki
trúðu gekk ávallt verr og verr.
Marktækur munur reyndist á
þessum tveimur hópum.
Önnur niðurstaða sem leynd-
ist í gögnum var að fólki í sam-
anburðarhópnum gekk best í
prófinu. En það mátti velja