Morgunblaðið - 27.01.1996, Blaðsíða 6

6 C LAUGARDAGUR 27. JANÚAR 1996
MORGUNBLAÐIÐ
SÝNING Á handritum og útgefnum verkum
sr. Jakobs Jónssonar dr. theol. (1904-1989)
verður opnuð í Hallgrímskirkju á morgun,
sunnudag, kl. 10 um morguninn. Sr. Jakob
var sóknarprestur í Hallgrímssókn í Reykja-
vík frá upphafi safnaðarins árið 1940. Sr.
Jakob var orðlagður ræðumaður en jafn-
framt prestsstarfi var hann mikilvirkur fé-
lagsmálamaður og rithöfundur. Handrita-
safn hans, sem varðveitt er í Handritadeild
Landsbókasafns í Þjóðarbókhlöðu, er gríðar-
mikið enda mun hann hafa verið einstaklega
hirðusamur um verk sín. Er safnið ómetan-
leg heimild um líðandi öld. Áð sögn Kára
Bjamasonar, handritavarðar í Þjóðarbók-
hlöðu, inniheldur safnið bæði skáldskap af
öllu tagi, fræðiverk, ræður og bréf.
Sálarástand þjóðar í bréfum til prests
„Ég hef enga tölu á þeim handritum sem
safnið hefur að geyma en blaðsíðurnar
skipta þúsundum. Þama era mörg forvitni-
leg verk. Eitt frægasta leikrit sitt, Tyrkja-
Guddu, virðist sr. Jakob til dæmis upphaf-
lega hafa skrifað sem skáldsögu en handrit
að henni er varðveitt í safninu, fullklárað.
Þama era líka varðveitt óprentuð fræðirit
um norsku kirkjuna á stríðsáranum og
kennslubók í kristinfræðum.
Bréfasafnið er stórt enda fór sr. Jakob
snemma að varðveita bréf sín, þau elstu era
frá því hann var 17 ára. í safninu era til
dæmis geymd bréf frá sóknarbömum sr.
Jakobs og annarra sem leituðu sáluhjálpar
hjá honum. Þessi bréf era einstök heimild
um raunveralegar aðstæður og vandamál
fólks frá löngum prestskap sr. Jakobs; það
gæti til að mynda verið athyglisvert að skoða
sálarástand þjóðarinnar um og eftir stríðsár-
in í gegnum bréfín. í safninu er einnig fjöldi
tækifærisræðna sem lýsa hugsun og viðhorf-
um sr. Jakobs. Þama era líka geymdar flest-
ar ef ekki allar líkræður sem sr. Jakob flutti
á löngum ferli sínum og er það vitanlega
ómetanleg heimild um ævi manna og störf.“
Afkastamikill
Sr. Ragnar Fjalar Lárasson, sem var sam-
starfsmaður sr. Jakobs um árabil, segir að
hann geti minnst sr. Jakobs með sömu orð-
um og hinn helgi Jón Ögmundarson notaði
um ísleif Gissurarson biskup að hann hafí
Ometanleg* heimild
um líðandi öld
Sr-. Jakob Jónsson dr. theol. var geysilega afkastamik-
ill á ritvellinum en óprentuð verk hans, sem saman-
standa bæði af skáldskap, fræðiverkum, ræðum og
bréfum, eru nú varðveitt á Handritadeild Þjóðarbók-
hlöðunnar. Þröstur Helgason kynnti sér margbreyti-
lega flóru skrifa hans sem sýnd verða í Hallgríms-
kirkju næstu tvær vikur.
Morgunblaðið/Þorkell
KÁRI Bjarnason, handritavörður, Þór Jakobsson, sonur sr. Jakobs, og sr. Ragnar
Fjalar Lárusson.
verið allra manna vænstur, manna snjallast-
ur og best að sér um alla hluti. „Dr. Jakob
var óvenjulegur maður. Hann hefði getað
gegnt flestum trúnaðarstörfum með prýði,
svo ríkir vora hæfíleikar hans sem náðu til
allra átta.“
Sr. Ragnar Fjalar segir að sér komi
kannski ekki svo mjög á óvart hversu mikið
safnið er því að dr. Jakob hafí verið mjög
vinnusamur og afkastamikill. „í prestsstörf-
um sínum var hann í miklum samskiptum
við söfnuðinn og allan almenning reyndar,
bæði í gegnum fjölmiðla og með heimsókn-
um bæði á sjúkrahús og í fangelsi en þá
vora ekki til neinir sérstakir sjúkrahús- eða
fangaprestar."
Bréfaöldin
Þór Jakobsson, sonur sr. Jakobs, segir
að ákveðið hafí verið að halda sýninguna
þegar faðir sinn hafí átt níræðisafmæli fyr-
ir tveimur áram. „Ætlunin er að gefa fólki
innsýn í verk sr. Jakobs_ og hugðarefni sem
vora af mörgum toga. Ég býst við að bæði
þeir sem þekktu hann og svo yngri kynslóð-
ir sem þekkja ekki þennan tíma, þessa bréfa-
öld, muni hafa gagn og gaman af að skoða
þessi handrit. Á sýningunni verða svo einn-
ig sýnd útgefín verk hans sem era fjölmörg
og margbreytileg.“
Kári tekur undir það að sýningin ætti að
verða forvitnileg fyrir bæði unga og aldna.
„Ég held það megi til dæmis fullyrða að
þetta sé með síðustu bréfasöfnum sem við
komum til með að fá inn á handritadeildina;
menn skrifa ekki lengur bréf heldur hringja
eða senda tölvupóst."
Sýningin er á vegum Hallgrímskirkju og
listvinafélags hennar í samvinnu við Hand-
ritadeild Þjóðarbókhlöðu en hún er 150 ára
um þessar mundir. Við opnunina á morgun
mun sr. Kari Sigurbjömsson tala um ævi
og starf sr. Jakobs, Þór Jónsson fréttamað-
ur les úr bemskuminningum sr. Jakobs og
Kári Bjamason greinir frá handritasafni
hans. Að því búnu opnar sr. Ragnar Fjalar
sýninguna sem mun standa í tvær vikur. í
guðsþjónustunni sem hefst kl. 11 mun sr.
Ragnar Fjalar í predikun minnast forvera
síns en Hörður Áskelsson organisti og kórfé-
lagar Mótettukórs munu meðal annars leika
og syngja sálm eftir sr. Jakob.
Gamla
testamentið
TÓNLIST
Sígildir diskar
BACH
J.S. Bach: Das Wohltemperierte
Clavier, bók I. Andras Schiff, píanó.
Decca 414 388-2. Upptaka: DDD,
London, 9/1984. Lengd (2 diskar):
1.50:12. Verð: 3.899 kr.
KONTRAPUNKTUR ’96 er far-
inn af stað. Óskasjónvarp hins
hlustandi manns. Og ef áhorfs-
áhyggjur stöðvarstjóra snerast
meira um gæði en magn, meira um
raunveralega athygli en veggfóð-
ursát, þá er ekki að efa, að þættim-
ir fengu bezta útsendingartíma sem
völ er á, þó að kl. 22.30 á sunnu-
dagskvöldum sé að vísu ekki jafn-
mikill skammarkrókstími og sá er
hafður var í öndverðu. Getur verið,
að dómgreind klassíkunnenda sé
eitur í beinum auglýsenda?
Spyr sá er ekki veit.
Svo mikið er víst, að sölumenn
sígildrar tónlistar hoppa og dansa
og klappa höndum smám annan
hvem síðvetur, þegar þungaviktar-
þekkjarar Norðurlanda á gömlum
meisturam og nýjum spreyta sig á
fágætisdæmum Sixtens Nords-
tröms, því þá er eins öraggt og
amen í predikunarlok, að herskarar
forvitinna flykkjast í búðir að hafa
uppi á áleitnum tónverkum frá
kvöldinu áður. En þó fylgir veg-
semdinni sá vandi að eiga á lager
fleira en sinfóníur Beethovens og
Elvíra Madigan, því sjónvarpsþætt-
imir eiga sér til ágætis að fara oft-
ar en ekki út fyrir troðnar slóðir
stríðsfákanna.
Fyrir hálfum mánuði var hér
fjallað um Nýja testamenti hljóm-
borðsbókmennta, píanósónötur Be-
ethovens. Nú er komið að hinu
Gamla: Veltempraða hljómborði
Bachs.
Nafngiftirnar era rannar frá elj-
ara. Wagners, hljómsveitarstjóran-
um Hans von Búlow, og hvað varð-
ar bækumar tvær frá 1722 og 1744
sem hvor geymir 24 prelúdíur og
fúgur í jafnmörgum tóntegundum,
þá lýsir auknefnið vel þeirri virðingu
sem bálkamir nutu í augum máls-
metandi tónlistarmanna þegar á 19.
öld. Þó að verkin hafi fyrst birzt á
prenti 1801, dreifðust þau snemma
meðal píanista í mörgum afritum.
Hafi megintilgangur Bachs verið
uppeldislegur (og ekki síður gagn-
vart tónsmiðum en hljómborðsleik-
uram), þá var tilganginum óneit-
anlega náð, því ekkert annað verk
í tónsögunni hefur haft jafnvíðtæk
áhrif á fremstu kompónista Vestur-
landa. Mozart, Beethoven, Chopin,
Mendelssohn, Schumann, Brahms,
Bartók, Hindemith, Sjostakovitsj...
allir dáðu þeir prelúdíumar og fúg-
umar 48, og nær áhangendalistinn
fram á okkar dag.
Enda engin furða; fjölbreytni og
tónsmíðatækni verkanna virðist
vart af þessum heimi. Hvort sem
yfírbragðið er glaðbeitt eða dapurt,
er raddfléttusnilldin engu lík; fúgu-
rithátturinn náði hér hámarki sem
enn stendur óhaggað, ekki sízt af
því að Bach kunni að fela listina
með listinni. Efnið leikur í höndum
hans. Ekkert er þvingað, og útkom-
an nærri því annarlega tímalaus.
Veltempraða hljómborðið fæst
leikið ýmist á sembal eða píanó, og
hefur seinna hljóðfærið vinninginn
í huga undirritaðs af mörgum
ástæðum. Þó að slagharpa Cristo-
foris hafí verið skammt á veg kom-
in á efri áram Bachs,
bendir flest til að Se-
bastian hefði kosið hið
fullkomnara hljóðfæri
vorra tíma (uppáhald
hans var klavíkordið) -
hreint burtséð frá því,
að sembalhljómurinn
endist flestum nútíma-
hlustendum skemur en
blæbrigðaríkur tónn-
inn úr gæðaflygli.
Bók H er jafnan
auðfáanleg á geisla-
diskum í hérlendum
plötubúðum. Öðra máli
gegnir um píanóútgáfu
bókar I, sem hefur af
einhverjum torskýranlegum ástæð-
um reynzt frekar „erfið“, eins og
fombóksalar segja. Áðeins þijá túlk-
endur hefur borið fyrir augu undir-
ritaðs: Keith Jarrett, Tatjönu heitna
Nikolajevnu og Andras Schiff, og
tvö síðamefndu fyrir eyra.
Eftir stóð Schiff. Miðað við sterk-
an persónuleika Tatjönu virtist ung-
verjinn ungi í fyrstu nánast „skap-
laus“ með hlédrægum og fáguðum
leik sínum. En eftir smá tíma varð
maður þakklátur fyrir að píanistinn
skyldi setja sjálfíð í bakgrann. At-
riði eins og tvípunktun D-dúr fúg-
unnar (sem tónsagnfræðingar full-
yrða að fyrir sé hefð, þó að hljómi
raddfærslulega illa í mínum eyr-
um), fullmikið örlæti á staccato og
aðhaldssemi á sveiflu vegast fylli-
lega upp af kosmískri yfírvegun,
sem bera flest merki mikils hlustun-
arslitþols. Schiff getur verið léttur
og feykjandi eins og í 7. fúgunni,
en líka komið áheyrandanum fífu-
mjúkt upp á astralplanið eins og í
hinni dýrðlegu nr. 8 (dís-moll), þar
sem himinhvolfín syngja öldum alda
í sköraðum tíma.
Deccaupptakan er mjög góð,
hæfilega miðlæg og skýr.
Plötubæklingsgreinin eftir Eric
Wen er skrifuð af óvenjumikilli
þekkingu, lipurð og innsæi. Sem
sagt gott. En aldrei tekst manni
að skilja hvers vegna skífuforleggj-
arar neita sífellt kaupendum þessa
stórbrotna verks um þann sjálf-
sagða möguleika að geta valið til-
tekna fúgu beint, án
þess fyrst að þurfa að
hraðspóla gegnum
prelúdíuna...
PETRI
Moonchild’s Dream. Ný
verk eftir Thomas
Koppel, Holmboe, Ku-
lesha, Lund Christians-
en og Arnold. Michala
Petri, blokkflauta.
Enska kammerh(jóm-
sveitin u. slj. Okkus
Kamus. RCA Victor
RedSeal 09026 62543
2. Upptaka: DDD,
London 9/1995. Lengd:
77:49. Verð: 1.899 kr.
BLOKKFLAUTAN er blönduð
sæla á mörgum heimilum, þar sem
litlar og misleiknar hendur feta
fyrstu sporin á tónmenntabraút-
inni, því sem byrjandahljóðfæri á
hún fáa jafningja. Hitt vita svo
þeir er reynt hafa, að um leið og
leikurinn berst út fyrir heimatón-
tegund og krossum og b-um fer að
fjölga, umbreytist bamaglingrið í
megnasta vandræðagrip, enda am-
boðið steingervingur aftan úr mið-
öldum sem aldrei hefur notið góðs
af klappahönnun 19. aldar, líkt og
þverflauta frænka, sem ýtti blokk-
flautunni til hliðar þegar á 18. öld.
Hver veit nema Böhm hefði ráðizt
í að draga úr gaffalgripamartröðum
blokkflautuleikara með snjöllu
klappakerfí, hefði blístran ekki ver-
ið fallin gjörsamlega í gleymsku og
dá 1830.
En svo varð ekki, og enn í dag
sést það m.a. af því, að úrvalsblokk-
flautuleikarar heims era teljandi á
fingram annarar handar. Sem al-
hliðaspilari stendur sú danska Mic-
hala Petri þeirra fremst, jafnvíg á
barokk og framúrstefnu okkar
tíma, enda hefur hún lagt sig fram
um að skapa blokkflautunni nú-
tímasess, þó svo að meginverkefni
hljóðfærisins séu frá endurreisnar-
og barokktíma. Á héramræddum
diski era fímm nýir konsertar fyrir
blokkflautu og hljómsveit, sérstak-
lega samdir fyrir Michölu, og era
hljómsveit og stjómandi ekki af
verri endanum, þó að verkin láti
eins og gefur að skilja misvel í eyr-
um.
Að mínu viti stendur konsert
Vagns Holmboes upp úr. Hinn bráð-
um tíræði jöfur danskra sinfónista
er enn ótrúlega sprækur og hugvits-
samur, og getur á rólegum augna-
blikum minnt agnarögn á Jón Nor-
dal með teskeið af Bartók. Titilverk-
ið „Moonchild’s Dream“ eftir Thom-
as Koppel (son Hermans D.), stofn-
anda Savage Rose, mundi líklega
höfða meira til ungra nýaldarsinna;
það hljómar í eyram undirritaðs
helzt sem mínimalismaskotin lyftu-
músík.
Hitt er yfírleitt hið ljúfasta
áheymar, og er athyglivert, að eini
veralega „krassandi" þátturinn í
allri nútímamúsíksúpunni er
Passacaglía, upphafsþáttur í verki
Kanadamannsins Garys Kuleshas.
Dansasvítan eftir Ásger Lund
Christiansen er indæl, og konsert
hins brezka Malcolms Ámolds hefur
alhliða tilhöfðun; ýmist fjörag,
íhugul, fyndin eða ljóðræn.
Yfír þessu misleita blómabeði
flögra blokkflautur Michölu Petris
áreynslulaust sem fíðrildi, þó að
ekki sé allt sem sýnist. Af tilviljun
rakst undirr. í fyrrasumar á
kvennablaðsviðtal, þar sem hljóð-
færaleikarinn kvaðst hafa verið svo
langt leidd eftir meðgöngu og
bamsburð, að hún hefði alvarlega
hugleitt að gefa blásturinn upp á
bátinn og fá sér annað starf; illa
gengi að komast í æfíngu, og krílið
þyrfti jú að fá að borða...
Þetta var einmitt þegar um-
rædddur diskur stóð fyrir dyram.
En tónlistarkonan hefur greinilega
tekið sér tak, því leikur hennar í
konsertunum fímm er hvorki meira
né minna en frábær. Strengimir í
Ensku kammersveitinni era á
heimsmælikvarða, og upptakan
gælir við safaríkan hljóm þeirra, svo
unun er að. Smekkur hins almenna
tónlistarannanda hefur sjaldnast
haft forgang, þegar nútímaverk era
annars vegar, en hér má þó heyra
nokkrar hlustvænar undantekning-
ar frá reglunni.
Ríkarður Ö. Pálsson
J. S. Bach