Morgunblaðið - 27.01.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
LAUGARDAGUR27.JANÚAR1096 C 3
Ljós myrkurs-
ins - verk nor-
rænna meistara
Fram til 17. mars stendur yfir í Kaupmanna-
höfn sýning á verkum norrænna málara
undanfama öld. Sigrún Davíðsdóttir leit
inn á sýninguna, þar sem íslenskar myndir
njóta sín hið besta, þó enn betra hefði verið
að gera meistara Kjarval hærra undir höfði.
EIN HELSTA myndlistarsýningin,
sem boðið er upp á nú í byrjun
menningarársins í Kaupmanna-
höfn er sýningin Mörkets lys eða
Ljós myrkursins í Kunstforening-
en á Gammel Strand, skáhallt á
móti Thorvaldsensafninu. Um er
að ræða sýningu á norrænni list
undanfarna öld og íslenskum lista-
mönnum er að sjálfsögðu heldur
ekki gleymt. Þeir eru ein megin-
uppistaðan í náttúrumyndum, en
skjóta einnig upp kollinum annars
staðar. Þama eru myndir eftir þau
Svavar Guðnason, Jón Stefánsson,
Þórarin B. Þorláksson, Ásgrím
Jónsson, Kjarval, Júlíönu Sveins-
dóttur og Georg Guðna. Sýningin
er tekin saman af Bo Nilsson for-
stjóra nútímalistasafnsins Roose-
um í Málmey og stendur til 17.
mars.
Hið norræna Ijós brotið
til mergjar
Sýningin er sú fyrsta í húsinu
við Gammel Strand, eftir að það
var gert upp. Þetta er gamalt
glæsihús við kanalinn og einstak-
lega fallegur rammi utan um sýn-
ingu af þessu tagi, þar sem fæst
verkin eru mjög stór og fara vel
í fremur litlum sölum eða her-
bergjum. Á efstu hæðinni, þar sem
flest íslensku verkin em, er dags-
birtan nýtt til fullnustu, þótt það
sjáist varla þessar vikumar, því
veðrið er stöðugt þungbúið.
Kunstforeningen hefur um ára-
bil sinnt norrænni list af prýði og
þá ekki síst íslenskri list. Árið
1941 var haldin þar yfirlitssýning
á íslenskri list, 1960 var sýning á
verkum Svavars Guðnasonar og
fyrir nokkmm árum var þar mikil
Kjarvalssýning. Eins og heiti sýn-
ingarinnar bendir til er áherslan
lögð á brot ljóss og skugga, á ljós-
ið, sem oft brýst úr myrkrinu, og
myrkrið, sem oft lumar á birtu ef
vel er að gáð. Efnið er vísast ekki
tilviljun, því þegar ijallað er um
norræna list utan Norðurlanda er
ljósið oft nefnt sem helsta ein-
kenni hennar.
Sýningin er þrískipt og hver
hluti sýndur á sinni hæð. Maður-
inn, samfélagið og náttúran era
heiti hlutanna þriggja. Hver hluti
er annars vegar byggður upp af
stökum verkum margra lista-
manna, en hins vegar af mörgum
verkum eftir einn og sama lista-
manninn. Þessi samsetning, sem
nýtir bæði form yfírlitssýningar
og einkasýningar, gefur sýning-
unni firna gott yfírbragð. Yfírlits-
sýningar virka oft tætingslegar,
en kjamar með mörgum verkum
eftir einn listamann þétta sýning-
una og gera hana heilsteyptari.
Það kemur kannski ekki á óvart
að það er fyrst og fremst í náttúm-
myndunum, sem íslenska framlag-
ið er þungvægt.
Maðurinn í margvíslegu
samhengi
Á fyrstu hæð er maðurinn í
fyrirrúmi. í herbergi, sem ber titil-
inn Maðurinn sem andleg vera,
hangir málverk Svavars Guðna-
sonar, Jónsmessunæturdraumur,
á milli mynda félaga hans Asger
Joms og Richard Mortensens.
Mynd Svavars er frá 1941, í eigu
Norður-jóska listasafnsins í Ála-
borg. í miðju herbergi er haugur
einn mikill, eftir danska lista-
manninn Bjöm Nörgaard, sem er
prófessor við Kúnstakademíuna.
Fjórir trjábolir halda uppi mold-
arbing, svo minnir á danska fom-
aldargröf og í henni em ýmsir
þarfír hlutir eins og kort, slökkvi-
tæki og fískabúr með gullfiski.
Myndimar í herberginu tengjast
allar trúarþörf og trúhneigð
mannsins, sem getur birst á marg-
víslegan hátt.
Sex magnaðar myndir eftir
Edvard Munch em sýndar undir
fyrirsögninni Barátta kynjanna og
undir fyrirsögninni Hin sálarlega
mannvera era sýndar sjö sjálfs-
myndir eftir fínnsku listakonuna
Helen Schjerfbeck, málaðar á
tímabilinu 1913-1945, þar sem
andlitin leysast smátt og smátt
upp í fínlegu samspili ljóss og
skugga, svo eftirminnilegt er. Og
hinn einmana maður birtist í ljós-
myndum Finnans Esko Mannikkö.
Á annarri hæð em samfélaginu
gerð skil. Undir fyrirsögninni
Einkaherbergið em sýndar sex af
myndum danska málarans Vilhelm
Hammershöj, sem einna mest hef-
ur leikið sér með skugga og ljós
í myndum sínum. Þær virðast
reyndar oft síðari tíma útgáfa
mynda Hollendingsins Vermeers,
því líkt og Vermeer leikur Hamm-
ershöj sér með skin og skugga,
konur og herbergi. Það er fyrst á
síðustu áram, sem myndir Hamm-
ershöjs hafa vakið athygli utan
Norðurlanda og þá ekki síst vegna
listkynninga í Bandaríkjunum og
víðar. Kyrralífsmynd eftir Jón
Stefánsson, máluð 1919 og í eign
Listasafns íslands, er sýnd í her-
bergi með Hversdagshlutum.
En það er í náttúmmyndunum,
sem íslenska framlagið nýtur sín
langbest. Undir fyrirsögninni Hið
ósvikna landslag er heilt herbergi
með íslenskum málumm einum
saman. Þama er Heklumynd eftir
Þórarin B. Þorláksson, yetrar-
kvöld í Hafnarfirði eftir Ásgrím
Jónsson, Skjaldbreiður eftir Jón
Stefánsson, Mosi við Vífílfell eftir
Kjarval, Vestmannaeyjamynd
Júlíönu Sveinsdóttur og Emirinn,
fjallform eftir Georg Guðna. Mynd
Georgs Guðna er í eigu Rooseum,
en hinar í eigu íslenskra safna.
Herbergið er undurfallegt með
þessu íslenska útsýni á veggjun-
um. Ung dönsk stúlka, sem var
þama um leið og ég, rak nefíð
næstum í mynd Kjarvals og hafði
orð á að það virtist hægt að snerta
mosann. Vinur hennar fræddi
hana á að þetta væri mesti málari
íslands. í þessari fjallasýn gömlu
meistaranna fer fjallsform Georgs
Guðna einkar vel, hvort sem áhorf-
andinn kýs að sjá það sem fjall
eða form, tilbrigði við landslag eða
landslagssýn. Og þá fer birtubirt-
ing hans, sem gerir myndir hans
svo einstakar, ekki síður vel þarna
innan um myndir landa hans.
í næsta herbergi er Hið tjáning-
arfulia landslag e'ms og Strindberg
sá það. Málarinn Strindberg hafði
ekki síður glöggt auga en hann
hafði skarpan penna og myndir
hans em einmitt það sem fyrirsögn
herbergisins segir til um. Hið
menningarlega landslag er fyrir-
sögnin á framlagi danska mynd-
listarmannsins Per Kirkebys, litl-
um málmskúlptúram og olíumynd-
um, auk mynda eftir nokkra aðra
listamenn. Kehnet Nielsen var
einn af villtu dönsku málumnum,
sem áttu verk á sýningu í Nor-
ræna húsinu 1987. Og fyrir
nokkra var sýning þar á teikning-
um Norðmannsins Olav Christoph-
er Jensens, sem á þama stóra olíu-
mynd.
í stað Kirkebys hefði ég fremur
kosið að sjá nokkrar Kgarvalsmynd-
ir. Það hefði gefíð landslagshlutan-
um aukið vægi, því Kjarvalslands-
lagið er engu líkt, ekki bara á ís-
landi heldur þó víðar væri leitað.
Kirkeby er hins vegar ógnar vel
kynntur í Danmörku og því hefði
það verið sýningargestum hér
meira nýnæmi að sjá nokkur góð
Kjarvalsverk, sem sómdu sér eink-
ar vel í þessu samhengi. Og sjálf-
sagt hefði það verið Kirkeby kær-
komið, því hann er sjálfur ákafur
aðdáandi meistara Kjarvals.
Skuggar og skin í verkum Kjarv-
als era uppspretta ótæmandi
ánægju og áhuga áhorfandans,
hvort sem er heima eða heiman.
Þokkafullur söngur
SÖNGSVEITIN Fílharmónía.
Morgunblaðið/Jón Svavarsson
TONLIST
Borgarleikhúsið
KÓRTÓNLEIKAR
Söngsveitin Filharmonia flutti söngva úr is-
lenskum leikverkum. Einsöngvari: Elin Ósk
Óskarsdóttir, Pianóleikari: Jóhannes
Andreasen Stjórnandi Úlrik Ólason.
Þriðjudaguriim 23. janúar 1996.
ÍSLENSK leikhústónlist í heila öld var
yfírskrift tónleika sem Söngsveitin Fílharm-
onía hélt á vegum Leikfélags Reykjavíkur.
Ekki er til, svo vitað sé, tæmandi skrá yfír
þá tónlist sem samin hefur verið fyrir leiksýn-
ingar hér á landi. Trúloga mun meginhluti
þess efnis vera sönglög, þó einnig megi fínna
einstaka verk fyrir ýmsar gerðir hljóðfæra.
Fyrstu viðfangsefni tónleikanna voru tvö
sönglög eftir Bjarna Þorsteinsson, það fyrra
við leikritið Skipið sekkur en það seinna við
Nýársnóttina, sem bæði era eftir Indriða
Einarsson. Þetta era einföld lög og lagið úr
Nýársnóttinni er við textann Ein sit ég úti
á steini. Við þann texta samdi Sigfús Einars-
son lag, sem „sló í gegn“ á sínum tíma.
Sigfús samdi einnig tónlist við Lénharð fóg-
eta, eftir Einar Hjörleifsson Kvaran og var
sungið lagið Hann Torráður lendir á tröll-
konufund.
Sigvaldi Kaldalóns samdi nokkur lög við
Dansinn í Hruna, eftir Indriða og hafa þau
verið nokkuð „lífseig", sérstaklega Ave Mar-
ía, sem Elín Ósk söng mjög vel. Tvö önnur
lög úr sama leikriti, Plágan hafði gengið og
Einn dunandi dans, halda einnig stöðu sinni,
pg vora þau hressilega sungin. Úr fyrstu
íslensku óperettunni, I álögum, eftir þá Sig-
urð Þórðarson og Dagfinn Sveinbjörnsson,
söng Elín Ósk tvö lög, Ég blessa mína
bemskugrand og Óm ég heyrði í hamrinum.
Það þarf vart að tíunda það að flutningur
hennar var með ágætum og sama má segja
um tvö lög eftir Emil Thoroddsen úr leikverk-
inu Piltur og stúlka, eftir Jón Thoroddsen,
Litfríð og Ijóshærð og Til skýsins, sem eru
frábærar tónsmíðar. Kórinn söng lag við
kvæðið Ó, fögur er vor fósturjörð, úr Pilti
og stúlku, ágætt lag, sem þó hefur ekki tek-
ið sæti þýska lagsins við þetta kvæði.
Þeir sem til muna, hafa sagt, að aldrei
hafi tónlist í leikriti slegið eins rækilega í
gegn og lögin hans Páls ísólfssonar við
Gullna hliðið eftir Davíð Stefánsson, enda
hefur lögunum fyrir löngu verið skipað í flokk
með perlum íslenskra sönglaga. Kórinn söng
tvö af þessum lögum, Ég beið þin lengi, lengi,
og kvennakórinn einn Máríuversið yndislega
og var það þokkafullur söngur.
Af nýrri leikhústónlist vora flutt söngverk
eftir undirritaðan, Atla Heimi Sveinsson og
Þorkel Sigurbjörnsson. Eftir Atla var sung-
inn Afmælisdikturinn úr Ofvitanum eftir
Þórberg og tveir madrigalar, Við svala lind
og Sonnetta, úr leikverkinu Dansleikur, eftir
Odd Bjömsson, lög sem þegar era orðin
„klassík". Tónleikunum lauk með tveimur
söngverkum eftir Þorkel Sigurbjömsson við
leikverkið Jón Arason, eftir Matthías Joch-
umsson. Það fyrra er rismikið kórverk sem
nefnist Hafíð rauða og lauk tónleikunum
með sérkennilegri maríubæn, sem Elín Ósk
flutti af innileik.
Á milli laganna var lesinn kynningartexti
eftir Svein Einarsson og mátti þar í ráða,
að nokkurn fróðleik væri að fínna í sögu
íslenskrar leikhústónlistar, sem vert væri að
gera meiri skil en hægt var í stuttri kynn-
ingu. Kórinn söng margt fallega en ýmislegt
má þó tína til aðfínnsluvert, eins og t.d.,
þegar tónhendingu lýkur á tveggja atkvæða
orði, þá vill koma áhersla á seinna atkvæð-
ið, sérstaklega ef síðasti tónninn er stuttur.
Þrátt fyrir smálega ónákvæmni hér og þar
og að raddhljómurinn var ekki nægilega
samstæður, þá var framburðurinn oft mjög
góður, hraðavalið gott og í heild vora þetta
góðir tónleikar og söngur kórsins oft fram-
færður af þokka og sönggleði.
Jón Ásgeirsson