Morgunblaðið - 25.04.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 25. APRÍL 1996 D 3
SKÓGRÆKT OG UMHVERFISVERND
Skógar eru mikilvægur
þáttur í lífríki jarðar
Mynd: Sig. Blöndal.
GAMALT fjallalerki í norðvesturhorni Montanafylkis, Bandaríkjunum.
| 1 Sumargrænir laufskógar I ;; 1 Regnskógar I I Þurrir hitabeltisskógar
3 Sígrænir laufskógar 1 1 Monsúnskógar | 1 Takmörkub skóglendi
Heimild: FAO
J.P. Kimmins er prófessor
við Háskólann í Bresku
Kólumbíu í Kanada og er
fremsti skógvistfræðingur
sem nú er uppi. Hann mun
flytja erindi á ráðstefnu
Norræna skógræktarsam-
bandsins. J.P. Kimmins var
beðinn að svara nokkrum
spumingum um skógrækt
og stöðu umhverfísmála á
alþjóðavettvangi.
HVERT er álit þitt á stöðu
skóga frá alþjóðlegu sjón-
arhorni og hvert er hlut-
verk þeirra á vettvangi umhverfis-
mála?
Skógar eru mikilvægur þáttur í
iífríki jarðar. Þörf mannkyns fyrir
skógarafurðir og ásókn í nytjar af
þeim vex jafnt og þétt. En skógum
jarðar er mikil hætta búin ef spádóm-
ar rætast um gífurlega fólksfjölgun
að minnsta kosti fram eftir næstu
öld. Ásókn í þessa náttúruauðlind
sem skógar eru, vex í réttu hlutfalli
við mannfjöldann.
Eyðing skóga hefur ekki verið
stöðvuð hnattrænt séð. Ástandið
hlýtur því að vekja nokkurn ugg.
íbúafjöldi jarðar er nú 5,8 milljarð-
ar og hefur aukist hröðum skrefum
undanfama áratugi. Fari svo sem
horfir mun íbúatalan tvöfaldast á
þeim tíma sem nýliðun í skógum tek-
ur. Svo dæmi sé tekið um eftirspurn
skógarafurða á markaði hér í Bresku
Kólumbíu á vesturströnd Kanada,
sem er mikið skógræktarland, eykst
eftirspurnin árlega um það sem nem-
ur öllu viðarmagni sem til fellur í
skógunum hér. Fleiri dæmi mætti
taka um viðarskortinn en tölurnar
vekja ugg.
Vegna fólksfjölgunar verður skóg-
um jarðar eflaust enn meiri hætta
búin og í kjölfar skógareyðingar
steðja óhjákvæmilega hættur að öðr-
um umhverfisþáttum. Skógar jarðar
gegna þannig lykilhlutverki um um-
hverfis og náttúruvernd.
Til staðfestingar á því hversu mik-
ilvæg náttúruauðlind skógarnir eru
má nefna að þeir hýsa eitt fjölbreytt-
asta og um leið flóknasta vistkerfi
jarðar. Tegundafjöldinn sem þar
dafnar er hvergi meiri bæði að því
er varðar jurtir og dýr. Skógar
tempra áhrif veðrabrigða sem kemur
öllu lífríki til góða, þeir eyða mengun
sem berst í andrúmsloftið af manna-
völdum. Skógar binda jarðveg sem
er undirstaða lífs á jörðinni, þeir
hefta rof, uppblástur og landskrið.
Snjór í skógiklæddu landi bráðnar
hægt svo ekki er hætta á snjóflóðum
og í stöðuvötnum sem umkringd eru
skógivöxnu landi dafnar hvað fjöl-
skrúðugast vatnalíf.
Því miður hopar skógargróður víða
enn af ýmsum orsökum. Til dæmis
er regnskógum jarðar eytt vegna
þess að kröfur eru gerðar um breytta
landnotkun. Skógarnir í norðurhluta
Rússlands eru í hættu vegna rán-
yrkju. Hins vegar er þess gætt í
Skandinavíu, víða annars staðar í
Evrópu og Norður-Ameríku að ekki
sé gengið á auðlindina og sjálfbærri
þróun er beitt í æ ríkara mæli. Vist-
kerfi þeirra nytjaskóga hefur að vísu
tekið nokkrum breytingum en við
skógræktarstörf er lögð áhersla á
að ræktun sé rekin í samræmi við
auknar kröfur um umhverfisvemd
og nýtt verðmætamat.
Samtök umhverfisvemdarsinna
hafa náð umtalsverðum árangri á
undanfömum árum til vemdar skóg-
um jarðar. Núlifandi kynslóðir eiga
þessum tiltölulega fámenna hópi
hugsjónamanna mikið að þakka.
Boðskapur þeirra hefur náð eymm
almennings og því ber að fagna. En
stundum hefur upplýsingum um
grundvallaratriði verið nokkuð
ábótavant. Þá hættir mönnum til að
draga rangar ályktanir. Raddir hey-
rast t.d. um að vemd skóga sé best
tryggð með því að láta náttúmlög-
málin ein ráða þróuninni. Maðurinn
eigi hvergi að koma þar nærri svo
skógurinn öðlist sinn uppmnalega
blæ. Næðu slíkar kröfur fram að
ganga þar sem skógrækt er stunduð
á gmnni vísinda og þekkingar væri
illa komið. Rannsóknir heyrðu þá
sögunni til og það einmitt þegar
þeirra er mest þörf vegna yfirvof-
andi fjólksfjölgunar.
Menn eiga vissulega að taka und-
ir kröfumar sem hvetja til þess að
náttúrulögmálin séu virt. En það er
ekki síður nauðsynlegt að fara að
ráðum vísindamanna um það hvernig
nýta eigi og varðveita um leið þessa
auðlind.
Sé skógum ætlað að vinna gegn
koltvísýringi í andrúmsloftinu og
vera fjölmörgum tegundum jurta og
dýra ömgg heimkynni og jafnframt
skapa íbúum jarðar sæmandi lífsskil-
yrði, þarf að stýra þeirri þróun með
fulltingi vísindamennsku. Þess vegna
er mikilvægt að framvinda vistkerfís-
ins í skógunum verði ekki háð órök-
studdum geðþóttaákvörðunum sem
upp kunna að koma.
Hvað telur þú brýnasta verkefni
núlifandi kynslóða aðþví er umhverf-
ismál varðar?
Það er erfítt að nefna afmarkað
svið því mörg eru samfléttuð. Alvar-
legasta vandamálíð tel ég þó felast
í fólksfjölguninni sem spáð er. Auð-
lindir jarðar geta aldrei nægt til
framfærslu slíks mannfjölda. Því
þarf með öllu móti að koma í veg
fyrir þá þróun.
Það vekur líka upp að íbúar hinna
vanþróuðu þjóða em 75% jarðarbúa.
Þær þjóðir hafa hvorki bolmagn né
vilja til að taka þátt í samstarfi um
umhverfísvemd. Vaxandi örbirgð,
hungursneyð og ófriður elur af sér
alvarlegustu ógn sem mannkyn
stendur frammi fyrir.
Ríku, tæknivæddu vestrænu þjóð-
imar em 25% jarðarbúa. Þær verða
að temja sér aðrar neysluvenjur en
þær sem tíðkast hafa undanfama
áratugi. Það er deginum ljósara.
Þá er það brýnt verkefni að stöðva
með öllum tiltækum ráðum jarðveg-
seyðinguna sem nú á sér stað víða
um lönd. Jarðvegur er undirstaða lífs
á jörðinni, eins og áður sagði. Líka
mannfólksins.
Aukin skógrækt er aðkallandi af
mörgum ástæðum. Illa gróið eða
ógróið land á að taka til ræktunar
nýskóga þar sem þess er kostur til
þess að auka umfang þeirra. Við
framleiðslu í nytjaskógum verður að
hafa sjálfbæra þróun að leiðarljósi
og gæta verður þess í öllum tilvikum
að við skógræktarstörf glatist ekki
menningar minjar eða náttúmverð-
mæti sem varðveita á til framtíðar.
Gera verður róttækar ráðstafanir
til að draga úr mengun andrúmslofts
vegna útsleppingar koltvísýrings og
annarra lofttegunda sem valda gróð-
urhúsaáhrifum. og þá má ekki
gleyma þeirri hættu sem yfírvofandi
er vegna ferskvatnsskorts og getur
leitt til blóðugra styijalda þjóða í
milli. Ferskvatnsbúskapur jarðar er
takmörkuð auðlind sem verður að
varðveita.
Telur þú að menn þurfi að endur-
skoða viðtekið verðmætamat til þess
að árangur náist í þessum málum?
Ég tel að endurskoðun sé þegar
hafin. Meðal annars ber að þakka
það hinum öflugu umhverfisvemd-
arsamtökum. Stundum finnst okkur
miða hægt í rétta átt. Það er vegna
þess hve þessi mál em flókin og sam-
þætt. Þama koma til álita vistfræði-
leg, þjóðfélagsleg, fjárhagsleg,
menningarleg og stjómmálaleg við-
horf. Af þeim tel ég hin þjóðfélags-
legu einna erfíðust viðfangs því þau
byggja flest á óvísindalegum grunni.
Hver er þín framtíðarsýn í stuttu
máli?
Ef litið er fyrst til baka er næsta
ljóst að flest umhverfisspjöll sem
orðið hafa á síðari hluta þessarar
aldar má rekja til hinna tæknivæddu
og ríku þjóða. Þær þjóðir hafa nú
þegar bæði bolmagn og þekkingu til
að bæta skaðann, sé pólitískur vilji
fyrir hendi. Ég er því bjartsýnn um
framtíðina að því er varðar hinn vest-
ræna heim.
Ég hef meiri áhyggjur af 75%
mannkyns sem teljast til hinna fá-
tæku þjóða. Meðal þeirra er hvorki
þekking, fjárhagslegt bolmagn né
pólitískur vilji til að stöðva ört vax-
andi umhverfisspjöll. Afleiðingar
þess munu snerta allar þjóðir heims
með einhveiju móti.
Fátæku þjóðimar eiga fyrir hönd-
um erfíðan feril sem svipar til þess
sem vestrænu þjóðirnar eiga að baki.
Ég treysti mér ekki til að spá fyrir
um hver staðan verður þegar jafn-
ræði verður komið á milli þessara
andstæðna. Mér sýnist hæpið að líta
til þess tíma af einskærri bjartsýni.
Hins vegar geri ég mér vonir um
að jarðarbúar beri gæfu til að leysa
þessi mál á farsælan hátt. Til þess
þarf að sjálfsögðu mikið mannvit,
þrautseigju og þekkingu.
Ég tel að alvarleg umhverfisspjöll
eigi enn eftir að verða víða um heim.
En úr þeim verði bætt alveg eins og
tókst að afloknum tveimur heims-
styijöldum á þessari öld. Öll erum
við þó sammála um að því fyrr sem
hefíst verður handa á alþjóðavett-
vangi að bæta skaðann, því betra
fyrir framtíð lífs á jörðinni.