Morgunblaðið - 11.05.1996, Blaðsíða 2

J
2 C LAUGARDAGUR 11. MAÍ 1996
l
i
I
t
4
|
»
1
*
„FYRSTA skífa“
Roberts Delaunay.
miðið það að sýna list sem sýndi
ekki venjulega og kunnuglega
hluti.
Þrátt fyrir að safnið hafi látið
af þessari ströngu stefnu og hafi
selt mörg af fyrstu verkum sínum,
líta yfirmenn þess enn á það sem
einn helsta samastað abstraktlist-
ar. Sýningin hefur fengið stórt
nafn og viðamikið, „Alger áhætta,
frelsi, agi“, kallast hún
Að hefja leit að fyrsta abstrakt-
málverkinu virðist álíka verk og
að ætla sér að hafa uppi á fyrsta
manninum eða fyrsta talaða orð-
inu. Vissulega fann Turner lykil-
inn að því að vinna óhlutbundið,
impressjónistarnir sneru lyklinum
í skránni og Cézanne opnaði dyrn-
ar. Þrátt fyrir að kúbistarnir hafi
horfið frá hinu reglubunda mál-
verki, urðu það Rússarnir Male-
vitsj og Kaudinskíj og Hollending-
urinn Piet Mondrian sem stigu
skrefið til fulls. Langt fram á
fimmta áratuginn ýttu kúbisminn
og abstraktlistin raunsæinu til
hliðar, sérstaklega í Evrópu.
Bandaríkjamenn voru mun
íhaldssamari og voru margir
hveijir mótfallnir því sem þeir
töldu vera samsæri evrópskra
formalista. En abstraktlistin lifði
þó af í Bandaríkjunum og um 1950
hafði hún fengið eigið nafn, ab-
strakt expressjónismi.
Það hefur oft verið fullyrt að
abstraklistin hafi náð hápunkti
sínum um miðja öldina. Hún Ieið
að minnsta kosti ekki undir lok
þá. Skilin eru ógreinilegri en allt
fram á þennan dag sér abstrakt-
Iistarinnar stað í verkum ótal lista-
manna. Nefna má Richard Serra,
Daniel Buren, Martin Puryear og
Agnes Martin. Framúrstefnan
hefur nú færst yfir á myndbönd,
margmiðlun og gjörninga en ab-
straktlistin lifir þó enn.
Abstrakt
í eina öld
ABSTRAKTLISTIN er harðgerð
jurt. I hartnær eina öld hefur hún
lifað af jafnt fyrirlitningu sem
oflof listunnenda og afborið efa-
semdir abstraktlistamanna sem
hafa hvað eftir annað velt því fyr-
ir sér hvort þeir ættu ekki að
leggja stund á aðra listgrein. En
abstrakt, eða óhlutbundin, list
hefur lifað af og í Guggenheim-
safninu í New York getur nú að
líta yfirlitssýningu á abstrakverk-
um síðustu hundrað ára.
Efasemdarmennirnir hafa ætíð
verið margir og þeir hafa að
mörgu leyti haft rétt fyrir sér.
Þrátt fyrir óumdeilanleg áhrif
abstraktlistarinnar hefur hún
fremur notið virðingar en aðdáun-
ar. Og það er líklega mun einfald-
ara að sýna en segja hvað ab-
straktlist er. En þegar þeir sem
lítið þekkja til, berja hana í fyrsta
sinn augum, grunar þá oftar en
ekki að brögð séu í tafli. Ab-
straktlist getur verið svo einföld
að hún virðist tæplega uppfylla
þau skilyrði sem gerð eru til list-
ar. Dæmi um það var listaverk
Louis Marcoussis, sem flytja átti
til Bandaríkjanna frá Frakklandi
fyrir áttatíu árum. Kröfðust toll-
verðirnir þess að greiddur yrði
sérstakur tollur þar sem verið
væri að flytja óunninn málm inn
í landið. 75 árum síðar eyðilögðu
tollverðir i sama
landi verk eftir
breskan abstrakt-
listamann, Richard
Wentworth, þar sem
þeir töldu að um
sprengju væri að ræða.
I fjármálalegu og list-
rænu tilliti hefur gengi
abstraktlistarinnar verið upp
og niður. A þriðja áratugnum
tóku menn harða afstöðu með eða
á móti henni, um miðja öldina
þótti hún hins vegar til marks um
framþróun og módernisma. Nú
þegar svo miklu meira hefur verið
málað og séð, eru öll mörk í list-
inni miklu óljósari. Þegar rætt er
um abstraktlist sem stíl sem á i
samkeppni við aðrar stílgerðir,
virðist hún í álíka útrýmingar-
hættu og svartir nashyrningar.
Og þó er abstraktlist ekki stílteg-
und, hvað þá tíska. Markmið og
hugmyndir hennar, í víðasta sam-
hengi, hafa orðið til að ýta undir
margt það besta sem gert hefur
verið í list á okkar tímum, hvaða
stíl sem um hefur verið að ræða.
Sýningin á abstraktiist í Gugg-
enheim varpar skýru ljósi á þetta.
Sjálf staðsetningin er viðeigandi
þvi saga safnsins er samtvinnuð
abstraktlistinni. Það var opnað
árið 1939 og hét þá safn óhlut-
lægrar málaralistar og var mark-
„MÁLAÐ með svörtum boga“ eftir Wassily Kandinsky frá 1912.
Byggt á The Economist
MORGUNBLAÐIÐ
Bein
Jónasar
50 ár eru liðin frá því að jarðneskar leifar
Jónasar Hallgrímssonar voru grafnar upp í
Kaupmannahöfn og flutt heim. Miklar deilur
spunnust um það hvar ætti aðjarðsetja Jón-
as hér á landi. Um þær og málsatvik öll er
flallað í útvarpsþættinum Ferðalok 1946 á
Rás 1 á morgun. Þröstur Helgason fjallar
hér stuttlega um málið og birtir lítt þekktar
myndir frá uppgrefbrinum í Kaupmannahöfn.
HNN 31. maí árið 1845 var
Jónas Hallgrímsson bor-
inn til grafar í svonefnd-
um Hjástoðarkirkjugarði
í Kaupmannahöfn. Eitt hundrað og
einu ári síðar voru meintar jarðnesk-
ar leifar þjóðskáldsins grafnar upp,
fluttar til Islands og jarðsettar hér.
Þessar tilfæringar með það sem
menn töldu vera bein skáldsins ollu
miklu upphlaupi í íslenskum menn-
ingarheimi sem Halldór Laxness
gerði að umfjöllunarefni í Atómstöð-
inni tveimur árum síðar. Þykir
mönnum sjálfsagt frásögn Halldórs
öll með ólíkindum en þar segir að
ástmögur þjóðarinnar hafi verið
fluttur í leyfisleysi norður í afskekkt-
an dal í tveimur kössum. Þegar bet-
ur var að gáð höfðu kassarnir hins
vegar ekki að geyma bein Jónasar
heldur portúgalskar sardínur í nið-
ursuðudósum og Dansk Ler, eins og
stóð á öðrum kassanum. En hvort
sem beinin voru til staðar eður ei
skyldi skáldið jarðsett í sinni sveit:
Ég trúi, sagði séra Trausti, á
hlutverk sveitanna í íslensku
þjóðlífi. Þessi Ieir, sem eftilvill
geymir safann úr beinum frelsis-
hetjunnar og stórskáldsins, er
mér heilagt tákn. Héðanífrá
verður það íslensk trúarsetning
að Ástmögur Þjóðarinnar sé aft-
ur heim kominn í sveit sína.
Heilagur andi í bijósti mér upp-
lýsir mig í þessari íslensku trú.
Eg vona að sveitin okkar sleppi
Morgunblaðið/Fr. Clausen
RITHÖFUNDAR og náttúrufræðingar bera kistu Jónasar Hall-
grímssonar í grafreitinn á Þingvöllum 16. nóvember 1946.
Kómedian er
i 1
móðurmál mitt
LEIKHÚS er eitthvað sem
maður býr til, ekki eitt-
hvað sem maður sækir,“
segir finnsk-sænski leik-
húsmaðurinn, Bengt Ahlfors, sem
j er höfundur söngleiksins Ham-
, ingjuránsins, sem verið er að sýna
| á smíðaverkstæði Þjóðleikhússins.
Ahlfors segist aðspurður ekki gera
I mikið af því að sækja leiksýning-
; ar, hann fari frekar í bíó ef hann
langi til að lyfta sér upp. Hann
kveðst reyndar allra síst vilja sjá
uppfærslur á sínum eigin verkum,
. einkum ef það eru ekki hans eigin
i uppfærslur. „Mér þykir óþægilegt
að sjá uppfærslur annarra á verk-
um mínum. Sýn mín á verkin er
; svo sterk að ég á erfitt með að
sætta mig við annarra útfærslu á
þeim. Undir venjulegum kringum-
Bengt Ahlfors er höfundur söngleiksins,
Hamingjuránsins, sem veríð er að sýna á
smíðaverkstæði Þjóðleikhússins um þessar
mundir. Þótt hann segist síður viija sjá upp-
færslur annarra ieikstjóra á eigin verkum
sló hann ekki hendinní á móti ferð til Reykja-
víkur til að sjá frumsýninguna. Þröstur
Helgason hitti þennan viðkunnanlega
fínnsk-sænska leikhúsmann að máli, sem
segir að íjarlægð kómedíunnar geri lífíð
skiljanlegra.
Morgunblaðið/Sverrir
„ÞAÐ getur vissulega verið einmanalegt að sitja við skriftir
daginn út og inn,“ segir finnsk-sænski leikhúsmaðurinn Bengt
Ahlfors, „en ég fæ útrás fyrir félagslegar þarfir minar við leik-
stjórnina, þar er maður í miklu návígi við fólk, alls konar fólk.“
stæðum hefði ég því ekki þegið
að koma á frumsýningu Hamingj-
uránsins, en þar sem ferð til
Reykjavíkur var í veði lét ég til
leiðast; hingað kem ég við hvert
tækifæri sem gefst.“
Ahlfors er íslenskum leikhús-
gestum af góðu kunnur. Fyrir um
það bii aldarfjóðrungi var sýnd í
Þjóðleikhúsinu leikgerð hans
byggð á sögunni Umhverfis jörð-
ina á 80 dögum eftir Jules Verne
og vakti hún mikla athygli. Al-
þýðuleikhúsið sýndi einnig leikrit