Morgunblaðið - 11.05.1996, Blaðsíða 6

6 C LAUGARDAGUR 11. MAÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
Skynjun
o g viðmið
MYNDLIST
VERK eftir Rúrí.
Gallcrí I ngólf sstræti
8 / Gallcrí Sævars
K a r I s
HÖGGMYNDIR/BLÖNDUÐ
TÆKNI
Rúri/Janet Passehl. Ingólfsstræti 8:
Opið alla daga (nema mánud.) kl.
14-18 til 25. maí. Galleri Sævars
Karls: Opið virka daga á verslunar-
tima til 29. maí. Aðgangur ókeypis.
ÞESSAR tvær sýningar, sem
voru opnaðar í nágrenni hvor við
aðra fyrir stuttu, virðast við fyrstu
sýh eiga fátt sameiginlegt; efnis-
notkun er gjörólík, sem og úr-
vinnslan sem við blasir.
Við nánari umhugsun verður
gestum þó ljóst að báðar þessar
listakonur eru að ijalla um á hvern
hátt við reynum að skilgreina
umhverfi okkar, ýmist út frá skynj-
un eða mælistikum, þar sem fátt
reynist fast og flest er breytingum
undirorpið.
Rúrí
Listakonan Rúrí sýnir hér með
nokkrum sterkum verkum að metr-
inn á enn hug hennar allan, en
þetta viðfangsefni kom sterkt fram
hjá henni með eftirminnilegri sýn-
ingu á Kjarvalsstöðum fyrir fjórum
árum. Rúrí hefur þó fengist mun
lengur en það við ýmsar mælistik-
ur, sem lífíð gengur eftir, og má
þar m.a. nefna tímann og manninn
sjálfan, sem öll tilvera okkar hlýtur
að miðast við. Metrakerfíð var eðli-
legt framhald þeirra hugleiðinga,
og með yfirskriftinni „Afstæði" á
sýningunni 1992 benti hún á að
samhengið væri ekki síður mikil-
vægt en mælieiningin - það væri
samræmi og afstaða hlutanna, sem
réði gildi þeirra.
Sýningin nú hefur hlotið yfir-
skrifina „Gildi II“,
og virðist fram-
hald sýningar
hennar í Helsinki
fyrir tveimur
árum. Hér eru
gildi mælieining-
arinnar hins vegar
umbúðalaust
dregin í efa, og þá
fyrst og fremst á
grunni þeirra mælitækja, sem þó
hafa verið hönnuð til að vera mönn-
um til leiðbeiningar um þessi gildi.
Þau viðmið sem fást geta nefnilega
reynst nokkuð framandleg hvort
sem litið er til lengdarmetra, fer-
metra eða rúmmetra, eins og sést
í þessum vel útfærðu verkum.
Þegar slíkt kemur upp er einfalt
að álykta að allt sé í raun af-
stætt, og viðmiðin markist ekki
síður af mælitækjunum sjálfum -
í þessu tilviki mismunandi gerðum
tommustokka - en því sem þau
eiga að mæla, þ.e. hinni alþjóðlega
viðurkenndu mælieiningu.
Það er hins vegar í besta falli
hjákátlegt að í litlum blöðungi sem
hér liggur frammi er settur fram
sem stutt ávarp óþýddur texti á
ensku. Það er tæpast til of mikils
mælst að íslenskir listamenn ávarpi
gesti sína á íslensku í íslensku list-
húsi á íslandi...
Þrátt fyrir þennan síðstnefnda
hnökra er hér á ferðinni vönduð og
hnitmiðuð sýning, eins og listunn-
endur eiga að venjast frá hendi
listakonunnar, og er vert að minna
þá á að láta hana ekki fram hjá
sér fara.
Janet Passehl
I Galleríi Sævars Karls sýnir nú
bandarísk listakona, sem hefur
áður sýnt hér á landi (í Galleríi
Ganginum) og er smám saman að
koma sér á framfæri vestanhafs.
Af sýningunni hér má ráða, að
það er hið smálega í umhverfinu
sem heillar hana, og má þar eink-
um tala um það forgengilega og
einskis nýta, sem hún gefur nýtt
líf í litlum og ólíklegum verkum
sínum. Allt er þetta á lágum og
hógværum nótum, sem forðast all-
ar vísbendingar um stórfengleik
listarinnar. í kynningu sýningar-
innar er þetta orðað svo:
„í verkum Janet má greina áhrif
frá minimal list en þau notuð á
persónulegan og nýjan hátt, þ.e.
hún notar sér aðferðir og „reglur“
stefnunnar eins og henni hentar."
Önnur áhrif sem greina má í
þessum fátæklega efnivið eru frá
„arte povera", og hér liggur beint
við að vísa til verka Kristins G.
Harðarsonar, sem lengi hefur unn-
ið á sama akri.
-Verk sem þessi þjóna einkum
þeim tilgangi að skerpa vitundina
um eigin skynjun á umhverfið;
hvað vekur athygli okkar og hvað
gerir það ekki, og loks á hvern
hátt hið smágerða, hversdagslega
eða auvirðulega getur komið okkur
skemmtilega á óvart þegar við
gefur því nánari gaum.
Skynjunin er undirstaða þess að
við metum umhverfi okkar og líf
að verðleikum, og þar er hið smáa
jafn mikilvægt og annað.
Eiríkur Þorláksson
Kennara-
tónleikar í
Keflavík
KENNARAR við Tónlistarskól-
ann í Keflavík hafa nokkrum
sinnum haldið opinbera tónleika
í sveitarfélaginu. Að þessu sinni
verða tónleikar í Keflavíkur-
kirkju á sunnudag kl. 16. Að-
gangur er ókeypis og öllum
heimill.
í kynningu segir: „í kennara-
liði skólans starfar hópur hljóð-
færaleikara, söngvara og tón-
skálda. Því má fullyrða að efnis-
skráin verður fjölbreytt og kenn-
ir þar ýmissa grasa. Má þar
nefna einleik, samspil á ýmis
hljóðfæri, málmblásarasamspil,
harmonikuleik, einsöng og orgel-
leik auk flutnings á nýjum verk-
um eftir Áka Ásgeirsson, Eirík
Árna Sigtryggsson og Ragnar
Björnsson."
Karlakór
Keflavíkur í
Ytri-Njarðvík-
urkirkju
V ORTÓNLEIKAR Karlakórs
Keflavíkur verða í Ytri-Njarðvík-
urkirkju sunnudaginn 12. maí
kl. 20.30, þriðjudaginn 14. maí
kl. 20.30 og fimmtudaginn 16.
maí kl. 20.30.
Tímaritið
Leikhúsmál
komið út
ANNAÐ tölublað tímaritsins
Leikhúsmál er komið út , en
fyrsta tölublað kom út í október
sl.. Fyrirhugað er að ritið komi
út tvisvar á ári, að hausti og vori.
Á árunum 1940-1950 stóð
Haraldur Bjömsson leikari einn
Forsíða nýútkominna Leik-
liúsmála.
að útgáfu tímarits sem hann
kallaði Leikhúsmál. Þrettán
árum síðar var gerð tilraun til
að endurvekja Leikhúsmál í nýrri
mynd. Að því stóðu þrír ungir
menn og tókst þeim að gefa út
fjögur blöð.
Síðastliðið haust endurvakti
Félag íslenskra leikara Leikhús-
mál þriðja sinni og er ætlunin
að það verði vettvangur umræðu,
skoðanaskipta og hugleiðinga
um hvaðeina er leiklist varðar.
I ritnefnd tímaritsins, sem
fæst í áskrift eða í lausasölu hjá
Félagi íslenskra leikara, eru
meðal annars leikararnir Bríet
Héðinsdóttir og Jón Hjartarson.
í nýjasta hefti Leikhúsmála
er meðal annars að finna viðtal
við Jón Sigurbjörnsson leikara,
grein um danshöfundinn Jerome
Robbins, viðtal við Hauk J.
Gunnarsson leikhús- og leik-
stjóra, grein um ástandið í Borg-
arleikhúsinu og hugleiðing Þor-
steins Gylfasonar um túlkun og
tjáningu.
Málverk að
Ingólfsstræti 5
SJÖFN Haraldsdóttir og Ingunn
Eydal sýna málverk sýn í húsa-
kynnum kosningaskrifstofu Guð-
rúnar Agnarsdóttur að Ingólfs-
stræti 5 um þessar mundir.
Tónskáldin tala
TÓNLIST
STgildir diskar
23 SÍGILD TÓNSKÁLD
Composers’Letters.Lesið úr bréfum
Handels, Bachs, Glucks, Haydns,
Mozart, Beethovens, Schuberts,
Berliozs, Mendelssohns, Schumanns,
Wagners, Verdis, Brahms,
Tsjækovskijs, Dvóráks, Elgars, Pucc-
inis, Debussys, Deliuss, Saties, Holsts,
Stravinskys og Mahlers. Upplestur:
Jeremy Nicholas, Daniel Philpott,
Edward de Souza o. fl. Tónlist eftir
áðurtalin tónskáld. Naxos AudioBo-
oks NA203012. Upptaka: DDD, 1995.
Lengd (2 diskar): 2.28:07. Verð: 890
kr.
EINHVERRA hluta vegna virðist
lítið hafa farið fyrir svokölluðum
hljóðbókum á almennum plötu-
markaði hér á landi; einkum, að
manni skilst, miðað við Bretland
og Bandaríkin.
Um orsakir skal ósagt látið.
■ Sjálfsagt spilar markaðssmæð inn
; í, eins og gengur. Væri ekki óviðeig-
andi fyrir félagsfræðinga að taka
nú á sig rögg og kanna aðstæður
og mynztur í listneyzlu bókaþjóð-
arinnar, og birta síðan niðurstöður
í blöðum og útvarpi. Tími er til
kominn, því um þau mál er fjarska
lítið vitað, en þeim mun meira uppi
af fordómum og getgátum.
Það er annars eins og áhugaverð-
ustu hliðamar vilji gleymast, þá
sjaldan athugun er gerð um slík
efni, eins og sást af nýlegri könnun
» á hérlendri plötusölu, þar sem látið
var duga að greina frá heildarfjár-
magnstölum, án þess að skoða t.d.
söluhlutföll milli popps, jass og sí-
gildrar tónlistar, líkt og þau kæmu
engum við...
En áfram með smjörið. Ef að lík-
um lætur, lýtur yfirskrift þessa pist-
ils, Sígildir diskar, í huga flestra
einkum að hinni Dýru list. En stöku
sinnum ætti dálkahöfundi samt að
leyfast að þamba um gráu jaðar-
svæðin.
Eitt slíkt er hljóðbókaútgáfa
Naxos-fyrirtækisins, er nýlega mun
farin að sjást í plötubúðum í Reykja-
vík, enda ekki nema tvö ár síðan
þessi nýja búgrein hófst hjá lág-
verðsplötumerkinu, er kom sígildri
tónlist inn á hvers manns heimili.
Það sem fyrst vakti athygli undir-
ritaðs, var tvídiskurinn um sígildu
tónskáldin og bréf þeirra, sem hér
um ræðir; væntanlega sú bók-
menntagrein sem stendur í hvað
nánustu tengslum við tónsköpunina
sjálfa. í útgáfuröð, sem annars ein-
beitir sér að sígildum rithöfundum
frá Hómer til Joyce, liggur engu að
síður beint við að helga einu númeri
valin sendibréf tuttugu og þriggja
tónská'da með innskotsmúsík eftir
þau sjálf; ekki sízt, þegar fyrirtækið
getur ausið úr sæg innanhúshljóðrita
án mikils aukatilkostnaðar.
Þar sem lesið er á ensku, er
kannski skiljanlegt, að tónskálda-
valið hefur nokkra enska yfirvikt.
Og þó. Frá sjónarhóli Norður-
landabúa er það t.a.m. hlálegt að
flíka þrem Bretum (Elgar, Holst
og Delius), meðan ekkert kemst að
frá Norðurlöndum, ekki einu sinni
Grieg, Nielsen eða Sibelius! Því
furðulegra virðist þetta, ef haft er
í huga, að einmitt hinn enskumæl-
andi heimur hefur miklar mætur á
þessum höfundum. Veldur því
sennilega afstaða þýzkra yfirmanna
fyrirtækisins.
Kannski mætti spyija: hvers
vegna kaupa plötur með dæmigerðu
útvarpsþáttaefni (a.m.k. ríkisút-
varpsstöðva) - og á erlendu máli?
Er kaupandi líklegur til að leggja
Mo/.art
við hlustir oftar en einu sinni eða
tvisvar?
Ég held það. Ef enskan er engin
fyrirstaða, þá eru sýnishornin af
bréfaskrifum tónskáldanna það vel
valin, að hlustandinn fær ekki að-
eins óvænta innsýn í hugarheim lið-
inna meistara, heldur fer hann einn-
ig smám saman ósjálfrátt að leggja
hinar og þessar fleygu setningar á
minnið fyrir vini og kunningja. Og
varðandi enskuna, þá má kannski
lesa af þessari „dirfsku" í hérlendi
markaðssetningu, að óvíða getur
orðið meiri almennrar enskukunn-
áttu utan hins engilsaxneska heims
en einmitt á íslandi.
Allur lestur er í hæsta gæða-
flokki, enda vel menntaðir brezkir
leikarar að verki, og tóndæmin eru
valin hugvitsamlega í anda bréf-
anna - auðvitað öll eftir viðkom-
andi tónskáld (nema þá hugsanlega
æskuverk Bachs, hin fræga Toccata
og fúga í d-moll, sem sumir hafa
viljað vefengja í seinni tíð að sé
eftir hann).
Helzt mætti hnjóta um nauman
meðaltíma hvers tónskálds. Tæpar
7 mínútur er í það snöggsoðnasta,
ef nást á heilleg mynd af manni,
jafnvel þótt í skizzuformi sé, og
hefði að ósekju mátt jafna 23-
menningana niður á 4 diska I stað
tveggja. Eða fækka tónskáldunum
sem því nemur.
GRIMMSÆVINTÝR
13 ævintýr úr safni Grimmsbræðra.
Upplestur: Laura Paton. Tónlist
eftir Tsjækovsky, Jóh. Strauss
yngri og Grieg. Naxos AudioBooks
NA200512. Upptaka: DDD, 1994.
Lengd (2 diskar): 2.20:12. Verð: 890
kr.
HAFI svæði hins fyrrtalda tví-
disks verið grátt, er svæði þessa
enn grárra. „ Upplestur ævintýra?"
gæti grandvar lesandi hugsað.
„Hvernig á nú að fóðra það? Eða
hvar tengist hann sígildri tónlist?“
Megintilefnið er fordæmið. Undir-
ritaður ætlar sér ekki þá dul, að
íslenzk börn á forskólaaldri fari í
hrönnum að hlusta á enskumæltan
upplestur. En vonandi mætti þessi
frábæri tvídiskur verða landanum
hvatning til að gera annað eins á
ástkæra ylhýra málinu, hvort sem
unnið yrði úr innlendum þjóðsögum
og ævintýrum eða erlendum, því
hér er sýnt, hvernig á að gera það.
Málið snýst mikið til um gæði.
Jafnvel yngstu börn skynja gæða-
mun betur en tilhneiging er til að
telja (af þeim sökum þyrfti víða að
bæta frágang bamaefnis frá því sem
nú er, t.a.m. talsetningar teikni-
mynda í sjónvarpi). Frágangur þess-
ara diska sker sig að því leyti úr.
Hann er hreint út sagt til fyrirmynd-
ar.
Ef bara þetta væri til á íslenzku!
Upptökur eru skýrar, tónlistarval
innblásið og lestur framúrskarandi
góður hjá Láru Paton. Maður fær
ekki þá tilfinningu, sem iðulega hjá
íslenzkum leikurum, að verið sé að
tala niður til barnanna. Lesarinn
er innlifaður af heilum hug og höfð-
ar - eins og ævintýrin miðevrópsku
gerðu raunar fýrrum - jafnt til
bama sem fullorðinna. Stéttaskipt-
ing Breta, sem okkur kemur hálf
fáránlega fyrir sjónir, reynist hér
hinn mesti búhnykkur, þegar lesar-
inn leikur sér að því að svissa á
milli oxfordframburðar (kónga-
fólk), n.-enskrar sveitamállýzku,
eins og hjá ráðskonu dr. Frasiers
Crane (almúginn) og East End
cockneys (vondu karlarnir). Og gott
ef ekki huldufólkið talaði með írsk-
um hreim! En allt nótabene án fyrir-
hafnar eða uppgerðar af neinu tagi.
Að vísu er erfitt að gera sér í
hugarlund, hvemig koma ætti því-
líku til skila á íslenzku. Finna verður
aðrar leiðir. En það er fleira athug-
unarvert við þetta dæmi. Hér blasir
við upplögð leið til að örva velvild
bama gagnvart sígildri tónlist, þegar
hin stöku ævintýr taka að tengjast
myndrænu perlubrotunum úr fjár-
sjóð klassíkur í formi kynningar- og
bakgrunnstónlistar í ungum heilabú-
um með allt að því pavlovskum
hætti...
O, þér uppeldisfræðinga fjöld!
Hlustið á þetta - og látið hendur
standa fram úr ermum, áður en það
verður of seint. Áður en sjónreiti
afþreyingarmiðla fer að rústa heyrn
og hugmyndarflug. Börn eiga það
skilið. Og foreldrar líka.
Ríkarður Ö. Pálsson
Bach