Morgunblaðið - 07.06.1996, Blaðsíða 2

2 B FÖSTUDAGUR 7. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
Þagnarskyldan
Trúnaður starfsfólks og skjól-
stæðinga er höfuðatriði sam-
skiptanna, og hvílir hann á
þagnarskyldu starfsstétta.
Gunnar Hersveinn kannaði
viðhorf til þessa siðaboðs,
fann dæmi um trúnaðarbort,
og ræddi við prest, hjúkrunar- __
fræðing og heimspeking um
mikilvægi, eðli og mörk
þagnarskyldu.
HEIMURINN myndi hrynja ef
menn bæru ekki traust hver til
annars. Traust er í raun frumskil-
yrði mannlegra samskipta. Það er
trúnaður milli manna, hollusta
sem veitir öryggi. Það versta sem
menn upplifa er annarsvegar að
vera ekki treyst og hinsvegar að
vera svikinn af þeim sem treyst
var.
Traustið er hornsteinn mannfé-
lagsins, því meira traust milii
manna, því haldbetra og heilbrigð-
ara samfélag.
Hins vegar er myndin önnur ef
traustið minnkar. Því minna
traust, því meiri árekstrar og deii-
ur verða: Almenningur hættir að
treysta stjórnmálamönnum, sjúk-
lingar læknum, sóknarbörn prest-
um og stéttir níða skóinn hver af
annarri.
— Prestur segir
frá heimsókn
Kona upplifði vandamál
O heima hjá sér vegna þess
að fyrrverandi eiginkona
““ mannsins hennar sótti á
T rúnaðarbrestur
Trúnaðarbrestur er orð sem
hljómað hefur hærra en áður síð-
ustu ár, en í samskiptum fólks er
fátt jafn mikilvægt og trúnaður.
Bresturinn hlýtur því að hafa al-
varlegar afleiðingar í för með sér,
en hann felst í því að skyldan við
einstaklinginn hefur verið brotin,
tii dæmis skyldan um að þegja
yfir því sem manni hefur verið
trúað fyrir sem leyndarmáli.
Dr. Vilhjálmur Ámason heim-
þau. Konan var alveg að
3 gefast upp á ástandinu en
var þá hvött til að heim-
sækja ákveðinn prest og
segja honum allt af létta.
Presturinn tók vel á móti
henni og hlustaði, og leið henni
betur eftir.
Nokkrum vikum síðar hitta
þau hjónin hina fyrrverandi eig-
inkonu. „Þá kemur í Ijós að hún
vissi að ég hafði farið til prests-
ins,“ segir konan, „og hún vissi
líka ástæðuna.“ Hún hafði
nefnilega sjálf leitað til prests-
ins með sömu mál.
„Ég fór þá aftur til prestsins
og spurði hann um þetta. Hann
viðurkenndi og sagðist mega
segja hverir leituðu til hans.
Það væri ekki trúnaðarbrot."
Konan segir að presturinn
hafi sagt eiginkonunni fyrrver-
andi að hann þekkti vandamálin
vegna þess að hún hefði komið
til hans og sagt honum frá þeim.
Svo virðist sem prestinum hafi
verið laus tungan.
„Mér finnst rangt hjá honum
að segja henni frá þessu,“ segir
hún. „Hann sagði þeim sem síst
skildi því sem ég trúði honum
fyrir."
Læknaritari bregst
Maður hafði átt við vímuefna-
vandamál að stríða þegar hann
var 17 ára, og gekk til geðlækn-
is að beiðni foreldra sinna.
„Læknirinn var lengi að
vinna trúnaðartraust mitt, en
loks sagði ég honum opniskátt
frá mínum málum,“ segir hann.
„Stúlka úr sama bæjarfélagi
og ég var læknaritari á stofunni
hjá honum og þekkti fjölskyldu
mína. Hún hitti pabba einu sinni
á förnum vegi og tekur að vitna
í það sem ég sagði lækninum
og engum öðrum.“
Pabbi fer svo að spyrja mig
út í eitthvað sem hann átti ekki
Morgunblaðið/Þorkell
að vita. Ég gekk á hann og
kemst að því að stelpan er að
blaðra um mín mál sem hún
hefur ritað eftir lækninum,"
segir hann.
Maðurinn tók þetta mjög
nærri sér og hætti strax hjá
geðlækninum. „Þetta var það
ekki á bætandi," segir hann.
„Síðan hef ég alltaf haft varann
á mér og reyni að gæta þess
að það sem ég trúi læknum fyr-
ir sé ekki skráð.
Blaðrað í móttöku
Kona var hjá lýtalækni vegna
fegrunaraðgerðar eftir bílslys.
Stúlkan í móttökunni segir
henni í óspurðum fréttum að
sameiginlegur kunningi þeirra
væri að koma í aðgerð og líka
hverskonar aðgerð.
„Aðgerðin sem hann var að
fara í,“ segir konan, „var honum
örugglega mjög viðkæmt mál
og trúnaðarmál við lækni. Ég
gladdist ekki að vera sagt frá
þessu, og gat líka átt von á að
stúlkan segðis frá minni að-
gerð.“
spekingur hefur ritað um þagnar-
skyiduna í bók sína Siðfræði lífs
og dauða, og beinir athyglinni að
samskiptum starfsfólks í heil-
brigðisþjónustunni við sjúklinga
sína.
Hann telur þagnarskylduna
bæði nytsama og góða starfsreglu,
sem treysti trúnaðinn og sé for-
senda þess að samskipti sjúklinga
og starfsfólks beri ávöxt. Algjör
trúnaður leiðir líka til þess að
sjúklingurinn segir meira og líkur
á réttri greiningu aukast.
„Hin siðferðilegu rök fyrir
þagnarskyldunni snúast um það
að virða sjúklinginn sem 'mann-
eskju óháð því hvort hann kemur
til með að heyra af brotinu eða
ekki og óháð því hvaða áhrif það
hefði á hann ef hann vissi af því
að þagnarskylda hefði verið rof-
in,“ segir Vilhjálmur.
Hver einstaklingur á sér leynd-
armál sem hann kærir sig ekki
um að aðrir viti, stundum enginn
en stundum deilir hann þeim með
sínum nánustu. Læknar, prestar,
sálfræðingar, vinnuveitendur og
fólk úr fleiri starfsstéttum er
hleypt inn í innsta hring leyndar-
málanna, og varðar það jafnvel
sálarheill að þagnarskyldan sé
haldin.
Trúnaðurinn þarf að vera alger
og ef, eins og Vilhjálmur segir,
starfsmaður rýfur þennan trúnað
og „blaðrar um málefni hans er
hann ekki bara að misnota aðstöðu
sína og haga sér heimskulega,
heldur er hann að vanvirða þessa
manneskju og fótumtroða rétt
hennar til einkalífs."
En að kjafta frá og blaðra um
einkamál annarra sem trúað hefur
verið fyrir er því líka hneisa fyrir
þann sem talar. Hann verður minni
maður á eftir, sem varhugavert
er að upplýsa um leyndarmál.
Hvenær er rétt að brjóta
þagnarskylduna?
Mikilvægi þagnarskyldunnar er
ótvírætt, hinsvegar geta verið á
henni undantekningar, til dæmis
þegar almannaheill er í húfi, hags-
munir saklausra einstaklinga eða
hagsmunir einstaklingsins sjálfs.
Þagnarskyldan getur nefnilega
stangast á við aðrar siðferðis-
skyldur og lotið í lægra haldi. Til
dæmis ef læknir teldi hættu á að
tiltekinn flugstjóri fengi hjarta-
áfall, eða sjúklingur væri hættu-
legur umhverfi sínu.
Trúnað getur verið rétt að
bijóta. í kvikmyndinni Prestur sem
sýnd var í Háskólabíói í vetur er
sögð saga af presti sem kemst að
því að unglingsstúlka er misnotuð
kynferðislega af föður sínum.
Presturinn reynir að tala um fyrir
föður telpunnar, hins vegar bannar
Sigríður Snæbjörnsdóttir r Olafur Oddur Jónsson
Unnið eftir ströngum siðareglum
SIGRÍÐUR Snæbjörns-
dóttir, hjúkrunarfor-
stjóri Sjúkrahúss
Reykjavíkur, segir að
allt starfsfólk sem ráðið
er á sjúkrahúsið sé
bundið þagnarskyldu
sem gildi líka eftir að
það lýkur störfum. Hún
segir að á síðustu árum
hafi verið hert á þagnar-
skyldunni á sjúkrahús-
inu.
„Við tökum þessa reglu mjög al-
varlega," segir hún, „bæði vegna
þess að sjúklingurinn á rétt á að
skyldan sé haldin og vegna þess að
lögsóknir hafa færst í vöx á síðustu
árum.“
Hún segir að læknar og hjúkrun-
arfræðingar séu flesta daga með
mjög viðkæmar upplýsingar í hönd-
um en það sé á valdi sjúklingsins
að segja öðrum frá sínum málum.
Hvað er gert ef grunur leikur á
að starfsmaður rjúfi þagnarskyldu?
„Það er tekið mjög
alvarlega á því. Strax
yrði rætt við viðkomandi
og kannað hvort hann
hafi kjaftað frá. Hins
vegar þarf að fara var-
lega í leit að sökudólgi
því upplýsingamar gætu
hafa farið frá einhverj-
um í fjölskyldu sjúkl-
ings.“
„Yfirmaður ræðir við
starfsmanninn og brýnir þagnar-
skylduna fyrir honum. Ég man hins-
vegar ekki eftir að þetta hafi talist
brottrekstrarsök, sem merkir að
starfsmaðurinn hefur bætt ráð sitt.“
Hvað er með það sem gestir í
heimsóknartímum sjá?
„ Við reynum eftir fremsta megni
að vernda sjúklinga fyrir slíku eða
að kjaftagangur fari af stað“. Hún
segir að reynt sé að hlífa þekktu
fólki eins og stjórnmálamönnum,
sem gætu lent í ágangi vegna fólks
annarra skoðana. „Okkur finnst
okkur bera skylda til að hlífa fólki
við slíku þegar það liggur veikt á
sjúkrahúsi," segir hún og bætir við
að þagnarskyldan sé brýnd í bækl-
ingum sem sjúklingar og aðstand-
endur fá afhenta til dæmis á geð-
deildum.
En aðgangur að sjúkraskýrslum?
„Það eru fyrst og fremst læknar
og hjúkrunarfræðingar sem hafa
aðgang að öllum upplýsingum, “
segir hún. „Aðgangur og öryggi fara
saman til að hver sem er geti ekki
komist í sjúkraskýrslur. Svo eru það
ritarar sem vélrita allar sjúkraskrár
og skrifa þeir allir undir þagnareið.
Hún segir að nemar, sumarfólk,
afleysingafólk og allir aðrir skrifi
undir þagnareiðinn. „Þagnarskyldu-
na vegur þyngra eftir því sem stofn-
unin stækkar og starfsfólki fjölgar."
Sigríður segir að siðareglur séu
alltaf umræðuefni þegar nýtt starfs-
fólk byijar og ef eitthvað kemur upp
á er það tekið fyrir innan deilda eða
á öðrum vettvangi. ■
Má ekki segja
hverjir leita ráða
ÞAGNARSKYLDAN er sú regla
sem haldin er í heiðri þegar um
er að ræða persónulegar upp-
lýsingar," segir Ólafur Oddur
Jónsson, sóknarprestur í Kefla-
vík. „Fullri þagmælsku er heitið
og undantekning á þagnar-
skyldunni verður einungis gerð
með samþykki viðkomandi. Per-
sónulegar upplýsingar varða
einkalíf fólks, sem er öðrum
hulið, eða það deilir aðeins með
trúnaðarvinum og ættingjum.
Allir eiga rétt á að hafa sín
leyndarmál og í sálgæslu presta
er oft stofnað til samskipta, þar
sem viðkomandi er hvattur til
að vera opinn um viðkvæm
einkamál. Eina rétta viðhorfið
í þessu sambandi er að heita
fullri þagmælsku."
HvaA má segja og hvað ekki?
„Grundvallarreglan í sál-
gæslu er: „Aðgát skal höfð í
nærveru sálar“ og aðalatriðið
er að hlusta. Sérhver einstakl-
ingur sem nýtur aðstoðar á rétt
á að vita að trúnaður ríki innan
stuðningshópsins og persónu-
legum upplýsingum megi aðeins
deila með öðrum með samþykki