Morgunblaðið - 07.06.1996, Blaðsíða 6

6 B FÖSTUDAGUR 7. JÚNÍ 1996
MORGUNBLAÐIÐ
KENNING um að næring-
arskortur með vaxtar-
seinkun í frumbemsku
geti leitt til kransæða-
sjúkdóms og skyldra vandamála, var
rædd á ráðstefnu íslenskra bama-
og heimilslækna um ungbamavemd,
sem haldin var nýlega á Hótel Sögu.
Þar voru kynntar nýjar leiðbeiningar
um ungbamavemd, gefnar út á veg-
um Landlæknisembættisins, en í
þeim er meðal annars fjallað um
næringu ungbama. Fram kom að
tengsl era milli næringar ungbama
á fyrsta ári og sjúkdóma á fullorð-
insárum.
Gestur Pálsson bamalæknir og
einn frammælenda sagði að rann-
sóknir beindust meðal annars að því
hvort eitthvað sem gerðist í fram-
bemsku gæti haft áhrif á heilsu
manna síðar á ævinni. Við viðamikl-
ar rannsóknir á tengslum næringar
ungbama og sjúkdóma síðar á lífs-
leiðinni á undanförnum áratugum
hefur fátt bitastætt komið í ljós.
„Þær hafa að miklu leyti snúist um
hvort samsetning næringar á fyrsta
aldursári hafí áhrif á tíðni ofnæmis
hjá bömum og fullorðnum og þá
aðallega um tengslin við kúamjólku-
reggjahvítu," sagði hann. „Því hefur
verið haldið fram að bijóstagjöf svo
og það að draga að gefa bömum
ákveðnar fæðutegundir, svo sem físk
og egg, hafí fyrirbyggjandi áhrif
hvað ofnæmi varðar. Niðurstöður
rannsókna hvað þetta snertir era
ekki afgerandi en benda þó til að
með því að hafa börn með ofnæmi
í ætt eingöngu á brjósti fyrstu sex
mánuðina megi fresta væntanlegum
ofnæmiseinkennum án þess þó að
með nokkurri vissu sé hægt að fyrir-
byggja slík einkenni og er þá fyrst
og fremst átt við exem.“
Sjaldgæft á íslandi
Á síðastliðnu ári birtust niðurstöð-
ur rannsóknar á glútenóþoli í Sví-
þjóð. Glútenóþol er Iangvinnur sjúk-
dómur, ævilangt vandamál, sem
byggist á því að sá sem sjúkdóminn
hefur þolir ekki eggjahvítuefnið glút-
en sem er í ýmsum komtegundum.
Meðferðin er glútenfrítt fæði og
verður sjúklingurinn þá einkenna-
laus. Ýmis vandamál fylgja ómeð-
höndluðum sjúkdómi, í versta falli
illkynja meinsemd í göm. „Þessi
sjúkdómur er mjög sjaldgæfur á ís-
landi og hafa menn velt fyrir sér
mögulegum umhverfísáhrifum á
tíðni sjúkdómsins," sagði Gestur.
í Svíþjóð hefur nýgengi glúten-
óþols hjá bömum á undafömum ára-
tugum verið 1:1.000 nýfæddra bama
en á íslandi um það bil 1:60.000
nýfæddra. Rannsóknir á Englandi,
Skotlandi og íslandi leiddu í ljós að
tilfellum hafði fækkað veralega eftir
1970. „Menn héldu að ástæðan væri
sú að bömin vora lengur á brjósti
en áður auk þess sem byrjað var að
gefa þeim grauta sem innihéldu glút-
en seinna en áður var venjan," sagði
hann. „Svíar hafa staðið mjög vel
að rannsóknum á bömum með niður-
DAGLEGT LÍF
UNGBARNAVERND
Það eru tengsl
milli næringar ungbarna
og sjúkdóma á fullorðinsárum
GESTUR Pálsson barnalæknir.
Morgunblaðið/Kristinn
gang og vanþrif. Þeir ákváðu að
breyta næringu ungbama á áranum
1983-1984 á þann hátt að byija að
gefa þeim graut sex mánaða í stað
fjögurra áður auk þess sem mæðum-
ar vora hvattar til að hafa bömin á
bijósti í að minnsta kosti sex mán-
uði. Á sama tíma var glútenmagnið
í grautnum tvöfaldað. Ætlunin var
að fækka sjúkdómstilfellum en af-
leiðingin varð í staðin sú að að ný-
gengið fjórfaldaðist, jókst í 4:1000
nýfæddra. Þetta sýnir að þegar
breyting er gerð á næringu ungbama
getur það haft afdrifaríkar afleiðing-
ar og má fullyrða að þama hafí ver-
ið sýnt fram á bein tengsl milli nær-
ingar ungbama á fyrsta aldursári
og fullorðinssjúkdóms. Spumingin
er hvort það sama á við um aðra
sjúkdóma."
Hagstæðari
umhverfisáhrif?
Engin nákvæm
rannsókn hefur farið
f ram á íslandi á næringu
barna á fyrsta aldursári.
Það er ánægjulegt að
geta sagt frá því að slík
rannsókn stendur nú
einmitt yfir.
„Mörgum hefur fundist, sem það
skipti litlu máli hvað börnum er gef-
ið að borða eða hvemig samsetning
Ögrandi verk
á mörkum velsæmis?
Á VEGGJUM standa uppstopp-
aðir reðir af hvölum metra út
í loftið, í.krukkum reðir af ís-
lenskum spendýrum og í hillum
4% Qölbreytt úrval af limum gerð-
j um úr vaxi, viði, sápu, súkku-
Q/t laði, járni eða öðram efnum. Ég
er á skrifstofu reðurstofustjóra ís-
lands (RÍS), nánar tiltekið í hinu óopn-
aða íslenska reðasafni (HIR).
Sigurður Hjartarson sagnfræðing-
ur hefur safnað reðum allra íslenskra
spendýra til sjós og lands.
Rað má geyma á
fjölbreyttan hátt
Þegar Sigurður var ungur í sveit
var nautssin notuð til að keyra kýrn-
ar áfram. Síðar langaði hann að
eignast slíkan grip, hugsanlega
mætti nota sinina sútaða sem kenn-
araprik. Stuttu síðar fékk hann fjór-
ar naustssinar og ein þeirra telst
nú fyrsta eintak Hins íslenska reða-
safns, frá árinu 1974.
„Ég var lengi skólastjóri á Akra-
nesi og eignaðist í þeirri tíð nokkra
hvali,“ segir Sigurður, „ hér er reð-
ur af búrhval 1975, langreyði ’78,
sandreyði ’83 og hrefnu ’84.“
Söfnunaráráttan lét á sér kræla
með hugmyndinni um að safna reðr-
um allra íslenskra spendýra. Það er
spennandi verkefni vegna þess að
spendýraflóran hér er fátæk og
hægt að ná fullkomnun. Einnig era
möguleikar á geymslu fjölbreytileg-
ir.
„Líka er alltaf hægt að halda
áfram vegna flækinga sem koma
hingað eins og ef andarnefja kæmi
í heimsókn," segir Sigurður. „Einnig
er þetta ögrandi verkefni og svo hef
ég líka gaman af því, að sumum
finnst reðasafn á mörkum velsæmis
og verða hneykslaðir.
Morgunblaðið/Ásdís
SIGURÐUR Hjartarson og reðir uppsettir á skjöld með silfur-
plötu fyrir ofan hann. Talið frá vinstri: Langreyður,
sandreyður og hrefna.
Svartrotta veiðist ekki oft
Sigurður Hjartarson er menntaður
í Edinborg í Skotlandi í sögu róm-
önsku Ameríku og bjó í tvö ár í
Mexíkó ásamt fjölskyldu sinni, árin
1980-82, til að kynnast löndunum
af eigin raun. Hann eignaðist marga
fagra gripi í Mexíkó, en Þorsteinn
Jónsson, nú bókaútgefandi, minnti
hann á reðasöfnunina með því að
senda honum reðurbein af ungum
landsel yfir hafið árið 1981.
Sigurður á reði af öllum selateg-
undum sem koma til íslands, en þeir
era blöðraselur, hringanóri, kampsel-
ur, landselur, útselur, vöðuselur og
rostungur.
Munir safnsins eru langflestir
fengnir á níunda áratugnum og nýj-
asti gripurinn er af háhyrningi sem
gekk á land á Melrakkasléttu 8. októ-
næringarinnar er,“ sagði Gestur.
„Reynt hefur verið að líkja sem mest
eftir brjóstamjólk og þannig varð
þurrmjólkin til. Reikna má nokkum
veginn út hvað bamamatur á að inni-
halda en áðumefnd breyting á nær-
ingu ungbama í Svíþjóð olli sjúkdómi
sjúkdómi sem viðkomandi einstakl-
ingur hefði ef til vill ekki fengið
annars. Menn erfa eiginleikánn til
að fá sjúkdóminn en til að fá ein-
kenni þarf utanaðkomandi áhrif, í
þessu tilviki óeðlilega samsetta nær-
ingu, það er of mikið glúten."
Gestur sagði að á síðastliðnum
fímmtán árum hafi hann tekið fjöld-
an allan af mjógimissýnum frá börn-
um hér á landi í leit að áðurnefndum
sjúkdómi, glúteinóþoli án þess að
greina sjúkdóminn. „Þetta hefur
valdið mér töluverðum heilbrotum,"
sagði hann. „Áður höfðu einungis
örfá slík sýni verið tekin frá bömum
hér á landi og ég var viss um að fjöldi
bama hér hefði sjúkdóminn ógreind-
an. Fyrr á áram var byijað mun fyrr
en nú að gefa börnum hér á landi
glúten og þverbrotnar þær reglur sem
til dæmis giltu í Svíþjóð um næringu
ungbama. En reyndin varð sem sagt
önnur. Eina skýringin er að umhverf-
isáhrifín séu að einhveiju leyti hag-
stæðari hér á landi því erfðamunstrið
mun vera það sama hjá báðum þjóð-
unum. Engin nákvæm rannsókn hefur
farið fram á íslandi á næringu bama
á fyrsta aldursári til að kanna þetta
nánar og er ánægjulegt að geta sagt
frá því að slík rannsókn stendur yfir
einmitt nú.“
Tengsl næringar við
kransæðasjúkdóm
Gestur sagði einnig frá rannsókn-
um bresks læknis, D.J.P. Barker,
sem hefur sett fram kenningu um
tengsl ónógrar næringar í fram-
bernsku og á fyrsta aldursári við
kransæðasjúkdóm og skyld vanda-
mál, það er háþrýsting, hækkaða
blóðfítu og sykursýki á fullorðins-
áram. Barker leitaði meðal annars
skýringa á því hvers vegna sumir
af þeim sem lifa heilbrigðu lífí eiga
við þessi vandamál að etja á fullorð-
insárum engu síður en þeir sem
syndga hvað hreyfingu, matarræði
og reykingar varðar. „I skrifum Bar-
kers er því velt upp hvort eitthvað,
sem gerist snemma á lífsleiðinni valdi
sjúkdómum á fullorðinsáram," sagði
hann. „Það merkilega er að þegar
heilsufar um það bil 16 þúsund ein-
staklinga, sem fæddust á árunum
1907 til 1930 á ákveðnum svæðum
á Bretlandi var kannað kom í ljós
að dánartíðni úr kransæðasjúkdómi
á fullorðinsáram var hæst á þeim
svæðum, þar sem ungbarnadauðinn
var hæstur upp úr aldamótum. Frek-
ari athuganir leiddu í ljós að dánar-
tíðni úr kransæðasjúkdómi var hæst
hjá þeim sem vógu minna en 2500
grömm (10 merkur) við fæðingu og
er þá ekki átt við fyrirbura, en lægst
hjá þeim sem vógu meira en 4300
grömm (rúmar 17 merkur). Þessu
fylgdi einnig aukin tíðni áhættuþátta
ber í fyrra. í safnskrá stendur að
Eyþór Margeirsson, Hjálparsveit
Kópaskers, hafi lagt RÍS-HIR hann
til.
Ef stórfísk rekur á land hefur Sig-
urður skjótar hendur og tryggir sér
reður hans, með aðstoð fagmanna,
áður en hann skemmist.
Nagdýrareður er lítill og minnstur
á hagamúsinni. Þeir hafa fengist á
safnið meðal annars méð hjálp
hreinsunardeildar Reykjavíkurborg-
ar. Af fágætum munum má nefna
reð af svartrottu, sem er eina dýrið
sem veiðst hefur í Reykjavík síðan
1971. Björn Einarsson veiddi rottuna
í ágúst 1992, en hún kom hingað til
lands sem laumufarþegi á skipi.
Annað, eins og reður af svíni og
hrossi, kemur frá sláturhúsum.
Reyndar er allt gefíð á safnið, því
Sigurður er ekki veiðimaður sjálfur.
Aftur á móti er hann forseti Tófu-
vinafélagsins og er algerlega á móti
refadrápi.
„Er hann alveg normal?"
Sigurður hefur sennilega fengið
meiri viðbrögð við söfnunaráráttu
sinni en ýmsir aðrir safnarar. „Konur
verða stundum skrítnar á svipinn
þegar þær heyra um reðasafnið.
Karlmenn geta líka efast um hvort
allt sé með felldu og spurði einn