Morgunblaðið - 31.07.1996, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 31. JÚLÍ 1996 C 7
GREINAR
Rækjan á íslandsmiðum:
Einn eða fleiri stofnar?
RÆKJAN (stóri
kampalampi), Panda-
lus borealis, er ásamt
hrossarækju, Crangon
crangon, mikilvægasti
kaldsj ávarrækj unytj a-
stofn veraldar. Hún
finnst aðeins á norð-
lægum slóðum eins og
nafnið bendir til (bo-
realis= norðlægur) og
er veidd af um á annan
tug þjóða, en íslend-
ingar, ásamt fyrrum
Sovétríkjunum, Græn-
lendingum og Norð-
mönnum eru stærstu
veiðiþjóðirnar.
Rækjuveiðar við ís-
land hófust á Vestfjörðum á fjórða
áratug þessarar aidar og voru lengi
framan af aðeins bundnar við inn-
firði. Það var ekki fyrr en í upp-
hafi áttunda áratugarins sem út-
hafsrækjuveiðar hófust, en fram til
Ættartré rækju frá grunnslóð
(Arnarfirði, ísafjarðardjúpi, Húna-
flóa og Skagafirði), djúpslóð
(úthaf, vestan Kolbeinseyjar)
og Dohrnbanka
Erfða-
fjar-
lægð
—/WV-
-AA-
ísafjarðardjúp (Jökuif.j-1
- ísafjarðardjúp (ísafj.)-2
Húnaflói (Steingr.fj.)-2
Arnarfjörður-2
-ísafjarðardjúp-3
Arnarfjörður-1
- Húnaflói (Ófeigsfj.)-I
-Húnaflói-3
Skagafjörður (Austuraii)-I
Skagafjörður (Vesturáii)-2
Skagafjarðardjúp
- Sporðagrunn
-Norðurkantur-2
Dohrnbanki-7
Kolbeinsey
-Norðurkantur-1
-Norðurkantur-3
-Hali
-Dohrnbanki-6
- Dohrnbanki-1
-Dohrnbanki-2
- Dohrnbanki-3
-Dohrnbanki-4
- Dohrnbanki-5
ársins 1983 var aflinn
frá þessum slóðum að-
eins brot af heildar-
rækjuveiðinni. Síðan
hefur rækjuaflinn auk-
ist jafnt og þétt, að
undanskildum árunum
1988 til 1991. Heildar-
aflinn síðastliðin tvö
ár hefur verið yfir
70.000 tonn og skipar
rækjan nú veigamikinn
sess í heildarafla okkar
íslendinga.
Aflann sækjum við
m.a. frá grunnslóð
Ólöf Dóra (firðir) og djúpslóð (út-
Jónsdóttir haf í íslenskri lögsögu),
en einnig frá Do-
hrnbanka (austur af Grænlandi) og
Flæmska hattinum (austur af
Kanada). Lengi hafa verið uppi
vangaveltur um hvort um sama
rækjustofn sé að ræða á grunn- og
djúpslóð. (Með orðinu „stofn“ er átt
við einangraðar rækjueiningar þar
sem engin erfðablöndun á sér stað).
Rækjan á grunnslóð er ávallt
smærri en frænkur þeirra á djúp-
slóð og hafa því verið uppi kenning-
ar um að rækjan eigi uppeldisstöðv-
ar sínar inni í fjörðum, en gangi
síðan í úthaf þar sem hún vex og
dafnar. Ef svo væri þyrfti að tak-
marka veiðar á grunnslóð til að
fullnýta þessa auðlind.
Stofnerfðafræðirannsóknir
Til að kanna samsetningu rækju-
stofna þarf að grípa til stofnerfða-
fræðirannsókna. Slíkar rannsóknir
byggjast á rafdrætti lífhvata (ens-
íma) eða greiningu kjarnsýra
(DNA). Undirrituð notaði fyrr-
nefnda aðferð til að bera saman
rækjustofna á grunnslóð (Arnar-
fírði, ísafjarðardjúpi, Húnaflóa og
Skagafirði), djúpslóð (úthaf, vestan
Kolbeinseyjar) og á Dohrnbanka
(mynd 1).
Leitast var við að kanna hvort
um einn stofn væri að ræða, eða
hvort fleiri stofnar deildu með sér
svæðunum. Niðurstöður slíkrar
könnunar hafa mikla þýðingu hvað
veiðistjórn varðar, því nauðsynlegt
er að þekkja samsetningu stofna
til að geta nýtt hveija einingu fyrir
sig, en ekki síst til að koma í veg
fyrir að gengið sé of nærri stofni
sem talinn er tveir aðskildir stofn-
ar, en sem stofnerfðafræðilega
reynist vera einn.
Helstu niðurstöður
Niðurstöður rannsókna minna
hafa leitt í ljós að um þijá eða fleiri
„Dohrnbankarækjan er
ekki öll þar sem hún
séð, því að rækjan á
austurhluta bankans
reyndist vera íslensk
djúphafsrækja á þeim
tíma er sýnataka fór
fram,“ skrifar Olöf
Dóra Jónsdóttir.
„Þessir stofnar eru
skyldir, en nægilega
ólíkir til að ætla að um
tvo stofna sé að ræða,
sem nýta má hvorn í
sínu lagi.“
aðskilda stofna er að ræða (mynd
2). Rækjan á grunnslóð er aðskilin
frá rækjunni á djúpslóð og Do-
hrnbanka, og á engin sýnileg stofn-
erfðafræðileg blöndun sér stað. Þó
er ljóst að grunnslóðar- og djúpslóð-
arrækjustofnarnir blandast í
Skagafjarðardjúpi, en ekki er um
erfðablöndun að ræða. Rafdráttar-
greiningin leiddi í ljós að ensím
grunnslóðarrækjunnar hafði mun
minni breytileika en greindist í öðr-
um rækjum, sem getur m.a. orsak-
ast af náttúruvali og takmarkaðri
stærð grunnslóðarstofns.
Þessi ólíki breytileiki er merki
um aðskilnað grunnslóðarrækju frá
úthafsstofnum. Einnig er mjög lík-
legt að stofnarnir í þeim fjórum
fjörðum sem kannaðir voru séu
aðskildir, en það er ekki fullsannað.
Rækjustofnarnir á djúpslóð og
Dohrnbanka eru einnig aðskildir,
en þó er um einhvern skyldleika að
ræða. Breytileiki ensímanna er svip-
aður, en þó nægur til aðgreiningar
þessara stofna. Ætla má að einhver
erfðablöndun eigi sér stað, en í litl-
um mæli.
Það kom á óvart hversu langt til
vesturs íslenska úthafsrækjan
dreifði sér, því að í ljós kom að
rækjan svo langt sem á 27 'AW
(66 7i 50N) tilheyrði íslenska stofn-
inum (Dohrnbanki- 7, mynd 2), en
það svæði heyrir undir Dohrnbanka.
Þetta kann þó að vera breytilegt
milli ára, háð göngu rækjunnar og
Helstu kostir:
• alsjálfvirk
• samfellt flæ&i
• engin uppsöfnum
• bætt yfirsýn yfir framleiöslu
• allt að 1 00 tonn á klst.
• 99% nákvæmni
• sterkbyggð
• fyrir fiskimjöl, rækju og skel
• löggildingarhæf

Höföabakka 9, 112 Reykjavík
S6J ""
Sfmi: 563 8000 Fax:
8001
Marel flæóivogir fyrir loónu og síld
ÞEIM GULA HAMPAÐ
Morgunblaðið/Stefán Ólafsson
• Grétar Vilbergsson trillukarl á Silfurnesinu frá Höfn í
Hornafirði SF hampar rígaþorski. Veiðar smábáta þar eystra
hafa gengið vel að undanförnu og leggja margir bátanna
upp þjá Borgey hf.
sem fiún sýnist, því að rækjan á
austurhluta bankans reyndist vera
íslensk djúphafsrækja á þeim tíma
er sýnataka fór fram. Þessir stofn-
ar eru skyldir, en nægilega ólíkir
til að ætla að um tvo stofna sé að
ræða, sem nýta má hvorn í sínu
lagi.
Höfundur stundar nú doktorsnám
í stofnerfðafræði rækjunnar við
fiskifræði- og sjávarlíffræðideild
Háskólans í Björgvin, Noregi.
straumstyrk Irminger straums til
vesturs.
Niðurstöður
Niðurstöður rannsóknarinnar
staðfesta kenningar um aðskilda
rækjustofna á grunnslóð, djúpslóð
og Dohrnbanka. Engin stofnerfða-
fræðileg tengsl voru sýnileg milli
rækjunnar á grunnslóð og djúp-
slóð, og ættu þeir stofnar því að
vera aðskildir í veiðistjórn. Do-
hrnbankarækjan er ekki öll þar
Myndl: ^
Þrjú svéeði rækjusýnatöku
1. Grunnslóð
j 2. Djúpslóð
j 3. Dohrnbanki
bátar-skip
Eignarhlutur óskast
Aðili, tengdur fiskvinnslu, hefur hug á að
gerast meðeigandi í snurvoðarbát að stærð-
inni allt að 70 tonnum.
Þeir, sem sjá sér hag í að fá inn meðeig-
anda, sendi upplýsingar til afgreiðslu Mbl.,
merktar: „M - 96“, sem fyrst.
KVtilTABANKINN
Kvótabankann vantar þorsk til leigu og sölu.
Einnig vantar þorskaflahámark til sölu.
Ýsa, ufsi og skarkoli óskast til leigu.
Sími 565 6412, fax565 6372, Jón Karlsson.