Morgunblaðið - 18.10.1996, Síða 4

4 C FÖSTUDAGUR 18. OKT’ÓBER 1996
DAGLEGT LIF
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 18. OKTÓBER 1996 C 5

!
i
!

Ljósmyndir/Lauren Pipemo
1. LAUREN Pipemo hreifst af þeim krafti sem bjó í íslensku kon-
unni og samsamaði það við náttúru íslands.
2. ÞESSI mynd var tekin á 17. júní-hátíðarhöldunum í Reyiqavík
árið 1995 og heitir „Fjölskylda“.
3. ANGELA og uppáhaldshesturinn hennar. Mynd tekin á Blönduósi.
DAGLEGT LIF
Risaeðlur
reika um Reykjavík
með egg sín og tístandi unga
ÞYNGD 4,5 tonn, hæð 3 metrar,
lengd 9 metrar, andiit með þremur
hornum: Nashyrningseðla sem át
grófgerðar plöntur fyrir 66 milljón-
um ára í vesturhluta Norður-Amer-
íku. Núna stendur eftirmynd hennar
í Kolaportinu á hafnarbakkanum í
Reykjavík, urrar og hreyfir fót og
augu.
Helsti óvinur hennar, grameðlan,
er ekki langt undan. Hún var ein-
staklega sterklegt dýr sem gekk á
tveimur fótum, þrátt fyrir 6,5 tonna
þyngd. Og þarna er klóskelfirinn
nýbúinn að bera sigurorð af fórnar-
lambi sínu. Snareðla þýtur hjá. Ég
elti hana.
Hún er ein hinna sigðfættu sprett-
eðla og náskyld fuglum. Hún ætlar
að ræna sér eggi, en frumhyrnings-
eðla stendur hana að verki, og stekk-
ur á hana og hatrömm barátta hefst
sem lýkur með dauða beggja. Eyði-
merkursandurinn hylur hræin og 66
milljón árum síðar finnast þau aftur.
„Öld risaeðlanna ríkir í Kolaport-
inu. Ungar klekjast úr eggjum og
jafnvel 245 milljóna ára gömul og
svifasein segleðla kjagar áfram. Kló-
eðla starir fram fyrir sig og það er
eins og augun fylgist grannt með
gestum í júragarði portsins. Ein táin
er skrýdd hvassri og risavaxinni kló
sem hún notaði til að rífa bráð sína
á hol.
Óravíddlr sögunnar
Hvílíkur heimur, hvílíkur aldur,
og hversu stutt er ekki líf hvers
rnanns í samanburði? Risaeðiusýn-
ingin í Reykjavík veitir innsýn í horf-
inn heim og virðist sérlega vel hönn-
uð. Lýsingin skapar dulúð og leik-
myndin vekur tiifinningu um frum-
skóg - og hönnuðurinn gengur í
salinn
Sigurjón Jóhannsson leikmynda-
hönnuður er ekki nýgræðingur í
hönnun á sýningum á dýrum jarðar.
Árið 1967 hannaði hann Náttúru-
gripasafnið við Hlemm og 1989 end-
urhannaði hann það. Einnig vár
hann gestahönnuður á risaeðlusýn-
ingu árið 1990 hjá Tækni- og vis-
indamiðstöðinni Heureka í Helsing-
fors.
Hópur á vegum umhverfísráðu-
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
ODDUR Þorri Viðarsson.
neytis, Reykjavíkurborgar og Há-
skóla íslands sem ætlaði að halda
risaeðlusýningu fyrir þremur árum
fékk Sigurjón til liðs við sig, en fall-
ið var frá áforminu.
Sigurjón missti hins végar ekki
móðinn og ákvað að halda sýninguna
ásamt félögum sínum, Birgi Svein-
bergssyni leíkmyndasmið, Einari
Erlendssyni hjá Stafræna mynda-
safninu og Hauki Haraldssyni aug-
lýsingamanni, og gera þeir það und-
ir nafninu Óravíddir með fagiegan-
og fræðiiegan stuðning Náttúru-
fræðistofnunar fsiands, sem meðal
annars gerði forvitnilega sýningar-
skrá með aðgengilegu fræðiefni.
Lífraen verkfæri:
Gaddakylfa og búrhnífur
Stór eðla flýgur yfir höfði okkar.
Áður flaug hún í Norður-Ameríku.
Sigurjón segir dýrin á sýningunni
framieidd í Bandaríkjunum af Dina-
mation-fyrirta-kinu og trygginga-
verðmæti jþeirra sé 60 milljónir
króna.
„Risaeðlurnar," segir Siguijón,
„eru ótrúlegt dæmi um þróun lífs.
Hugsaðu þér, þær eiga sér 165 millj-
óna ára þróunartíma." Hann segir
marga kennara nota sýninguna til
Morgunblaðið/Kristinn
NASHYRNINGSEÐLA og Slóeðla með unga.
Morgunblaðið/Kristinn
KLÓEÐLAN hafði sigur.
LEYFILEGT að snerta.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
BÖRN og grameðluhaus í fullri stærð.
Morgunblaðið/Ámi Sæberg
STUND á sýningunni fyrir sköpunargáfuna.
Morgunblaðið/Kristinn
KLÓSKELFIR með bráð.
Morgunblaðið/Kristinn
SIGURJÓN Jóhannsson leikmyndahönnuður.
að vekja áhuga nemenda á hinum
ýmsu þáttum í náttúrufræði, enda
komi margir skólahópur utan opnun-
artíma.
Risaeðlurnar vekja líka margar
spurningar í huga manna um voð-
ann sem getur óvænt steðjað að
tegundum. Eftir að eðlurnar hurfu
svo að segja skyndilega gafst spen-
dýrunum færi til þróunar. En hvæ-
nær rennur þeirra tími út? Þetta
undarlega dýr maður sem lætur sér
ekki nægja að afla sér fæðu yfir
daginn?
Siguijóni finnst heillandi hvernig
risaeðlurnar hafa þróað með sér
Náttúru- og vísinda
hús á íslandi?
verkfæri á líkömum sínum: Búr-
hnífsklær og sleggjuhamar á hala,
beinasleggja og gaddakylfa. Við
nemum staðar við þverhöfðaeðlu.
Ekki árennileg með þennan feiki-
lega haus sem minnir á hjálm til
að dempa högg andstæðinganna.
Þoku leggur um ioftið og leik-
hússlauf fellur í forsögulegum
skógi, tíu ára drengur kemur á
móti okkur. Hann heitir Oddur Þorri
Viðarsson og er starfsmaður á sýn-
ingunni. „Við höfum starfsmenn á
öllum aldri,“ segir Sigurjón.
Oddur fer með gesti í leiðsögu-
túra um sýningunna og virðist vita
margt um lífshætti risaeðianna.
„Ég fékk áhuga á risaoðlum þegar
ég var þriggja ára,“ segir hann, „og
fór á fyrstu risaeðlusýninguna fimm
ára í Danmörku."
„Margir krakkar vita meira um
risaeðlur en náttúrufræðingar á síð-
ustu ö!d,“ segir Siguijón. Einhver
slær í bakið á mér. Ég sný mér við
og uþpgötva að klóskeflir er að
klóra mér á bakinu með hala sínum
sem stendur út fyrir heimkynni
hennar.
„Eitt vekur furðu mína,“ segir
Siguijón. „Um 18 þúsund gestir
hafa komið á sýninguna en einn
RISAEÐLUSÝNINGIN í Reykja-
vík hefur vakið spurninguna:
„Hvers vegna er ekkert nútíma
náttúru- og vísindahús á íslandi?
Hús sem hentar til margskonar
sýningarhalds bæði með innlendu
efni og útlendu, hús sem meðal
annars getur þjónað sem fræðslu-
miðstöð handa almenningi og
skólafólki? 1 '*
Risaeðiusýningin ér fáráiidsýn-
ing, en til að halda syóna sýningar
þarf bæði hús og peninga, en
markmiðið er fræðsla um náttúru,
umhverfi, söguna og þróunina.
I ávarpi dr. Jóns Gunnars Ott-
óssonar, forstjóra Náttúrufræði-
stofnunar Islands, í skrá sýningar
risaeðlanna segir hann: „Island
er líklega eina ríkið á norð-
urhveli jarðar sem ekki á gott og
veglegt náttúrugripasafn. Hvorki
safn sem veitir yfirlit um náttúru
landsins né safn sem er iifandi
vettvangur umræðu um náttúru-
og umhverfismál og rekur öfluga
fræðslustarfsemi fyriralmenning
um þau málefni.“
Arið 1889 var náttúmgripa-
safni komið á fót og var það til
húsa í Safnahúsinu við Hverfis-
götu í Reykjavík frá 1908 til 1960.
Það var svo í geymslu þangað til
að það fór í bráðabirgðahúsnæði
við Hlemmtorg 1967. Þar er safn-
ið enn óbreytt frá 1989.
Náttúra landsins er talin ein af
meginþáttunum í þjóðarvitund fs-
lendinga og því er ekki ekki und-
arlegt að aðstandendur risaeðlu-
sýningarinnar og forstjóri Nátt-
úmfræðistofnunar spyiji um veg-
legt náttúm- og vísindahús.
aldurshóp skortir áberandi eða
unglingana 12-16 ára.“
Raunverulegtdúkkuhús
Á risaeðlusýningunni eru 22 eðlur
af 18 tegundum, en þess má geta
að um tíu ný afbrigði uppgötvast á
ári hveiju í heiminum og innsýn er
veitt í það á sýningunni með fræðslu-
éfni,
Eiria eðtuna má hreyfa með fjar-
stýringu, einnig snerta eftirlíkingu
af steingervingum%möl, sitja við
tölvur með margmiðlunarefni og
horfa á myndband mn framleiðslu
Dinamations, teikna, lita, o.fi.
Við Sigurjón stöhdum ájaðri júra-
garðsins og hann segir að Dinamati-
on framleiði einnig önnur dýr á sýri-
ingar: Forsöguleg sjávardýr og spen-
dýr og einnig nútíma hvali.
Hann segist stolur af sýningunni
og jafnframt skynja betur að á ís-
landi ætti að vera metnaðarfullt
náttúm- og vísindasafn, einfaldlega
vegna þess að landið er jarðfræðilegt
undur.
Ég stíg út og um leið stígur barn
inn sem heldur fast í hönd föður
síns og spyr: „Er þetta ekki alveg
örugglega dúkkuhús?" ■
Gunnar Hersveinn
Dætur sögueyjunnar
í augum bandarísks ljósmyndara
HÉR á landi er staddur bandarískur ljós-
myndari, Lauren Pipemo. Hún er meðal
annars hingað komin til að kynna vænt-
anlega ljósmyndabók sína um íslenskar
konur, sem ber heitið Dætur sögueyjunn-
ar, Arna Schram hitti Lauren á dögun-
um og ræddi við hana um land og þjóð.
HRIFNING Lauren á ís-
landi og íslenskri þjóð
dylst engum sem við hana
ræðir. „Sú þjóð sem bygg-
ir land eins og ísiand, þar
sem eldgos, jarðskjálftar,
snjóflóð og aðrar náttúm-
hamfarir geta ógnað
mannslífum án nokkurs
fýrirvara hlýtur að vera
merkileg," segir Lauren
uppnumin. Blaðamaður
reynir að vísu að draga
úr sérstöðu íslendinga
með því að benda til dæmis á að
sums staðar í hennar heimalandi;
Bandaríkjunum, geti nú varla verið
betra að búa, vegna hættu á jarð-
skjálftum eða fellibyljum. En allt
kemur fyrir ekki. Lauren lætur ekki
af þeirri skoðun að „mikil áhætta sé
fólgin í því að búa í landi elds og ísa.“
Hrifning Lauren á íslensku kven-
þjóðinni, er að sama skapi mikil og
láir henni það hver sem
þorir. „Því er oft haldið
fram að persónuleiki fólks
sé mótaður af hinu nátt-
úmlega umhverfi. 0g ég
held því fram að hið erfíða
náttúrafar á íslandi hafi
á sinn hátt kennt íslensk-
um konum að vera harðar
og sjálfstæðar," segir hún
og heldur áfram. „En ég
reyni einmitt að láta þetta
samspil milli íslensku kon-
unnar og náttúmnnar
koma fram í ljósmyndum mínum.
Eftir vem mína hér á landi komst
ég fljótt að því að íslenska konan býr
yfír gífurlegum krafti eins og íslenska
náttúran," segir hún.
Hvers vegna ísland?
Lauren Pipemo hefur
getið sér gott orð sem
ljósmyndari vestan
hafs, en ljósmyndanámi
lauk hún við Pratt Inst-
itute í New York árið
1973. Hún hefur hlotið
ýmsa styrki og viður-
kenningar fyrir verk
sýn í Bandaríkjunum og
margar myndir hennar
prýða nú mörg ljós-
myndasöfn þar í landi.
Lauren segist fyrst
hafa komið hingað til
lands árið 1994, þegar
eiginmaður hennar var að vinna að
upptökum á tónverkinu Tíminn og
vatnið, eftir Atla Heimi Sveinsson.
„Þá var ég ekki hér nema rúma
viku, en á þeim stutta tíma heillað-
ist ég af náttúru íslands, sögu þess
og menningu," segir hún. „Eg fann
að hér vildi ég taka myndir og sótti
þegar um styrki til þess. The Amer-
ican-Scandinavian Foundation veitti
mér styrk til að taka
myndir af íslenskum
konum og sumarið
1995 kom ég því hingað
aftur og vann hér í þrjá
mánuði. Áður hafði ég
reynt að lesa mér að-
eins til um sögu íslands
og staðhætti, en samt
ekki of mikið, því ég
vildi ekki koma með of
mikla vitneskju,“ segir
hún.
Lauren segir að hún
hafi ekki verið búin að
ákveða neitt, áður en
hún kom hingað til
lands, nema það eitt að
taka myndir af íslenskum konum;
ungum, gömlum, útivinnandi,
heimavinnandi, úti á landi og í borg-
inni. „Ég vildi ekki vera þessi dæmi-
gerði Bandaríkjamaður sem skipu-
leggur allt fyrirfram. Heldur vildi
ég vera dálítill íslendingur í mér og
láta kylfu ráða kasti,“ segir hún og
bætir við: „Sem betur fer, þvi ann-
ars hefði ég misst af mörgum
Lauren Piperno
„HIÐ erfiða náttúrufar á íslandi hefur kennt íslenskum
konum að vera harðar og sjálfstæðar," segir Piperno. Á
myndinni til vinstri er áin Blanda, en á myndinni til hægri
er Ása Richardsdóttir, stjórnandi Kaffileikhússins.
skemmtilegum og góðum
augnablikum," segir hún.
Hvað segja Ijósmyndirnar?
Lauren segist ekki hafa vitað
mikið um íslenskar konur áður
en hún kom fyrst hingað til
lands, „nema það að hér væri
kvenforseti og kvenborgar-
stjóri,“ segir hún. „Það eitt sagði
mér reyndar ýmislegt, sem ég
átti síðar eftir að fá staðfest
með dvöl minni hér,“ bætir hún
við. „íslenskar konur em að
komast í ábyrgðarstörf á vel
flestum sviðum þjóðfélagsins og
standa mun framar í jafnréttis-
baráttunni, en bandarískar kyn-
systur þeirra. En auðvitað geri ég mér grein
fýrir því að enn er langt í land, til dæmis hvað
varðar launamismuninn milli karla og kvenna,"
segir hún ennfremur.
Lauren segir íslenskar konur vera mjög sér-
stakar og vonar að það komi skýrt fram í ljós-
myndum sínum. „Ég vil að fólk viti eitthvað
um ísland og ég vona að mér takist að segja
því eitthvað með myndum mínum,“ segir hún
og leggur áherslu á að væntanleg bók um ís-
lenskar konur sé ekki bók um hver sé hvað,
heldur eigi hún að vera lýsing á lífinu, eins
og það kemur fyrir sjónir á götum úti. „Með
ljósmyndum mínum af dætrum sögueyjunnar,
vil ég sýna töfrana, dulúðina og kraftana sem
búa í íslenskum konum,“ segir hún.
Lauren segir að lokum að ljósmyndir sínar
af íslenskum konum séu ólíkar öðmm verkum
sínum að mörgu leyti. „Á íslandi vann ég í
fyrsta lagi mikið í dagsljósi, sem ég hafði ekki
gert lengi. Auk þess var ég ekki að taka mynd-
ir af einhverjum ákveðnum atburðum, eins og
ég hafði oft gert áður, heldur var ég bara að
taka myndir af því sem mér fannst spennandi
hveiju sinni. Og þá er ekki eins mikill hraði í
þessum myndum mínum, eins og oft vildi verða
áður, heldur eru þær hægar og kraftmiklar,
eins og kannski íslendingar sjálfir.“ ■

maginn
vandamál?
KSELGEI
Silicol er natturulegt bætiefm
sem vinnur gegn óþægindum í
maga og styrkir bandvefi
líkamans og bein.
Silicol verkar gegn brjótsviða.
nábit, vaegum magasærindum,
vindgangi, uppþembu
og bæði niðurgangi og harðlífi.
Sllicol hentar öllum!
Silicol hjálpar
Vinsælasto heilsuefnið i Þýskalandi, Sviþjóð
og Bretlondi!
Silicol er hrein nátlúruafurð án hliðarverkanu.
Fæst í apótekum.