Morgunblaðið - 08.11.1996, Page 2

MORGUNBLAÐIÐ
2 C FÖSTUDAGUR 8. NÓVEMBER 1996
DAGLEGT LIF

•Valfrelsið er forsenda hamingjunnar • Aldur er vafasamt viðmið á elli #Bitnar
langlífið á sjálfræðinu? •Sitja gamlir ekki við sama borð og aðrir? •Verður
lögræðislögunum breytt? *Er gömlum mismunað vegna aldurs?
fyrir tíu árum og hafa hist reglulega síðan
kynntust á fæðingardeild
Það var líf og fjör á Hard Rock síðasta
sunnudag þar sem sex vinkonur héldu upp
á tíu ára afmæli bama sinna. Ama Schram
mætti í boðið og fékk að heyra hvemig
vinskapurinn þróaðist.
A FÆÐINGADEILDUM ríkir oft
allsérstakt andrúmsloft. Þar dvelja
nýbakaðar mæður í misjöfnu ásig-
komulagi eftir fæðinguna og deila.
gjarnan með sér sameiginlegri og
nýfenginni reynslu. Þeim verður tíð-
rætt um fæðinguna, bijóstagjöf,
grindarbotnsgliðnun, bleiuþvott,
ropvandamál barnanna og margt,
margt fleira sem þær myndu eflaust
ekki ræða um við hvem sem er
undir venjulegum kringumstæðum.
Eftir tilfínningaríka og jafnvel erf-
iða daga útskrifast þær af fæðing-
ardeildinni, fara hver í sína áttina
og hittast jafnvel aldrei meir.
Daglegt líf fékk hins vegar spurn-
ir af sex íslenskum konum sem
kynntust á fæðingardeildinni fyrir
tíu árum og hafa hist reglulega síð-
an þá. Þær segjast vera svo sam-
rýndar að þær fái fráhvarfseinkenni
líði meira en þijár vikur án þess að
þær hittist. Blaðamaður mælti sér
mót við þær á Hard Rock í Kringl-
unni um síðustu helgi þar sem þær
voru með síðbúna afmælisveislu fyr-
ir börnin sín.
Þegar blaðamann bar að garði
voru krakkarnir búnir að sporðrenna
matnum, stelpurnar, sem em fjórar,
voru roknar eitthvert burt að leika
sér, en strákarnir, sem eru tveir,
sátu rólegir við borðið og vom að
lita. Mömmurnar supu á kaffí og
buðu til sætis. Þær Magnea Ragna
Ögmundsdóttir, Edda Sóley Óskars-
dóttir, Margrét Aðalsteinsdóttir,
Hiidur Saivör Backman og Ólöf
Árnadóttir voru fúsar að rifja upp
þann tíma er þær dvöldu á stofu
þrjú á A-gangi á fæðingardeild
Landspítalans í byijun júní, árið
1986. Sú sjötta í hópnum, Helga
Margrét Backman, systir Hildar,
fæddi dóttur sína ekki fyrr en í
ágústmánuði sama ár, en var með
í hópnum frá fyrstu tíð.
Önnurífýlu og hln
talaði stanslaust
Ólíkt mörgum öðrum mæðmm
minnast þær stöllur tímans á fæð-
ingardeildinni með mikilli ánægju
og jafnvel söknuði. „Stundum þegar
ég keyri þama framhjá langar mig
helst til að fara inn og leggjast í
eitt rúmið á stofu þijú,“ segir Hild-
ur og hlær við og hinar eru sam-
Morgunblaðið/Kristinn
FREMST er Helga Margrét ásamt dóttur sinni Selmu Rut, fyr-
ir aftan hana til vinstri er Magnea ásamt dóttur sinni Kristínu,
þá kemur Margrét með dóttur sinni Ernu og Hildur með dóttur
sinni Töru. Fyrir aftan hana situr Edda Sóley með syni sínum
Tryggva og efst er Ólöf með syninum Árna.
ellina við aldur fremur en heilsu.
Kostir hjúkrunarheimila eru
óumdeildir: Þar er öryggi og félags-
skapur. En valfrelsið er minna en
fyrr í lífínu. íbúar hjúkranarheimila
hafa ekki ítök í stjórn heimilanna
og innréttingar, litir og gluggatjöld,
svo eitthvað sé nefnt, eru ekki eftir
þeirra höfði. Jón Eyjólfur Jónsson
stingur upp á litlum notalegum
hverfisbundnum hjúkrunarheimil-
um.
Ógnir sem steðja að
á efri árum
Vilhjálmur Árnason heimspek-
ingur vinnur að rannsókn ásamt
læknunum Ástríði Stefánsdóttur og
Maríu Siguijónsdóttur um stöðu
aldraðra á íslandi. Hann bendir á
nokkra þætti sem geta ógnað sjálf-
stæði fólks á efri árum:
a) Skert geta, eða andleg, líkam-
leg og félagsleg færni, b) viðhorf
til aldraðra, c) íhlutun ættingja, d)
forræði fagfólks, e) reglur og
starfsvenjur stofnana, f) hópþrýst-
ingur á stofnunum, og g) öryggis-
leysi einstaklinga.
Vilhjálmur kallar það aldursmis-
rétti þegar gömlu fólki er mismunað
vegna aldurs. „Algengt birtingar-
form aldursmisréttis,“ segir Vil-
hjálmur „er að ýmsir kvillar og
vanheilsa sem hijá aldraða einstakl-
inga eru afgreidd með elliskýring-
um sem getur orðið til þess að þeir
fái ekki þá aðhlynningu sem þeir
þarfnast.“ Misréttið felst svo í því
að alhæfa „elliglöpin’ um gamla
fólkið sem hóp og ráðin eru tekin
af því.
„Sú alhæfing sem algengust er
þegar um aldraða er að ræða er
að gamalt fólk sé vanhæft til þess
að taka ákvarðanir um ýmsa grunn-
þætti i eigin lífi, svo sem um eigin
búsetu eða fjármál."
Gamalt fólk lendir í raun í svipuð-
um viðhorfum og unglingar, þ.e.
að aðrir segja til um þarfir þess og
Sex mömmur
Sjálfræði
á efri árum er brigðult
SJÁLFRÆÐI öðlast fólk við sextán
ára aldur og er það forsenda bæri-
legs lífs. Sjálfræði er einfaldlega að
ráða sér sjálfur og nýta sér frelsið
tii að gera það sem viljinn stendurtil.
Upphaf sjálfræðis er meðan flest-
ir eru enn háðir foreldrum sínum.
Sjálfræði er ævinlega bundið skyld-
um og ábyrgð hvers manns gagn-
vart öðmm og samfélaginu, og það
þarf sífellt að meta hvort eigin ráða-
breytni bitnar á öðrum.
Sjálfræði er ekki aðeins frelsi til
að gera það sem hugurinn stendur
til, heldur er það líka vörn gagn-
vart öðrum, sem hafa ekki leyfi til
að ráðgast með einstaklinganna.
Sjálfræði skapar því bæði eiganda
sínum og samferðamönnum hans
ramma.
Hver maður tekur ákvarðanir og
velur í raun líf sitt þótt aðstæður
setji honum skorður. Góð heilsa og
rúm fjárráð opna óhjákvæmilega
fleiri möguleika til athafna en
heilsubrestur og peningaskortur
gera. En hvað með aldur? Getur
langlífi bitnað á sjálfræðinu?
Hugsanlega, að minnsta kosti
þótti ástæða hjá Siðfræðistofnun
Háskóla íslands að halda málþing
Morgunblaðið/Sverrir
um sjálfræði þeirra sem komnir em
af léttasta skeiðinu. Þar spurði
meðal annars Anna Jónsdóttir fé-
lagsráðgjafi hvort aldur væri yfir-
leitt gott viðmið. Er 67 ára aldurinn
til dæmis ennþá talið gott starfs-
lokaár þrátt fyrir að meðalaldur
karla og kvenna hafi hækkað veru-
lega á síðustu 30 árum, læknisfræð-
inni hafi fleygt fram og margir búi
við óskerta getu?
Ellin ersálræn
Þverrandi sjálfræði gamals
manns getur birst á eftirfarandi
máta: Launin iækka, hann er háður
lífeyri og eftirlaunum. Hann býr á
dvalarheimili með öðrum í her-
bergi, og mestur hluti teknanna fer
í greiðslur á heimilið og í lyfja- og
hjúkmnarkostnað. Hann býr einnig
við tilhneigingu annarra til að
stjórna honum, bæði afkomenda og
starfsfólks.
Hann býr yfir visku áranna um
gildin í lífinu en tækniþekkingin er
meira metin. Hann glímir við for-
dóma um að gáfnastigið hafi hrap-
að, starfshæfnin sé lítil, líkaminn
ekki upp á marga fiska, og hann
standi við dyr dauðans.
Margrét Thoroddsen frá Lands-
sambandi aldraðra berst fyrir betri
aðstæðum gamla fólksins. „Ellin er
afstætt hugtak, þú ert jafngamall
og þér finnst þú vera,“ segir hún,
þrátt fyrir að flestir þurfi að hætta
störfum sjötíu ára nema ajþingis-
menn, ráðherrar og forseti íslands.
Hún segir að stundum geti virkir
einstaklingar orðið eins og baggi á
þjóðfélaginu vegna „ótímabærrar
hrörnunar" sem hlýst af því að setj-
ast í helgan stein.
Nú er búið að breyta skilgrein-
ingu dauðans. Hann felst í heila-
dauða en ekki hjartadauða eins og
áður. Margrét spyr hvort ekki sé í
raun úrelt að miða ellina eingöngu
við aldur. Hvernig væri að taka
starfsgetu inn í dæmið?
Jón Eyjólfur Jónsson öldrunar-
læknir segir að nær væri að miða
við sálræna elli en líkamlega, því
meirihluti gamla fólksins býr við
góða heilsu. Það er miklu líklegra
að hinir gömlu þurfi að glíma við
skert sjálfræði ef lög landsins miða