Morgunblaðið - 08.11.1996, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
FÖSTUDAGUR 8. NÓVEMBER 1996 C 3
ALLIR þarfnast frelsis til að freista gæfunnar.
vilja. Reiknaðir eru út staðlar sem
eiga að gilda fyrir alla aldurhnigna.
Gallinn er bara sá að hinir gömlu
eru ekkert líkari innbyrðis en kyn-
slóðin á eftir þeim. „Stefnan hefur
verið sú, að búa öldruðum áhyggju-
laust ævikvöld á stofnunum sem
sinna stöðluðum þörfum fremur en
að efla fólk til sjálfshjálpar og gera
því kleift að halda reisn sinni og
sjálfsvirðingu eins lengi og kostur
er,“ segir Vilhjálmur.
Gæfunnar frelstað
Fólk á efri árum ævi sinnar þarf
að glíma við ýmiskonar ógnir. Nán-
ir ættingjar geta farið að ráðskast
með það, til dæmis hvar best sé að
búa, og hvort hitt eða þetta sé skyn-
samlegt. Ástæðan er ef til vili sú
að virðingin fyrir persónunni gleym-
ist vegna þess að hlutverk hennar
í samfélaginu er óljóst.
Hinir gömlu þurfa oftar að reiða
sig á aðra en ekki eins oft og þeir
halda. Flestir kjósa að búa heima
hjá sér sem lengst og því brýnt að
styðja það val vegna þess að heim-
ili á stofnun lýtur öðrum reglum
og gangast þarf undir aga sem
ekki var.
Niðurstaðan af málþingi Sið-
fræðistofnunar var sú að benda
þyrfti hinum kynslóðunum á sjálf-
ræði aldraðra: Þeir eigi að geta
ráðið ráðum sínum sjálfir, að ald-
urstalan segi fátt um sálargáfur og
hæfileika og varasamt sé að af-
greiða fólkið eftir fyrirfram skil-
greindum þörfum þess sem hóps.
Hve lengi er sjálfræði
virt samkvæmt íslenskum lögum?
GAMLI maðurinn og barnabarnið,
e. Ghirlandaio.
Elsta kynslóðin getur verið til-
tölulega hamingjusöm og glöð svo
lengi sem samfélagið býður upp á
val og óþvingaðar aðstæður með
sjálfræði sem nýtist. Svo lengi sem
hún hefur frelsi til að freista gæf-
unnar að eigin vild. ■
Gunnar Hersveinn
ÁSTRÍÐUR Stefánsdóttir læknir
og heimspekingur og Stefán Ei-
ríksson lögfræðingur þjá Dóms-
málaráðuneytinu fjölluðu á mál-
þingi Siðfræðistofnunar um ís-
lensk lög sem snerta gamla fólk-
ið. Ástríður um hvernig sjálfræði
þeirra birtist í íslenskri löggjöf
og hvar úrbæta væri þörf, og Stef-
án gerði grein fyrir hugmyndum
sem fram eru komnar um breyt-
ingar á lögræðislögunum.
Árið 1993 skipaði dómsmála-
ráðherra nefnd til
að vinna að endur-
skoðun lögræð-
islaga, en þau lýsa
hinu „lagalega
sjálfræði“. Nefnd-
in hefur talið
nauðsynlegt að í
lögræðislögum
væri að finna
mildari úrræði en
lögræðissviptingu
þegar einstakling-
ar eiga óhægt um
vik með að sjá um
persónuleg
og/eða fjárhags-
leg málefni sín.
Svipting lögræðis
felur nefnilega í
sér mjög afdrifa-
ríka skerðingu á
grundvallarrétt-
indum einstak-
linga til að ráða
sér sjálfir.
Stefán Eiríks-
son greindi frá
þremur hugmynd-
um sem nefndin
hefur í hyggju að
gera tillögu um. í
fyrsta lagi að unnt verði að tíma-
binda lögræðissviptingu. Núna er
hún ótímabundin og menn fá ekki
lögræði sitt aftur nema gera
kröfu um það með dómi. „Hér
er um að ræða mildara úrræði
en ótímabundna sviptingu," sagði
Stefán. „Einnig má nefna að lög-
ræðissvipting, og þá sérstaklega
sjálfræðissvipting, er oft liður i
því að skapa grundvöll til að
koma mönnum í meðferð á sjúk-
rastofnunum."
Onnur hugmyndin sem Stefán
greindi frá felst í því að unnt
verði að binda fjárræðissviptingu
við tilteknar eignir. Hún merkir
því ekki allsherjar sviptingu fjár-
ræðis, heldur takmarkaða og
beinist að skráðum eignum eins
og fasteign, bifreið og
fjármunum hiá innláns-
stofnunum. Umsjón
Þriðja hugmyndin sem eianfl í
hann upplýsti um vakti
talsverða athygli á mál- nonaiim
þinginu. „Hún gengur út ráðsmanns
á það að fjárráða maður
sem óhægt á með að sjá
um fjármál sín vegna veikinda
eða fötlunar, geti óskað eftir því
við sýslumann," sagði Stefán, „að
honum verði skipaður aðstoðar-
maður, sem samkvæmt hugmynd-
um nefndarinnar er kallaður
ráðsmaður.“
Það yrði með öðrum orðum
hægt að fela ráðsmanni þessum
umsjón tiltekinna eigna sinna og
yrði fjárhald hans undir opinberu
eftirliti yfirlögráðanda. Megin-
rökin fyrir því að koma á fót slíku
ráðsmannskerfi hér á landi eru
að þetta úrræði er vægara en
svipting fjárræðis. Nefndin gerir
ráð fyrir að aldraðir verði í meiri-
hluta þeirra sem kjósa að notfæra
sér þetta kerfi, að sögn Stefáns.
Ástriður Stefánsdóttir beindi
sjónum sínum að lögum um mál-
efni aldraðra, en þau gera meðal
annars grein fyrir uppbyggingu
og skipulagi hinnar félagslegu
þjónustu og heilbrigðisþjónustu
sem eldri borgarar eiga rétt á.
Það er ekki skilgreint í lögunum
hvað átt er við með hugtakinu
„aldraðir“ en giska má á að það
séu einstaklingar 67-70 ára og
eldri.
í fyrsta kafla laganna er greint
frá yfirstjórn öldrunarmáia;
Samstarfsnefnd um málefni aldr-
aðra, öldrunarnefnd og þjónustu-
hópur aldraðra. Ástríður benti á
að ekki sé gert ráð fyrir fulltrúa
gamla fólksins í þessum nefndum.
Hún benti einnig á orðalag i
fjórða kafla laganna, 19. grein um
vistun á stofnunum: „Hafi aldrað-
ur einstaklingur verið lengur en
sex vikur á sjúkrahúsi án sérs-
takrar meðferðar skal þjónustu-
hópur aldraðra meta þörf ein-
“taklingsins fyrir vistun á
ldrunarstofnun.“ Henni
umst gleymast að minnast
vilja einstaklingsins. Einn-
' má efast um hvort gamla
ilkið sitji við sama borð og
ðrir þegnar þjóðfélagsins:
Stli viþ'i þessa einstaklings
geti stangast á við metna
þörf þjónustuhópsins á vistun?
Einnig vaknar spurning um mis-
munandi meðhöndlun milli hins
66 ára og 67 ára.
Fimmti kaflinn fjallar um
kostnað við öldrunarþjónustu.
Vistmenn skulu greiða dvalar-
kostnað sinn að hluta eða öllu
eftir tekjum sínum umfram 11.
þúsund á mánuði. Hinsvegar eiga
þeir aðeins einn fulltrúa á fund-
um með málfrelsi og tillögurétt.
Salmone Þorkelsdóttir fyrr-
verandi alþingismaður gagn-
rýndi þessar greiðslur gamla
fólksins á sínum tíma: „Þegar
aldraðir þurfa hjúkrunar við eiga
þeir að greiða slíka hjúkrun á
þjúkrunarheimilum en almennir
sjúklingar á sjúkrahúsum þurfa
þess ekki hversu góðar tekjur
sem þeir hafa.“
Að lokum má benda á óheppi-
legt orðalag í markmiðsgrein
núgildandi laga um málefni aldr-
aðra: „Eftir því sem kostur er
skal sjálfsákvörðunarréttur aldr-
aðra í þvi efni (stofnanaþjónusta)
virtur og möguleikar þeirra til
ráðstöfunar eigin eigna og lífeyri
ef þess gerist þörf.“
Þarf að taka það fram að
gamla fólkið býr við sama sjálf-
ræði og aðrir Islendingar? ■
BÖRNIN átta mánaða. F.v: Erna Margrét Amardóttir, Selma Rut Ingvarsdóttir, Kristín Erla Jóns-
dóttir, Tara Lind Gísladóttir, Tryggvi Stefánsson og Árni Böðvar Barkarson.
mála henni um að þetta hafi verið
yndislegur tími.
Hildur ól dóttur sína að kvöldi
dags þann 1. júní, 1986 og skömmu
síðar var hún lögð inn á títtnefnda
stofu á sængurkvennadeildinni. Hin-
ar ijórar komu síðan hver á fætur
annarri þá um nóttina. Margrét kom
síðust af þeim öllum og segir að sér
hafi reyndar ekki litist á blikuna í
fyrstu. „Magnea virtist vera í fýlu
og var með tjald dregið fyrir rúmið
sitt og Hildur talaði og spurði svo
mikið að ég hélt að hún ætlaði aldr-
ei að hætta," segir Margrét og kím-
ir. „Á endanum var ég hins vegar
svo þreytt eftir fæðinguna að ég
steinsofnaði," bætir hún við.
En ekki leið á Iöngu þar til þær
náðu saman og gátu spjallað og
ráðfært sig hver við aðra. „Og þá
var mikið hlegið," segir Margrét og
rifjar upp þegar maðurinn hennar
fékk að skipta á kúkableiu í fyrsta
skipti. „Þegar ég var ófrísk kveið
hann nefnilega mest fyrir því að
skipta á barninu," segir hún og
heldur áfram. „Eitt sinn þegar barn-
ið var búið að gera sitt í bleiuna,
var ég svo þreytt að ég ákvað að
bíða eftir eiginmanninum og leyfa
honum að spreyta sig á föðurhlut-
verkinu, enda var hans von stuttu
síðar. Ég var búin að segja stöllum
mínum á stofunni frá þessum kvíð-
boga hans og við biðum allar spennt-
ar eftir því að hann kæmi. Þegar á
hólminn var komið gat hann nátt-
úrulega ekki skorast undan því að
skipta á barninu. Fórst honum það
reyndar vel úr hendi þrátt fyrir að
fímm mæður fylgdust grannt með
honum,“ segir hún og hinar hlæja
dátt að frásögninni.
Þegar leiðir þeirra lágu saman á
fæðingardeildinni fyrir tíu árum
voru þær allar að eignast sitt fyrsta
barn nema Edda Sóley, en hún átti
tveggja ára stelpu fyrir. „Hún var
yfirleitt mjög róleg og yfirveguð og
skildi ekkert í því hve við hinar
vorum stressaðar," segir Magnea
um Eddu Sóleyju. „Og við nýttum
okkur óhikað reynslu hennar og
spurðum hana ráða í tíma og ótíma,
enda komum við aldrei að tómum
kofunum," bætir Hildur við. Edda
Sóley brosir að þessu öllu og segir
reyndar að það hafi komið sér vel
hve stutt var á milli barnanna henn-
ar, „því þannig mundi ég vel öll
ráðin sem ég hafði lært þegar ég
átti mitt fyrsta bam“, segir hún.
Eiglnmennlrnlr fá
stundum að vera með
Aðspurðar af hveiju þær hafi haldið
áfram að hittast eftir að þær vom
útskrifaðar af spítalanum, benda
þær allar á Hildi. „Það má eiginlega
segja að það sé henni að þakka,“
segir Magnea. „Hún fékk símanúm-
erið hjá okkur öllum þegar við
kvöddumst á spítalanum og stakk
upp á því að við myndum hittast
seinná meir. Mánuði síðar hringdi
hún í okkur og við hittumst allar
með börnin á Nýja kökuhúsinu. Þar
sátum við svo heillengi, og ræddum
um sameiginleg áhugamál, eins og
til dæmis barnauppeldi, á meðan við
gáfum bömunum bijóst," segja þær.
Uppfrá því hittust þær alltaf
mánaðarlega með bömunum.
„Hvers vegna? Jú, vegna þess að
við erum svo skemmtilegar," segja
þær brosandi. Tveim árum síðar fór
þeim reyndar að finnast skemmti-
legra að hittast einar, án barnanna,
og hafa þær til að mynda tekið upp
á því að fara í sumarbústaðaferð á
hveiju hausti, sem þær kalla „hús-
mæðraorlofið". „Umræðuefnin hafa
að sjálfsögðu breyst með áranum
og í dag era þau mun meira krass-
andi en áður,“ segir Magnea.
Þær segjast einnig gera ýmislegt
saman ásamt eiginmönnunum og
bömunum. „Til dæmis förum við
yfirleitt í fjölskylduferðir á sumrin
og stundum höfum við boðið mönn-
unum með okkur út að borða," segja
þær „Þá er verið að undirbúa árshá-
tíð „Mömmuklúbbsins“ í janúar nk.
þar sem ýmislegt óvænt verður á
boðstólum," bæta þær við leyndar-
dómsfullar á svip og neita að láta
meira uppi.
Reynslan samelnaðl okkur
í dag era börnin í „Mömmu-
klúbbnum" orðin fimmtán talsins
og hafa þær stöllur því allar komið
aftur við á fæðingardeildinni, nema
Hildur. „Ég hef látið mér þetta eina
bam nægja,“ segir hún brosandi.
Olöf segir að þær hafi strax orð-
ið mjög samrýndar á fæðingardeild-
inni og sé það í raun með eindæm-
um, því hún hafí ekki uppiifað slíkt
í seinni skiptin. Þær segjast ekki
hafa nein svör við því hvers vegna
þær hafi náð svona vel saman, en
það gæti hafa spilað inn í að þær
hafi komið inn á fæðingardeildina
á sama sólarhring og útskrifast
sama dag. „Oft kynnast konur ekk-
ert að ráði á fæðingardeildinni, því
þær koma og fara á víxl,“ segja þær.
Þær segjast allar vera mjög ólík-
ar að eðlisfari og því hafi reynslan
tvímælalaust sameinað þær í upp-
hafi. „Smám saman þróaðist svo
vinskapurinn og nú er svo komið
að mjög kært er á milli okkar allra,“
segir Ólöf. Þær segja að krökkunum
hafi ávallt komið vel saman og finn-
ist ekkert sjálfsagðara en að þau
hafi verið saman á fæðingardeild-
inni. „Þau eru hvert með sínu sniði
en samt ákaflega góðir félagar,"
segir Magnea. „Og ég er sannfærð
um að tengsl þessara krakka verði
mjög sterk í framtíðinni,“ segir Hild-
ur að síðustu. ■