Morgunblaðið - 19.11.1996, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 19. NÓVEMBER 1995 C 3
BÆKUR
Kallast á við
fortíðina
BÓK Elínar Pálmadóttur, Með fortíðina í fartesk-
inu, saga þriggja kynslóða íslenskra kvenna, er
komin út. í henni rekur Elín örlagasögu þriggja
formæðra sinna í gegnum sögupersónuna Unní
sem hefur notið alls þess besta sem lífið hefur
upp á að bjóða. „Til að líma söguna saman bjó ég
til konu, nútímakonu af okkar kynslóð, sem fer
að kynna sér sögu þessara kvenna. Hún var ung
stúlka á stríðsárunum með glýju í augum yfir
draumaheimi bandarískra bíómynda og miklar
væntingar til lífsins, en væntingar kvenna á þess-
um tíma voru allt aðrar en væntingar kvenna
fyrri alda. Hún giftist síðan til Bandaríkjanna og
upplifir drauminn. Hún er því gjörólík formæðrum
sinum sem eyddu lífinu í þrengslum í umhverfi
sínu og innan um allt sitt fólk og ég læt þessar
konur kallast á,“ sagði Elín og kveðst hafa haft
afskaplega gaman af því að vinna að bókinni.
Unní kemur, í bókinni, upphaflega hingað til
lands til að fara á ættarmót og heyrir þar fyrir-
lestur um ættmæður hennar sem vekja áhuga.
Hún fer að grennslast fyrir í handritum um líf
þeirra og í bókinni er saga kvennanna sögð eins
nákvæmlega og unnt er miðað við þær heimildir
sem Elín gat náð í að hennar sögn, en hún viður-
kennir að stundum sé afstætt að tala um stað-
reyndir enda séu heimildir oft hvorki nákvæmar
né samhljóða. „Víða eru þetta staksteinar og ég
leyfði mér að nota hugmyndaflugið til uppfylling-
ar inn á milli."
Lifum á tímamótum
Hugmyndin að sögunni kviknaði þegar Elín var
beðin að halda fyrirlestur á ættarmóti, alveg eins
og aðalpersóna bókarinnar verður vitni að í bók-
inni. Aðspurð segist hún sjálf ekki vera fyrirmynd
aðalpersónunnar enda hafi hún ekki lifað því lífi
sem lýst er í bókinni. „Sjálfsagt blandast mikið
af mínum upplifunum þarna inn í. Þessi mann-
eskja hefði samt getað verið til, því amma mín
eignaðist þrettán börn og missti eitt, Pál, og ég
gef í skyn að Unní sé afkomandi hans.“
Elín vonar að bókin veki spurningar. „Nú lifum
við á miklum tímamótum, með allt þetta frelsi og
þá vakna spurningar um hvort við séum á réttri
leið. Það er alveg augljóst að við erum ekki kom-
in á viðunandi braut þrátt fyrir allt frelsið og
allsnægtirnar. Það þarf að koma nýrri reglu á
lífshættina því það geta ekki allir lifað átakslaust
í vellystingum eins og söguhetjan í bókinni þó
flestir óski þess,“ sagði Elín. „Eg held að íslensk-
ar konur hafi alla möguleika á að vera í forystu
Elín Pálmadóttir
um breyttan lífsstíl enda kom nýlega í ljós á þingi
Sameinuðu þjóðanna að við höfum mest réttindi og
minnsta fordóma af öllum þjóðum og stöndum þvi
vel að vígi. Það stendur allt opið og því er gott að
líta aftur í tímann til að læra af því sem á undan
er gengið.“
Bólusett blóð
Aðspurð um hvað hún haldi um hamingju kvenna
fyrr og nú segist hún jafnvel telja að á sumum svið-
um hafi konur unnið betur úr sínu. „Það er sama
blóðið í æðum kvenna og sama lífsflæðið og áður
en það er spurning hvernig nýrri kynslóð vegnar
með þetta bólusetta blóð og hvort það dugar eitt-
hvað gegn fjölmörgum erfiðleikum í síbreytilegum
heimi.“
í bókinni kemur hún inn á samband Hólmfríðar
formóður sinnar við þjóðskáldið Jónas Hallgríms-
son. „Það er talið að hún hafi átt bréf frá Jónasi
sem hún brenndi áður en hún dó. Hingað til hefur
verið talið að Jónas hafi samið ljóðið um stúlku
„með rauðan skúf í peysu“ til Þóru í Laufási sem
reið 14 ára gömul með Jónasi norður yfir landið
þegar hann var stúdent. Allt sem hann samdi og
sagt er nú að samið væri til Þóru er allt eins lík-
legt að sé samið til formóður minnar enda ort stuttu
eftir þeirra kynni. Það er víða altalað norður í landi
auk þess sem sagt er að Jónas hafi eitt sinn beðið
hennar."
Nýjar bækur
Frumstætt
sveitasamfélag
RIGNING með köflum heitir
nýútkomin skáldsaga Ólafs
Hauks Símonarsonar. Sögu-
svið hennar er frumstætt
sveitasamfélag í byrjun sjö-
unda áratugarins. Jakob er
sendur í sveit til Guðbjarts,
kotbónda sem býr með fjöl-
skyldu sinni á næsta bæ við
héraðshöfðingjann. Sá ásæl-
ist kot Guðbjarts og Jakob
dregst inn í hatrömm átök
þar sem hann verður fyrr
eða síðar að taka afstöðu.
Ólafur Haukur
Símonarson
„Rigning með köflum er áhrifa- bókband.
mikil bók þar sem kjarnyrt
mál höfundar nýtur sin til
fulls. Persónurnar eru
dregnar skýrum dráttum
og hver setning vitnar um
næma sýn á mannlegt eðli,“
segir í kynningu.
Útgefandi er Orm-
stunga. Bókin er 175 bls.
og kostar 3.380 kr. Guðjón
Ketilsson hannaði kápu.
Bókin er prentuð í Steind-
órsprenti Gutenberg og
Félagsbókbandið Bókfell annaðist
Saga úr Skagafirði
GRAFAR-Jón og Skúli fóg-
eti - Saga úr Skagafírði frá
18. öld er eftir Björn Jóns-
son lækni.
Björn Jónsson, læknir í
Kanada (Bjössi bomm), sem
lést í febrúar 1995, er
þekktur fyrir endurminn-
ingar sínar, Glampar á götu
og Þurrt og blautt að vest-
an. Nýja bókin er söguleg
skáldsaga sem segir frá
Grafar-Jóni, kotbónda í Skagafirði,
sem fór ótroðnar slóðir. „Hann og
Björn
Jónsson
kona hans tóku að sér mörg
munaðarlaus börn og ólu
upp, en kunnastur er Graf-
ar-Jón fyrir að stela frá þeim
ríku og gefa fátækum, líkt
og Hrói höttur,“ segir í
kynningu.
Guðmundur Hansen,
sagnfræðingur bjó bókina
til prentunar og Jóhannes
Geir, listmálari og bróðir
Björns, myndskreytti.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin
187 bls. og kostar 3.480 kr.
Dulrænar frásagnir
HVAR endar veröldin? Dul-
rænar frásagnir er ný bók
eftir Jóhönnu Á. Stein-
grírnsdóttur.
í kynningu segir: „Hver
er sá máttur eða afl sem
framkallar heyrnir og sýnir
og er ekki hægt að skýra
með rökum? Hverjar eru
orsakir drauma? Hvað með
álfatrúna? Til eru margar
þjóðsögur og reynslusögur
miðla um þessi málefni en
í þessari bók er lýst á sér-
Jóhanna Á.
Steingríms-
dóttir
stæðan hátt fyrirbærum úr
samtímanum. Reynt er eftir
föngum að leita heimilda og
sögurnar bera með sér bæði
hlýtt og gamansamt viðhorf
höfundar til þessara hluta.“
Þetta _er níunda bók Jó-
hönnu Á. Steingrímsdóttur
en auk þess hefur hún gert
fjölda útvarpsþátta sem náð
hafa hylli hlustenda.
Útgefandi er Skjaldborg.
Bókin er 150 bls. og kostar
2.980 kr.
mitt af því að þau eru aldrei
„þarna“, þau eru allsstaðar og
hvergi án þess þó að blása anda
sínum í allt sem hrærist. Þau eru
einskonar skrípaútgáfa af Guði. Það
þarf sérstaka blöndu af kjarki og
út.haldi (eða þá hugsunarleysi) til
að lifa við mótsagnir samtímans og
í viðbjóði sínum á yfirborðsmennsku
hans og blindu leita nú æ fleiri hinn-
ar fullkomnu Návistar, að því sem
er nauðsynlegt, að lífgildum. Bók
ísaks er niðurstaða og þverskurður
af straumum sem nú leika um vest-
ræna menningu. Hún er ekki aðeins
rökrétt framhald örvæntingarfullr-
ar tilgangsleitar sem einkennir höf-
uðverk hans allt frá því að fyrsta
ljóðabók hans „Þriggja orða nafn“
kom út árið 1982. Hún kallast einn-
ig á við kvikmyndir eins og „Brim-
brot“ Danans Lars von Trier og hún
kallast á við verk annarra íslenskra
höfunda sem velta fyrir sér svipuð-
um spurningum, höfunda eins og
Gyrðis Elíassonar eða Péturs Gunn-
arssonar. En lang athyglisverðast
er að lesa hana með skáldsögu
Guðbergs Bergssonar „Sú kvalda
ást sem hugarfylgsnin geyma“
(1993) í huga. Þar er trúin einnig
í fyrirrúmi en það er afhelguð trú
sem aðeins opinberast í líkamanum,
í samförum og ástaratlotum elsk-
enda. Heimspekilegur grundvöllur
þeirrar sögu er tilvistarstefnan og
það frumspekilega húsnæðisleysi
sem manninum er búið í nútíman-
um; Guð er skroppinn saman í dauð-
legan mannslíkama. ísak er yngri
maður. Honum nægir ekki „hetju-
skapur einsemdarinnar". Hann vill
meira og eins og lesendur bókarinn-
ar geta sannfærst um hefur hann
svo sannarlega fundið það sem hann
leitaði að.
Kristján B. Jónasson
Hugrökk Z
BOKMENNTIR
Skáldsaga
Z. ÁSTARSAGA
eftir Vigdisi Grímsdóttur. Iðunn,
Reykjavík 1996.288 bls.
Z ER hugrökk bók, bæði að
efni og formi. Hún ijallar um mál
sem lítið hefur verið skrifað um
áður í íslenskum bókmenntum og
islenska þjóðarsálin lítur jafnvel
enn á sem svolítið tabú, það er
að segja ástir samkynhneigðra.
Hún fjallar líka á óvenju næman
og opinn hátt um tilfinningar.
Rauði þráðurinn í bókinni er ástar-
samband tveggja kvenna, Önnu
og Z sem hún er nefnd eftir. Anna
er önnur tveggja systra sem hafa
orðið í sögunni til skiptis, þær
rekja sögu sína á kaldri örlaga-
nóttu veturinn 1997. í ljós kemur
að þrátt fyrir að þær hafi verið
samrýndar allt frá æsku þekkja
þær hvor aðra ekki svo ýkja vel;
innstu tilfinningar eru afhjúpaðar
og þegar birtir af degi hefur allt
breyst.
I sögunni er hið hefðbundna
form skáldsögunnar brotið upp á
ýmsan hátt, svo sem með ljóðum
og bréfum sem Anna og Z skrifa
til hvor annarrar. Textinn nýtir
sér einnig ljóðrænar eigindir; línur
hans eru brotnar upp þannig að
stíllinn verður knappari og hraðari
og sömuleiðis eru klifanir, upptaln-
ingar og endurtekn-
ingar notaðar til að
skapa eins konar flæð-
istíl og kalla fram
ákveðna kennd í
textanum, einhverja
eilíflega sára kennd
sem kviknar af afbiýð-
isamri ást en hún er
meginumfjöllunarefni
sögunnar. Stíll bókar-
innar er einnig mjög
myndríkur þótt mynd-
hugsun sé hér ekki
jafnsterk og í fyrri
bókum Vigdísar.
Ef til vill mætti
segja að sagan fjallaði
um ástina sem innra
eintal. Við upplifum ástina í gegn-
um hugsanir systranna tveggja
enda er þar hinn eini sanni bústað-
ur ástarinnar. Eins og segir í upp-
hafí bókarinnar fjallar sagan um
ferð, þetta er innri ferð, einmana-
leg ferð um lendur ástarinnar því
að í raun er maður alltaf einn í
ást sinni; „Ferð mín er hafin,“
segir í byijun sögunnar og enn-
fremur; „En þótt ég tali til þín er
einsog ég sjálf sé eini hlustandinn.
Það er sannarlega tilfinning mín“
(9),
Á þessu innra ferðalagi hitta
þær systur báðar Z, reyndar við
mismunandi kringumstæður og í
mismunandi tilgangi en báðum er
sögunnar vegna þess
að systurnar miða sig
báðar við hana. Hún
verður eins og tilraun
til að líkamna kennd-
ina sáru sem kviknar
líka fyrst í henni en
afhjúpast síðar í orð-
ræðum systranna.
Samt er hún eins og
óútreiknanleg stærð;
við kynnumst enda
aldrei ástinni í huga
hennar; þessi bók er
þannig ekki um ferða-
lag hennar heldur
kannski ferðalag um
hana, um þessa
óþekktu stærð sem
ástin er, sem ástin vekur í huga
okkar.
Sagan fjallar um hina eilífu
valdatogstreitu elskenda, hún
fjallar um óöryggið sem ástin veld-
ur, vonbrigðin og gleðina; hún
segir frá varnarleysi afbrýðisem-
innar, eyðileggingu hennar en
jafnframt sælu. Sagan afhjúpar
tilfinningar systranna hægt og
hægt og þær hlaðast upp í eina
sára kennd sem umlykur hana alla
og það er eins og maður fyllist
söknuði þegar lestri er lokið, sökn-
uði eftir þessari kennd sem þarf
svo mikið hugrekki til að leita
hún eins og kennileiti sem þær
reyna að átta sig á í víðáttum til-
finninganna. Hún er miðpunktur
uppi og takast á við.
Z er hugrökk bók, umfram allt
hugrökk bók.
Þröstur Helgason
Vigdís
Grímsdóttir
• AMETYS T - ljós da uflans er
eftir Gústaf Gústafsson.
Rúmenskum vísindamanni hefur
tekist að smíða vopn sem breyta
myndi öllum valdahlutföllum í heim-
inum ef það kæmist í framleiðslu.
Hann er í felum á íslandi og þegar
í ljós kemur að vinnuveitendur hans
eru ekki allir þar sem þeir eru séðir
fer gamanið að kárna, ekki síst þar
sem aðrir valdamiklir aðilar hafa
áhuga á að koma höndum yfir vopn-
ið og svífast einskis í þeim tilgangi.
íslenskur blaðamaður og fleiri land-
ar hans dragast inn í leikinn sem
berst allt frá Vestfjörðum og inn á
skrifstofu Bandaríkjaforseta. Sagan
gerist að mestu leyti á íslandi.
„Hér kveður nýr höfundur sér
hljóðs með æsispennandi njósnasögu
sem gefur bestu erlendu spennusög-
unum ekkert eftir,“ segir í kynningu.
Útgefandi er Skjaldborg. Bókin er
261 bls. Verð 2.980 kr.
• ÚTKALL á elleftu stundu er
björgunarsagnabók eftir Óttar
Sveinsson.
Þetta er þriðja bók Óttars um
slysfarir og bjarganir. Höfundur
segist hafa valið að
segja frá atburðum
sem séu til þess
fallnir að endur-
spegla sem best ís-
lenskan raunveru-
leika - atburði sem
sýni fram á hve
bjarganir eru oft og
tíðum stór hlekkur
Óttar Sveins- > íslensku mannlífi.
son Ú tgefandi erís-
lenska bókaútgáfan ehf. Bókin er
filmuð hjá Prentmet ehf. og prentuð
hjá Prenttækni hf. Félagsbókbandið
Bókfell annaðist bókband. Kápugerð
var í höndum Arnar Smára. Bókin
er 192 bls. og kostar m/vsk. 3.290 kr.