Morgunblaðið - 26.11.1996, Blaðsíða 2

2 B ÞRIÐJUDAGUR 26. NÓVEMBER 1996
BÆKUR
MORGUNBLAÐIÐ
1
Vilborg
Dagbjartsdóttir
Þóra
Jónsdóttir
Ágústína
Jónsdóttir
NÁTTÚRAN
IMANNINUM
BOKMENNTIR
Ljóðabók
LJÓSAR HENDUR
eftir Agiistínu Jónsdóttur, Vilborgu
Dagbjartsdóttur og Þóru Jónsdóttur.
Fjölvaútgáfan 1996 - 95 bls.
LJÓSAR hendur er tilfinninga-
næmt og trúarlegt heiti á ljóðabók
skáldanna Ágústínu Jónsdóttur,
Vilborgar Dagbjartsdóttur og Þóru
Jónsdóttur. Þetta er innihaldsrík
bók í smáu broti, rikulega mynd-
skreytt og fer vel í vasa. Það staf-
ar talsverður ljómi af heiti hennar
og útliti enda er hún sett saman
af því tilefni „hvað sumarið var
indælt með sólskini, yl og gróanda"
eins og stendur aftan á bókarkápu.
Þorsteinn Thorarensen valdi skáld-
konumar í bókina en sjálfar völdu
þær hver sín ljóð.
í ljóðum Ágústínu Jónsdóttur
er að fínna einkar sterka trúarlega
og erótíska samlifun með öllu því
sem býr í heimi manns og náttúru.
Mælandi Ijóðanna speglar mynd
sína, tilfínningar og hvatir í öllu
því sem lífsanda dregur. Víða í ljóð-
um sínum vefur Ágústína saman
útlínum manns og náttúru og sýn-
ir með því að allt líf er af sömu
rót mnnið. Hvatalíf mannsins og
fijósemi náttúrunnar myndar sam-
fellda heild og springur út í tilfínn-
inganæmri og oft lostafullri upplif-
un. Um goshverinn yrkir hún með
eftirfarandi hætti:
Bandingi
haldinn óþoli
ástríðufull kvika
ris hnígur ris
frumkraftur
Þyrstur í frelsi
lostafull togstreita
uns allar hömlur bresta
ólgulindin brýst fram
inn í þráðan heim
og þorstinn sefast um stund
Hið erótíska myndar baksvið
flestra ljóða Ágústínu sem hún
skynjar oft í hillingu eða draumi.
Ljóðmál hennar býr fyrst og fremst
yfír symbólskum áhrifamætti því
styrkur þess liggur ekki endilega
í efnislegri tilvísun heldur í því sem
kalla mætti seíjunarmátt ljóðmáls-
ins. Til marks um það beitir hún
trúarlegum og goðsöguiegum
táknum og blandar oft saman með
áhrifaríkum hætti háspekilegri líf-
sýn sinni og erótískri upplifun.
Ljóðform hennar og tungutak er í
vissum skilningi hreint eins og
mjöll, kærleiksríkt eins og móðir
og yndislegt eins og kona.
Þau ljóð sem Vilborg Dagbjarts-
dóttir hefur valið í þessa bók ein-
kennast öðru fremur af myndríkri
og ofurfínni náttúruskynjun. í ljóð-
um hennar gætir ríkrar viðleitni
til að treysta samband mannsins
við. umhverfi. sitt og uppruna og
vökva rætur þess. Vilborg er í senn
þjóðlegt og móðurlegt skáld og
hinar ýmsu myndir náttúru, lands,
sögu og trúar eru henni einkar
hugleiknar. Frá ljóðum hennar
stafar sérstakri hlýju enda höfðar
hún oft til bamsins í lesandanum,
kveikir með honum hugrenningar
um staði og stund og vekur í brjósti
hans kenndir og tilfínningar sem
ekki mega gleymast. í Maríuljóði
sínu vefur hún bernskuminning-
unni á áhrifaríkan hátt, saman við
móðurlega hlýju og trúarlegt
myndmál:
Nú breiðir María ullina sína hvítu
á himininn stóra.
Maria sem á svo mjúkan vðnd
að hirta með englabömin smáu.
Fuglinn sem á hreiður við lækinn
í hlíðinni sunnan við bæinn
er kallaður eftir henni.
Það er Maríuerla.
í ljóðum Vilborgar sameinast
hið bernska oft djúptækri lífs-
reynslu. Ein af mörgum stoðum í
ljóðagerð hennar snýr að ræktar-
semi mannsins við sjálfan sig og
náttúruna, land sitt og sögu. Með
því að skynja og skilja hið liðna
og setja það í nýtt samhengi, hlúir
maðurinn að rótum sínum og er
mun betur í stakk búinn að skilja
heiminn í kringum sig og sitt eigið
líí.,
Áhrifaríkustu einkenni ljóða
Þóru Jónsdóttur má fínna í nátt-
úrumyndum hennar sem oftar en
ekki eru dregnar upp á mörkum
árstíða og ástríðna, á mörkum
dags og nætur eða á mörkum hins
ókomna og hins liðna. Náttúru-
myndir Þóru höfða afar sterkt til
tilfínninga lesandans, líklega
vegna þess að þær eru dregnar
einföldum og skýrum dráttum en
spegla um leið dulvitund manns-
ins: þrár hans og óskir, ástríður
og langanir. Ljóðið um strokuhest-
inn brúna er gott dæmi um það:
Söðlaðu mér strokuhestinn brúna
þann sem gengur einn á heiðinni
og hneggjar
með styggð í faxi
firrð í augum
og allan gang í hófum.
Söðlaðu mér strokuhestinn brúna
Ljóð Þóru Jónsdóttur í þessari
bók búa flest yfír seiðmögnuðum
áhrifum. Við fyrstu sýn virðast þau
einföld og láta lítið yfir sér en við
aukinn lestur eykst margræðni
þeirra og dulúð til mikilla muna.
Ljósar hendur er að flestu leyti
vel valin sýnisbók á ljóðum þessara
þriggja skálda en því verður þó
að bæta við, að þótt innihaldið sé
ríkt að gæðum er skrautlegt útlit
bókarinnar alveg á mörkum þess
að bera það ofurliði. Stærsti galli
þessarar bókar en hins vegar sá
að fínna má prentviliur í nokkrum
ljóðanna.
Jón Özur Snorrason
Það vestræn-
asta af öllu
vestrænu
NEW ORLEANS árla morguns í desember er
yfirskrift ljóðabókar sem hefur að geyma þanka
og dagbókarbrot Janusar Jósefssonar miðils, sjá-
anda og pípulagningarmanns frá Ameríkuför
árið 1994, skráð af Þorvarði Hjálmarssyni.
„Kveikjan að bókinni er sú að haustið 1994
gerði Janus þessi Jósefsson vart við sig í sálar-
lífi mínu og þráði að komast í ferðalag til New
Orleans. Ákvað ég að láta slag standa og skella
mér með honum og fjallar bókin um það hvers
hann varð vísari á ferðalaginu," segir Þorvarður.
Janus er, að sögn Þorvarðar, venjulegur ís-
lenskur alþýðumaður um þrítugt sem hefur ekki
í annan tíma ferðast um framandi lönd. Meira
fæst höfundurinn ekki til
að gefa upp. „Söguhetjan
og ferðin skýra sig sjálf í
bókinni en hún er að mestu
unnin úr endurminningunni
og upplifun Janusar.“
En hvers vegna skyldu
Bandaríkin hafa orðið fyrir
valinu, eru þau ef til vill
draumalandið? „Eg hef
ferðast um Bandaríkin
sjálfur og vissulega naut ég
góðs af þeirri reynslu þegar
ég samdi bókina,“ segir
Þorvarður. „Ekki myndi ég
þó segja að þau væru
draumalandið en Bandarík-
in eru tvímælalaust það
vestrænasta af öllu vest-
rænu og ætli það sé ekki
ástæðan fyrir því að þau
urðu fyrjr valinu. I mínum
huga er ísland draumaland-
ið.“
ÞORVARÐUR Hjálmarsson
Sársauki trésins
Engin von um undankomu..
tijágarðurinn,
hálfblint óminni, atlot
gáskafullra litbrigða,
óheft blæbrigði, einbeitni
efafirrtrar fegurðar,
hrörnun,
altumlykjandi eyðingar og dauða.
Sársauki trésins,
umkomuleysi þess
að eiga sér rætur,
stígurinn
opinn í báða
enda.
Úr New Orleans árla morguns í desember.
Að skyggnast
undir yfírborðið
SNÆLJÓS er önnur skáldsaga Eysteins Björns-
sonar, en hann hefur auk þess sent frá sér ljóða-
bók og birt smásögur. í sumar hlaut hann önnur
verðlaun í alþjóðlegri bókmenntasamkeppni fyrir
smásöguna Hvalurinn.
„ Aðaltákn sögunnar er snjórinn enda hefur hann
margar skírskotanir svo sem til sakleysis, hrein-
leika og jafnvel dauða,“ segir Eysteinn. „Snæljós
er leiftur í lofti, snöggur birtugiampi. Aðalpersón-
urnar lenda í ýmsum hremmingum og snæljósið
er ef til vill ljós að ofan sem klýfur myrkrið. Á
blöðum bókarinnar velti ég fyrir mér ýmsum hlið-
um mannlegra samskipta og þá þeim reglum sem
samskiptin lúta. Gera siðferðisreglur okkur lífið
auðveldara? Þjóna þær okkur eða þjónum við þeim?
Eru siðferðisreglur alltaf skynsamlegar? Er okkur
ekki oft innrætt að tiltekin breytni sé ljót þó hún sé
í reynd falleg? Að sjálfsögðu verða að vera til
háttemisreglur en það má velta því fyrir sér hvort
tabúin haldi okkur ekki í heljargreipum. Siðferði-
leg vandlæting er oft á tíðum grimmileg. Það sem
gerist á milli tveggja aðalpersónanna verður í
huga þeirra eitthvað hræðilegt, líklega vegna þess
hvemig á málunum var tekið og atburðurinn setur
mark sitt á allt líf þeirra.
Við komum i þennan heim án þess að biðja
um það og stöndum sífellt frammi fyrir því
vandamáli hvernig við eigum að fóta okkur. Við
erum alltaf að brjóta heilann um hvað er gott
og hvað er illt. Við erum síhrædd og getum í
hvorugan fótinn stigið því við erum alltaf að
skilgreina umhverfið og sjálf okkur. Það sem
er erfiðast í lífinu er að efast í sífellu um sjálfan
sig og eðli hlutanna. Dýr em öfundsverð því þau
fara aðeins eftir eðlisávísuninni. Það er ekki
auðvelt að vera maður í þessum krefjandi heimi.
Mannskepnan á í mikilli innri baráttu þar sem
hvatirnar og skynsemin takast á, það er „dýrið
í manninum" og „hinn vitiborni rnaður". Það er
ekki furða þó að menn gefist stundum upp á líf-
inu og Ieggi á flótta undan raunveruleikanum.
í sögunni koma fram fulltrúar ólíkra siðferðisvið-
horfa. Til að mynda er tilvera aðalpersónanna
mörkuð af fortíðaratviki sem gerir þeim lífið
nánast óbærilegt á köflum. Þau eru fjötruð í
viðjar siðferðis öfugt farið við aðra sögupersónu
sem lætur ekkert hamla sér, svífst einskis og
telur það ekki vera í samræmi við eðli mannsins
að lúta slíkum lögmálum. Það sem vakir meðal
annars fyrir mér með ritun þessarar sögu er að
EYSTEINN Björnsson
krefja lesandann svara við þeirri áleitnu spurn-
ingu hvar mörk siðferðisins liggja. Ég reyni að
vekja lesandann til alvarlegrar umhugsunar um
hvernig nánum mannlegum samskiptum eigi að
vera háttað. Margir láta sér nægja að lifa og
hrærast á yfirborðinu, ganga að hlutskipti sínu
sem vísu og sjálfsögðu en mér finnst freistandi
að skyggnast undir yfirborðið. Oscar Wilde sagði
einhverju sinni: „Þeir sem kafa dýpra taka áhætt-
una.“ Ég tel það þess virði því það er ef til vill
eftir miklu að slægjast.
Auðvitað er þetta aðeins eitt af viðfangsefnum
bókarinnar. Hún er þroskasaga ungs manns sem
lendir í ýmsu, villist af leið og glatar dýrmætum
hluta af sjálfum sér. Spurningin er hvort honum
tekst að rata heim aftur inn að sinni eigin miðju.
Lesandinn verður að svara því sjálfur hvort það
tekst. Ef til vill á þetta við okkur öll. Við erum öll
á leiðinni heim.“
Hann stóð kyrr við hliðið og virti fyrir sér
húsið. Gamaldags bárujárnshús. Málningin
farin af á stöku stað. Það stóð þarna og
beið inni á milli tijánna. Beið eftir honum.
Hafði beðið öll þessi ár. Heimilið sem hann hafði
misst. Vindurinn bærði greinar tijánna. Skijáf í laufi.
Hvískur um gest sem ber að garði. Gluggarnir störðu
á hann spurulum augum. Daufur ilmur af birki og
ösp barst til hans með golunni. Allt umhverfið í fasta
svefni. Hann lyfti lokunni á hliðinu.
Úr Smrljósi