Morgunblaðið - 24.04.1997, Qupperneq 5

4 D FIMMTUDAGUR 24. APRÍL 1997
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SKÓGRÆKT OG UMHVERFISVERND
SKÓGRÆKT OG UMHVERFISVERND
FIMMTUDAGUR 24. APRÍL 1997 D 5
Þekktar aðferðir, t.d.
danska skjól-módelið frá
Jótlandi, telur Sæmund-
ur Kr. Þorvaldsson að
nýtist hérlendis, þótt
nota þurfi aðrar tijáteg-
undir við uppgræðsluna.
SKJÓLSKÓGAR er nafn sem
valið var á verkefni sem
skógræktarfélögin í Önund-
arfirði og Dýrafirði hafa verið að
undirbúa á undanförnum árum,
og er nú komið á framkvæmda-
stig. Verkefnið gengur í stuttu
máli út á að bæta umhverfi samfé-
lagsins í þessum tveim fjörðum
með umfangsmikilli skjólbeltagerð
og skógrækt.
Upphaf hugmynda um skjól-
skóga má rekja til umræðna innan
áðurnefndra skógræktarfélaga,
en þar fannst mönnum vanta
nokkuð á þátttöku í „alvöru“
skógrækt. Svæðið hefur verið
mjög afskipt hvað það varðar og
reyndar á það við um allan Vest-
fjarðakjálkann.
Það var niðurstaða þessara
umræðna að kanna hvort við gæt-
um sjálf gengist fyrir verkefni af
þessum toga, aflað þekkingar,
unnið fylgi heima fyrir og komið
fram með hugmyndir eða áætlun
um verkefni sem stæðist faglega
gagnrýni og væri auk þess væn-
legt sem aðgerð til að ná fram
jákvæðum breytingum í samfélag-
inu, og gæti orðið innlegg í um-
ræðu meðal okkar sjálfra um
framtíð svæðisins.
Á fjölmennum fundi skógrækt-
arfélaganna á Núpi í Dýrafirði
hinn 14. janúar 1996 voru þessar
hugmyndir kynntar og ræddar.
Fékkst þar góður stuðningur og
var skipuð sérstök stjórn yfir verk-
efnið. Verkefnið hlaut myndarlega
fjárstyrki frá sveitarfélögum á
svæðinu það ár, og einnig frá öðr-
um aðilum s.s. Umhverfissjóði
verslunarinnar, Skeljungssjóðnum
og Framleiðnisjóði landbúnaðar-
ins. Þetta gerði mögulegt að ráða
til verksins fagmenn og leggja í
kostnað við undirbúning. Arnlín
Markmið verkefnisins er
að bæta búsetuskilyrði í
Onundarfirði og Dýra-
firði með skjólbeltagerð
og skógrækt
Mynd/B.J.(S.Í.)
VAGGA ræktunar í Dýrafirði stóð í Skrúði um síðustu aldamót.
Trjátegundir sem þar voru ræktaðar segja m.a. til um frekari
möguleika.
Óladóttir skógfræðingur var ráð-
inn til verksins.
Hugmyndafræðilegt markmið
verkefnisins er eins og að framan
greinir að bæta búsetuskilyrði
bæði í dreifbýli og þéttbýli. Með
því að snúa við fullyrðingunni um
að á Vestfjörðum séu veðurskilyrði
of erfið til skógræktar, og segja
í staðinn „vegna erfiðra veðurskil-
yrða þurfum við að rækta skóg á
Vestfjörðum", lögðum við upp i
verkið.
í byijun var aðaláherslan lögð
á að afla gagna um áþreifanlega
þætti s.s. veðurfræði, vaxtarskil-
yrði og skipulagsforsendur m.a.
með tilliti til núverandi búskapar-
hátta. Það kom fljótlega í ljós að
ýmsir þættir voru okkur jákvæðari
en búist var við, t.d. kom í ljós
við athugun að vaxtarskilyrði tijáa
eru víða betri en menn töldu og í
ljós kom að ráðandi þættir í rækt-
un hér eru líklega einmitt þeir
sömu sem við getum ráðið nokkuð
við með vissum aðgerðum. Vindg-
nauð með tilheyrandi skafrenningi
að vetri er líklega sá þáttur sem
leikið hefur hina litlu tijálundi
svæðisins hvað verst, en það segir
um leið að flestir þessara lunda
sýni einungis útlit tijágróðurs í
skógaijöðrum, m.ö.o. þeir sýna
kannski aðeins hvernig tijágróður
getur verst litið út. í skýlli stöðum
er vöxtur viðunandi og getur jafn-
vel staðist undir arðsemiskröfum
timburframleiðslu. Nokkur óvissa
er samt hvað varðar vöxt og við-
gang einstakra tegunda, en eins
og að framan greinir hefur ekki
verið mikið fengist við tijárækt
hér hina síðari áratugi þannig að
reynsla af tegundum og kvæmum
sem hafa verið að sanna sig víða
á landinu undanfarin ár er mjög
takmörkuð, og eins vegna skorts
á skipulegum tilraunum hér fyrr
en á allra síðustu árum. Sólfars-
vindar að sumri er annar mjög
takmarkandi þáttur í vexti tijáviða
en hann kemur nánast alveg í veg
fyrir að yfir hásumarið verði nægi-
lega hlýtt, því að þegar „innlögn-
in“ kemur með sín 4-5 vindstig
fellur hiti gjarnan úr 12-17°C í
7-8°C, en það hefur afgerandi
áhrif á vöxt, og kemur hrolli út á
jafnvel harðsvíruðustu Vestfjarða-
víkingum.
Niðurstaðan var sú að með
HÆSTU TRÉ Á VESTFJÖRÐUM ÁRIÐ 1995
Sitkagreni, áæti. hæb 12 m
Tunguskógur (v. sumarbúst.),
talib gróbursett um 1940.
Féll í snjóflóbi í apríl 1994.
Evrópulerki, hæ& 1995 10,55 m
Alaskaösp, hæð 94 9,8 m
Mibbœr í Haukadal í Dýrafirbi.
Talib gróbursett árib 1974.
Gar&ahlynur, h. '94 9,55 m
Bíldudalur, í húsagarbi. Cróbursett
sem Tm'há planta 1923 eba 1924.
Skrúbur í Dýrafirbi, gróbursett 1908-10.
Ummál stofns í 1 m hæb 199S: 200 sm.
Mynd/BJ.(S.l.)
SITKAGRENI í Klofningsreit í Önundarfirði hefur sannað möguleika þess-
arar tijátegundar á þessum slóðum.
umfangsmikilli gerð skjólbelta-
kerfa má líklega ná verulegum
árangri í baráttunni við þessa tvo
verstu óvini ræktunarinnar. Við
teljum okkur geta náð árangri með
þekktum aðferðum, t.d. danska
skjól-módelinu frá Jótlandi, við
þurfum að nota aðrar tegundir og
gæta okkur á snjósöfnunartil-
hneigingu tijágróðursins.
Annar áberandi þáttur í veður-
fræði svæðisins stafar af hrikalegu
landslagi, en vindur í fjöllóttu landi
einkennist af hvössum vind-
strengjum, lognpollum, allskonar
hvirflum og duttlungum. Veður-
fræðingum hefur nú með ákveðn-
um tilraunum tekist að sýna fram
á að tiltölulega litlar ójöfnur á
landi, t.d. skógur, getur dregið
verulega úr eða jafnvel alveg kom-
ið í veg fyrir að vindur myndi
mikla vindstrengi niður við jörð á
ákveðnum svæðum með því að
aukið viðnám bægir vindstrengn-
um frá eða upp (Haraldur Ólafs-
son, veðurfr. munnl. heimild).
Þetta, ásamt vitneskjunni um
hækkun hitastigs við auka skýl-
ingu, er grundvallaratriði áætlun-
arinnar.
Hinn 1. desember 1996 lauk
fyrsta áfanga verksins með út-
komu áætlunar um skjólskóga
(Arnlín Óladóttir/Sæmundur Kr.
Þorvaldsson). í því riti eru reifaðar
helstu röksemdir fyrir verkinu,
kynntar niðurstöður ýmissa at-
hugana, og lögð fram verk- og
kostnaðaráætlun til 20 ára. Hér á
eftir verður farið á handahlaupum
yfir helstu efnisatriði áætlunarinn-
ar.
Verkefnið er kynnt sem um-
hverfis- og skógræktarverkefni í
þágu landeigenda og landlausra.
Það gerir ráð fyrir aukinni beitar-
stjórn búpenings á afmörkuðum
svæðum, skilgreindan aðgöngu-
rétt almennings að nýjum skóg-
lendum sem samfélagið hefur tek-
ið þátt í að kosta á eignarlöndum
og sérstök skjólbeltakerfi og skjól-
lundi í og við þéttbýli.
Nokkrar helstu röksemdir verk-
efnisins eru t.d.: Hér er brýnt að
bæta búsetuskilyrði, fólki líður
betur í skjóli en á berangri, mögu-
leikar á útivist vetur sem sumar
aukast, verðmæti lands eykst,
skjólbeltakerfin munu bæta af-
komu í landbúnaði, þau eru for-
senda arðbærrar garðyrkju og
lækka húshitunarkostnað auk
margra annarra beinna og óbeinna
nota.
Áætluninni má skipta í þrennt
í stórum dráttum: 1) Skjólbelta-
kerfi, 2) landgræðsla - land-
græðsluskógar og 3) önnur skóg-
rækt; beitarskógar, fjölnytjaskóg-
ar og svokallaðir skjólskógar, sem
auk þess að vera útivistarskógar
gegna því hlutverki að fást við
staðbundna vindstrengi t.d. í dal-
mynnum.
Skjólskógar eru stórt verkefni
á mælikvarða okkar hér vestra en
til samanburðar við önnur verkefni
Geirþjófsfjörður er vettvangur Gísla
sögu Súrssonar að hluta og mörg
kennileiti eru þar vel þekkt enn í dag.
Geirþj ófsfj ör ður
Ævintýra- og sagnaheimur sem fáir þekkja
SUÐURFIRÐI Arnarfjarðar
þekkja menn almennt, eink-
um ef þeir hafa farið leiðina
ofan af Dynjandisheiði vestur til
Bíldudals og byggðanna þar fyrir
vestan og sunnan. Einn er þó sá
fjörður, sem fæstir þekkja, þó fræg-
ur sé á sinn hátt, en það er Geirþjófs-
fjörður, sem er nyrstur Suðurfjarð-
anna. Til hans sést þó frá þjóðvegin-
um, sem liggur eftir fjallsbrúninni
vestan hans. Þarna kúrir bærinn
Botn, vestan í Geirþjófsfirði. í daln-
um innan og ofan bæjarins er vöxtu-
legur birkiskógur, sem á seinni árum
hefur verið í greinilegri framför,
eftir að beitarálag minnkaði.
Landslag er þarna mjög fagurt
og stórbrotið og er hægt að virða
Björn Arnason segir
að stjórn Landgræðslu-
sjóðs íhugi að leita eftir
hugmyndum og síðar
samvinnu við heima-
menn um framtíð
Geirþjófsfjarðar
en fjörðurinn er eign
sjóðsins.
það fyrir sér af þjóðveginum og
nágrenni hans. Sjón er þó sögu rík-
ari, ef komið er á staðinn, en þang-
að liggur enginn vegur og er því
þarna fáfarið mjög. Helst munu af-
komendur og skyldmenni síðustu
ábúendanna vera þarna á ferð til
sumardvalar, en bæjarhúsin og sum-
arbústaður þeirra eru vel nýtanleg
til þeirra hluta. Þarna er vettvangur
Gísla sögu Súrssonar að hluta og
staðurinn því sögustaður í bestu
merkingu orðsins, þar sem mörg
kennileiti eru vel þekkt enn í dag.
Þáverandi bóndi á staðnum,
Magnús Kristjánsson, mun hafa ver-
ið áhugamaður um skógrækt og
heimilaði hann Skógrækt ríkisins
þegar árið 1944 að reisa girðingu
GEIRÞJÓFSFjÖRÐUR
um hluta landsins. Talið er að þarna
hafi vakað fyrir mönnum að vernda
birkiskóginn í dalnum, en heimildir
eru ekki til um gróðursetningu þarna
fyrr en eftir árið 1950. Samband
skógræktarstjóra við Magnús virðist
hafa leitt til þess, að er hann hugð-
ist bregða búi, varð úr að Land-
græðslusjóður festi kaup á jörðinni
árið 1966. Hefur jörðin síðan verið
í eigu sjóðsins. Nokkuð var haldið
áfram að gróðursetja næstu árin en
ekkert hefur verið gert af því hin
síðari ár. Þarna eru nú álitlegir reit-
ir barrtrjáa, sem eru góður mæli-
kvarði á möguleika skógræktar á
hinum heldur harðbýlu Vestfjörðum.
Stjórn Landgræðslusjóðsins hefur
að undanförnu hugleitt, hver mundi
verða framtíð þessa undurfagra og
fræga staðar. Er það mál manna í
þeim hópi, að hlutverk sjóðsins sé
orðið svo breytt, að hugleiða beri í
fullri alvöru þann möguleika, að
koma eigninni eftir einhveijum leið-
um í hendur heimamanna að nýju.
Hefur þar einkum komið upp, að
sveitarfélögin á Vestfjörðum, sem
farin eru að huga að ferðamanna-
þjónustu í auknum mæli, gætu átt
þarna góðan leik á borði. Hefur
stjórnin þegar gert samþykkt í þá
átt, að leita eftir hugmyndum og
síðar viðræðum við heimamenn og
samtök þeirra um framtíð staðarins.
Björn Árnason erformaður
Landgræðslusjóðs íslands.
Gróður fyrir fólk
er það að umfangi aðeins um 'As
hluti áætlunar um Suðurlands-
skóga. Gert er ráð fyrir að skýla
tæpum 800 hekturum ræktaðs
lands með samtals 450 km af
skjólbeltum (reiknað sem einfalt
belti). Samtals eru skjólbeltakerfin
og skjóllundir fyrir búfé um ’/a
hluti verkefnisins. Skjólskógar
(600 ha) eru rúmlega annar þriðj-
ungur og afgangurinn: fjölnytja-
skógrækt (200 ha), landgræðslu-
verkefni (100 ha) og beitarskógar
(120 ha). Heildarkostnaður verk-
efnisins til 20 ára, með girðingum,
skipulagsvinnu og stjórnun, er
áætlaður um 228 milljónir króna.
Tekist hefur að afla fjár til
framkvæmda á þessu ári og mun
verða ráðist í gerð skjólbeltakerfa
á tveimur jörðum jafnframt því
að vinna að skjólbelta- og skóg-
ræktarskipulagi á fjölmörgum öðr-
um jörðum, en það hefur einmitt
verið áberandi, hve bændur og
landeigendur á svæðinu hafa verið
jákvæðir gagnvart hugmyndinni,
og hefur þegar verið gengið frá
að 44 jarðir/svæði eru til skipulags
varðandi verkefnið.
Það sem ræður framhaldi þessa
verkefnis er áhugi og ákveðni
heimamanna sjálfra og vonandi
nýtist þetta verkefni einnig sem
eins konar byggðaverkefni, en ein-
hver ku hafa orðað það svo að
„menn kunni að fara frá húsum
sínum, en fari síður frá vel ræktuð-
um garði“.
Að lokum vil undirritaður nota
tækifærið til að þakka Skógrækt
ríkisins, Landgræðslunni og Skóg-
ræktarfélagi Islands ómetanlegan
stuðning við undirbúning og fag-
legar leiðbeiningar.
Höfundur er formaður
Skógræktarfélags Dýrafjarðar.
MARKMIÐ samtakanna er að
vinna að stöðvun gróður- og
jarðvegseyðingar í Landnámi
Ingólfs, auka og bæta gróður
og styrkja vistkerfi svæðisins, í
þeim tilgangi að endurheimta
glötuð landgæði og skapa vist-
legra umhverfi fyrir þann stóra
hluta þjóðarinnar sem þar býr.
Landnám Ingólfs er um 3.000
ferkílómetrar að stærð, eða um
3% af Islandi öllu. Þar búa hins
vegar um 180.000 manns, eða
tæp 70% þjóðarinnar.
Á íslenskan mælikvarða eru
veðurfarsleg gróðurskilyrði í
Landnáminu góð og er óhætt
að fullyrða að þegar Ingólfur
Arnarson nam þar land hafi
svæðið verið nær algróið og lág-
lendið skógi eða kjarri vaxið.
Nú - 1100 árum síðar - er
myndin allt önnur; gróðurfarið
ber dapurleg merki aldalangrar
búsetu, gróðurnýtingar og ann-
arra mannlegra aðgerða, enda
hefur svæðið verið þéttbýlt allt
frá landnámi til þessa dags.
Skógi og kjarri hefur að mestu
verið útrýmt, og hefur það víða
leitt til mikillar jarðvegs- og
gróðureyðingar sem enn hefur
ekki tekist að stöðva. Má nefna
Krýsuvík sem dæmi um það.
Mikill hluti af yfirborði Land-
námsins eru hraun sem nú eru
ýmist þakin mjög rýrum gróðri
eða eru gróðurlaus. Móbergs-
hálsar og fjöll eru nær alveg
örfoka. Á Miðnesheiði einni er
um 25 ferkílómetra eyðimörk,
og sú sjón blasir við augum
þeirra nær einnar milljónar inn-
lendra og erlendra ferðalanga
sem nú fara árlega um Keflavík-
urflugvöll.
I Landnáminu og við jaðar
þess eru þijú meiriháttar sand-
fokssvæði og sandeyðimerkur:
I Hafnarhrauni, við Þorláks-
höfn og norðan og vestan
Skjaldbreiðar.
Ástæða er til að ætla að þrátt
fyrir margháttaðar land-
græðsluaðgerðir sé gróðurþekj-
an á svæðinu enn á undanhaldi,
og aðeins á friðuðum svæðum
getur gróður talist í framför.
Á höfuðborgarsvæðinu einu
falla árlega til 60-70 þúsund
tonn af húsdýraáburði, mómold,
grasi og garðaúrgangi, sem
aðeins er að litlu leyti notað,
en aðallega grafið í jörð eða
fargað með öðrum hætti. Laus-
lega áætlað er árlegt verðmæti
áburðarefna í þessum lífræna
massa um 100 milþ'ónir króna.
I Landnáminu öllu er magnið
mun meira. Það er ætlun sam-
takanna Gróðurfyrir fólk í
Landnámi Ingólfs að komast
yfir öll slík ónotuð efni á svæð-
inu og byggja uppgræðsluna á
notkun þeirra. Hugsað er til
alhliða uppgræðslu og gróður-
bóta með öllum þeim tegundum
plantna sem fyrir hendi eru og
best henta hveiju svæði og
gróðurskilyrðum.
Samtökin hyggjast byggja
starfsemi sína og fjármögnun
aðgerða á þátttöku einstakl-
inga, félagasamtaka, fyrir-
tækja, stofnana og sjóða í sam-
vinnu við sveitarfélög á svæðinu
og ríkið.
Samtökin eru öllum opin.
TYLJPALDUn
VÚXÍUsi fiiJÁPLATffA
IVJEÐ LJLÚPLALj'fJ
Stórbætir vaxtarskilyrði
fyrir græðlinga ng bakkaplöntur
Ótvíræður
árangur
Hlúplast ræktunardúkurinn
er þróaöur í samvinnu viö
Skógrækt ríkisins.
Niöurstöður mælinga
Skógræktarinnar sýna
ótvírætt framá gildi Hlúplast
dúksins viö ræktun
trjáplanta. Vaxtarhraði trjá-
plantanna tvöfaldaðist á
Hlúplast ræktunardúkurinn er
fyrirliggjandi í tveimur
lengdum, 25m og 50m fyrir
tómstundaræktun og 500m til
vélrænnar niöursetningar.
Útsölustaðir:
Byggingavöruverslanir og
gróörarstöövar um land allt.
^ Plastprent hf.
Fosshálsi 17-25
110 Reykjavík
Sfmi: 587 5600
Fax: 567 3812
I