Morgunblaðið - 11.11.1997, Síða 1

Sorgargleói og fegoróarþrá Jóhann árelíz/2 Fortíóin aó hluta skáldskapur Jón Kalman Stefánsson/3
Guóný Ýr um Sigfús Daóason/4 ítalska þristirnió/5 Alveg nóg aó liffa Þ órunn Valdimarsdóttir/6 Ingólffur
og Esra/7 Blikktrommubarningur Grass/8

MENNING
LISTIR
ÞIÓÐFRÆÐI
BÆKUR
B
PRENTSMIÐJA MORGUNBLAÐSINS
ÞRIÐJUDAGUR 11. NOVEMBER 1997
BLAÐ
Skugginn
af skýinu
FINNSKA skáldkonan Solveig
von Schoultz (f. 1907), eitt af
helstu skáldum Norðurlanda, lést
háöldruð 3. desember í fyrra.
Nýkomið er úrval Ijóða hennar,
Den heliga oron
(útg. Schilds,
Helsingfors). Síð-
ustu ljóðabókina
sendi von
Schoultz frá sér
sama ár og hún
lést og nefndist
hún Molnskugg-
an. Tveimur
árum áður kom
Samtal med en
fjaril.
Solveig von
Shoultz var meðal þeirra skálda
sem vaxa með aldrinum og er
óhætt að fullyrða að sjaldan eða
aldrei náði hún eins langt og í
síðustu ljóðabókum sínum.
Þeir sem áttu þess kost að
kynnast skáldkonunni persónu-
lega minnast þess hve hlédræg
og varkár hún var í samskiptum
við aðra, en líka einörð þegar hún
þurfti að segja hug sinn. Hún virt-
ist eilítið brothætt við fyrstu
kynni en yfir henni var reisn. Hún
hafði gaman af að rabba um önn-
ur skáld og skáldskap og talaði
um þau sem voru horfin af vett-
vangi daganna eins og þau væru
enn á meðal okkar.
Skáldkonan orti mikið um
umhverfi sitt og sína nánustu og
náttúran var stór hluti af Ijóðum
hennar. í samtali sem Inga-Britt
Vik skráði við hana segir hún þó
um eitt ljóðanna í síðustu bókinni
að það sé ekki um að hverfa brott
sem ljóðið fjalli heldur það að
skoða úr fjarlægð, það að geta
horft úr nauðsynlegum fjarska á
það sem maður vill segja og sér:
„Það er varla hugsanlegt að hægt
sé að tjá það fyrr en maður hef-
ur stigið nokkur skref - og raun-
ar mörg skref - aftur á bak.“
Ljóðið er svona:
Frá því sem ég veit og vissi
dreg ég mig í hlé
frá því sem ég man
leita ég að stað
þaðan sem ég get séð betur.
(Þýð. J. H.)
Finnar hafa verið brautryðj-
endur í nútímaljóðlist og nú gefst
okkur kostur á að kynnast nokkr-
um helstu skáldum þeirra af
yngri kynslóð sem munu lesa úr
verkum sínum í Reykjavík næstu
daga.
Solveig
von Schoultz
Skemmtilega skáldsagan
RÚSSNESKU symbólistarnir lögðu áherslu á hugarflugið í verkum sínum. Einn þeirra
var Nikolaj Kalmakov, höfundur myndarinnar Artemis og Endymion sitjandi, 1917.
Milan Kundera er einn þeira höfunda sem eru
trúir hefð þeirra Rabelais og félaga. Hann birti
fyrir nokkru í Lesbók þanka þar sem skáldsögur
komu m. a. til tals. Hann víkur að því að Cervant-
es hafi fyrstur kveikt í töfratjaldi fyrirframtúlkun-
arinnar, tjaldi sem dregið hafi verið fyrir hinn
áþreifanlega heim: „Sem leiðir huga minn að því
að skáldsagan hafí orðið til þegar kveikt var í
tjaldi fyrirframtúlkunarinnar sem hylur andlit
hins áþreifanlega, og að sú íkveikja sé hornsteinn
listar, eitthvað sem síðan hefur verið gert aftur
og aftur í hverri einustu skáldsögu sem máli skipt-
ir“.
Petróníus braut blað í Satýrikon. Hann sagði
frá því sem gerist bak við tjöldin glæstu, fór
með lesandann niður í undirheima Rómaborgar
og bar á borð lastasúpu sem átti ekki sinn líka
í sagnalist. Þetta er réttilega orðað svo hjá Krist-
jáni B. Jónassyni í dómi hér í blaðinu: „Líkt og
sögn og ljóðum og leyfir sér ýmsa útúrdúra sem
aðrir hafa síðan tekið upp eftir honum.
í Jakobi forlagasinna eftir Diderot stytta menn
sér stundir við að segja sögur. Það má drepa tím-
ann með því að hlusta á vel sagða sögu og draga
af henni nokkurn lærdóm í leiðinni.
önnur verk heimsbókmenntanna sem hafa auðg-
að sig á því besta úr menningu alþýðunnar er
sem hlykkjóttur ormur sveipist um verkið og
blási það út af skelmislegri glettni og ölvuðu
fjöri þeirra sem líta á heiminn fyrst og fremst
sem ævintýri".
Þýðandinn, Erlingur E. Halldórsson sem rekur
upphaf þeirrar aðferðar sem Petróníus styðst við
til Grikkja á 3. öld f. Kr. segir um höfundinn:
„Hann svaf jafnan um daga en starfaði og
skemmti sér um nætur. Iðjusemin er yfírleitt
undirstaða árangurs en hjá honum var það iðju-
leysið".
Þeir sem ekki kæra sig um skáldsögur þar sem
allt er slétt og fellt og allt gerist í réttri röð hafa
mikið að sækja til Petróníusar. Lýsingar
hans á óhófi Rómveija, til dæmis
kynlífi og svalli gefa sam-
tímahöfundum lítið eft-
ir. Hann blandar
líka saman frá-
Skemmtilega skáldsagan er ekki endilega skemmtisaga
heldur alvarleg skáldsaga sem er skemmtileg aflestarar
um leið og hún byggir lesandann upp. Jóhann
Hjálmarsson veltir þessu fyrir sér í tilefni af útkomu
Satýrikons eftir Petróníus í þýðingu Erlings E. Halldórs-
sonar sem kunnur er fyrir þýðingu sína á annarri álíka
sögu, Gargantúa og Pantagrúl eftir Rabelais.
AÍSLANDI eins og annars staðar í Evr-
ópu er sú viðleitni áberandi að huga
að klassískum bókmenntum, ekki síst
þeim sem hafa lagt grundvöll að nú-
tíma sagnagerð eins og til að mynda Gargantúi
og Pantagrúll eftir Rabelais og Jakob forlaga-
sinni og meistari hans eftir Denis Diderot. Ein
slík bók er nýkomin á íslensku, Satýrikon eftir
Pertróníus. Síðastnefnda bókin hefur ekki að-
eins höfðað til bókmenntamanna heldur líka
kvikmyndahöfunda eins og Fellinis og Paso-
linis sem var tvöfaldur í roðinu, jafnvígur á
skáldskap og kvikmyndir.
Bækur af þessu tagi er ekki úr vegi
að kalla skemmtilegar, skemmtilegu
skáldsöguna til dæmis. í hugann koma
Don Quijote eftir Cervantes og Birtingur
eftir Voltaire og fjölmargar aðrar sög-
ur. Ýmsar íslendingasögur eru í þessum
flokki. Minna má á að höfundur Víg-
lundarsögu lýkur bókinni á því að lofs-
ama skemmtun í sagnagerð með því
að fullyrða um söguna: „að henni má
þykja mikið gaman".
Meðal bóka Halldórs Laxness teldi
ég vel koma til greina að nefna Heims-
ljós, íslandsklukkuna og Innansveitar-
kroniku, en einkum Gerplu sem er trú
hefð þessarar sagnagerðar. Skáldsögur
Einars Kárasonar ættu líka vel heima í þess-
um flokki.
Sumir höfundar legg^a ofurkapp á að vera
skemmtilegir, en það n.erkir ekki alltaf það
sama og að skrifa skemmtilega skáldsögu.
Skemmtilega skáldsagan er í raun alvörugefin
og hefur uppbyggilegan tilgang en er alls ekki
skemmtisaga neins konar.
íkveikja hornsteinn listar