Morgunblaðið - 25.11.1997, Blaðsíða 2

2 B ÞRIÐJUDAGUR 25. NÓVEMBER 1997
BÆKUR
MORGUNBLAÐIÐ
Að taka til í húsinu sínu
„ALLT mitt líf hefur verið fag-
urt,“ segir hin aldraða Listalín í
annarri skáldsögu Kristínar
Marju Baldursdóttur, Hús úr
húsi. Kolfinna er nýflutt heim til
mömmu eftir mis-
heppnaða sambúð og
tekur til við að þrífa
heimili ókunnugs
fólks i Þingholtunum
í afleysingum fyrir
ólétta vinkonu sína.
Þetta er þroskasaga
ungrar konu í leit að
fögru lífi.
„Ég hef lengi velt
því fyrir mér hvernig
menn fari að því að
lifa fögru lífi,“ segir
Kristín Marja. „Ég
hef spurt sjálfan mig
í hverju fagurt líf sé
fólgið. Er uppsprett-
unnar að leita í pen-
ingum og velmegun,
í menntun, í náttúrufegurð eða
í listum? Sagan af Kolfinnu varð
til í framhaldi af þessum vanga-
veltum og ég held að svarið sem
gamla konan gefur henni í bók-
inni sé hið eina rétta svar.“
Höfundur lýsir Kolfinnu sem
lítt menntaðri ungri konu í
Reykjavík, sem tilheyrir þeim
stóra hópi fólks á íslandi sem
hefur orðið útundan í títt um-
ræddri velmegun þjóðfélagsins.
„Kolfinna starfar við að þrífa í
öðrum húsum og mér hefur oft
verið hugleikið hvað
konur eru iðnar við
að þrífa, bæði heima
hjá sér og í störfum
út um allan bæ. Þeim
láist hins vegar að
taka til þar sem þess
er helst þörf og það
er i eigin hugar-
fylgsnum," segir
Kristín Maija.
„Áður en hægt er
að taka upp nýja og
bætta lifnaðarhætti
þarf maður að
hreinsa til hjá sjálf-
um sér. Á ferðum sín-
um hús úr húsi kynn-
ist Kolfinna ólíkum
og misþrifalegum
einstaklingum; lögfræðingnum,
fræðimanninum, gömlu konunni
og óperusöngkonunni. Hún mæt-
ir aðstæðum sem hafa mikil áhrif
á hana, kynnist ástinni og án
þess að gera sér grein fyrir hef-
ur hún áhrif á þessar persónur
sem kannski lifa ekki eins fögru
lífi og virtist í fyrstu. Húsið er
tákn sjálfsins í draumum og
smám saman vaknar Kolfinna til
vitundar um eigið líf og gerir
uppreisn gegn fábrotnum hvers-
dagsleikanum."
Að öðru leyti fannst henni
gott að þrífa hjá þessu
fólki og hefði ekki haft
yfir neinu að kvarta ef
fræðimaðurinn hefði ekki verið með
í þessum flokki. Sá maður virtist
hafa þann fasta ásetning að rústa
íbúð sinni vikulega. Ruslið minnkaði
aldrei, hvernig sem hún þreif. Ævin-
lega lágu bækur og blöð eins og
hráviði á borðum, stólum og gólfum,
ætíð var eldhúsið yfírfullt af óhreinu
leirtaui og matarleifum, og ef hún
fjarlægði tómar mjólkurfernur úr
gluggakistum eða ónýtar hjólaslöng-
ur af speglum, var strax búið að
koma fyrir öðru skrani á þeim sömu
stöðum. Þrifín í þessu húsi voru
henni kvöl og til að geta lifað af
þessar klukkustundir varð hún að
koma sér upp ákveðnu geðleysi og
ganga með jöfnu millibili út í garð-
inn til að draga að sér hreint loft.
Ofan á kvöl hennar bættist sú óvissa
að vita aldrei hvort hann var inni í
herberginu sínu eða ekki.
Úr bókinni Hús úr húsi
Kristín Marja
Baldursdóttir
Ættland skáld-
skapar í þorpi
BOKMENNTIR
Skáldævisaga
Faðir og móðir og dulmagn
bernskunnar
eftir Guðberg Bergsson. Oddi
prentaði. Forlagið 1997 - 320 síður.
GUÐBERGUR Bergsson kallar
bók sína skáldævisögu og hefur með
þvi fyrirvara líkt og Halldór Lax-
ness þegar hann skilgreindi ævi-
minningar sínar. Þetta er nú
kannski óþarfi því að ólíklegt hlýtur
að teljast að ævisögur, allra síst
skálda, séu nákvæmar eftirmyndir
veruleikans, skýrsla um það sem í
raun og veru gerðist. Ævisaga
skálds gerist í huga þess og eftir á
hefur hún breyst í skáldskap. Það
er styrkur frásagnarinnar og stílsins
en stundum veikleiki sagnfræðinnar
og heimildanna.
„Var þá ekkert til nema skáld-
skapur í lífinu?" spyr það skáld sem
var á valdi skáldskaparins eins og
hann væri eini veruleiki þess. Og á
öðrum stað stendur: „Dulmagn
bernsku minnar hefur ekki risið eins
og jörð úr hvísli hafsins eða svifið
í lausu lofti úr útlöndum fullorðins-
áranna til að setjast að í því sem
ég kalla eina ættland mitt, skáld-
skapnum. Þetta er eitthvað svipað
þeim mun sem er á því að segja frá
í orðum og rituðu máli. Talað mál
hentar oft ekki dulmagninu, jafnvel
ekki einu sinni hvíslið þótt allur
skáldskapur eigi uppruna og rót að
rekja til þess.“
Skáldskapur og veruleiki
Það sem m.a. gerir Föður og
móður og dulmagn bemskunnar at-
hyglisverða bók eru „andstæðumar"
skáldskapur og veruleiki sem era
ekki neinar andstæður þegar á alit
er litið. Með frásögn sinni af Grinda-
vík og lífinu þar og í næsta ná-
grenni skoðar Guðbergur fólk og
samfélag en er um leið altekinn af
fögra sólarlagi og mannlegum örlög-
um, ekki síst þeim sem ekki era efni
í hetjufrásagnir eða gyllingu mann-
lífsins.
Andleg mál eru vart á dagskrá
í þorpinu, það er bert
og sneytt öðru en lífs-
baráttu og daglegu
amstri. Aðkomumenn
bera kannski með sér
einhverja menningu,
en lítið fer fyrir henni.
Menningin er í Reykja-
vík og útiöndum og
þangað virðist álíka
langt að fara.
Guðbergur segir frá
uppruna sínum og fer
stundum lengra aftur
en hann þekkir af eigin
raun. Formæður og
forfeður birtast sjónum
lesandans í frásögnum
annarra og minningum
og hugurinn er ekki allur í Grinda-
vík því að faðirinn er Snæfellingur
með ýmis einkenni fólks af þeim
slóðum í blóðinu.
í spor kvenna
Eins og við þekkjum úr skáldsög-
um Guðbergs hefur hann ótrúlega
innsýn í hugsanagang fólks og lýsir
siðum þess oft út í hörgul. I nýju
bókinni kemur þetta ekki síst í ljós
og gegnir furðu hve hann á auðvelt
með að setja sig í spor kvenna.
Sumt sem hann skrifar um móður
sína er með því besta í bókinni, en
hann gerir líka föður sínum skil
þótt ekki sé það af sama kærleika
og þegar hann er að skrifa um
móður sína. Dauði hennar til dæmis
virðist tímamót í lífi manns og
skálds.
Það verður eflaust fróðlegt að
fylgjast með því þegar fræðimenn
fara að bera saman frásagnir þess-
arar bókar og Tangasögur Guðbergs
til dæmis. En best er að vera ekki
að láta önnur verk höfundarins
flækjast fyrir sér heldur njóta minn-
inganna sem eru tilfinningalega
réttar en sagnfræðilega rangar svo
að stuðst sé við orð höfundarins.
Barnið Guðbergur er næmara en
gengur og gerist og það er forvitni-
legt að kynnast því hve náið sam-
band hans er við konur og hve hon-
um er títt að sjá veröldina með
þeirra augum. Þær stjórna í senn
og láta stjórnast af öðrum konum
og karlmönnum. Lífið
í þorpinu er eins og í
öðrum sjávarþorpum
og getur því lýsingin
gilt um fleiri þorp og
sagan nánast gerst
hvar sem er á íslandi.
Karlmennirnir róa á
sjó, smíða og dytta að
húsum, drekka sig fulla
eða liggja í leti. Heim-
ili og bamauppeldi
kemur þeim lítið við
nema það trufli þá.
Viðbrögðin geta þá
orðið á versta veg þótt
kannski megi finna
einn og einn ljúfling.
Sagan gerist þó að
mestu í huga drengsins, en inni á
milli stígur hinn þroskaði sigldi
menntamaður, skáldið, fram og
ieggur eigið mat á viðfangsefni.
Hráleiki lífsins hefur þó oftar orðið
en fágunin.
Guðbergur Bergsson hefur með
árunum tileinkað sér stíl sem í senn
er hæðinn og margfaldur, sannfærir
lesandann en leiðir hann síðan í villu
eins fljótt og kostur er. Guðbergur
er yfirleitt mjög fyndinn án þess að
rembast við það.
í Faðir og móðir og dulmagn
bernskunnar er Guðbergur oftast á
slóðum einlægninnar og forðast
mótsagnir nema þegar við á, til
dæmis í eintali skáldsins við sjálft
sig. Hann er jafnvel eilítið hefðbund-
inn á köflum í frásögn sinni. Sumir
kaflarnir sýnast mér alltof langir.
Höfundurinn veltir sér uppúr því
sem flestir myndu kalla smáræði.
Frásögnin verður þá ekki nógu iæsi-
ieg, ekkert óvænt að finna. Kannski
er þetta meðvitað til að spegla til-
breytingarleysi hversdagsins?
Stíllinn lyftist sérstaklega og
verður afar fallegur og skáldlegur
þegar drengurinn hrífst eða rithöf-
undurinn minnist fegurðar hins ein-
falda lífs í þorpinu. Oft er það móðir-
in sem ræður ferðinni þá. Lífsspeki
hennar er á einhvern hátt taóísk,
en umfram allt hefur hún merkingu
sem sver sig í ætt við það besta í
skáldverkum Guðbergs.
Jóhann Hjálmarsson
Guðbergur
Bergsson
Nýjar bækur
• SKÁLDSAGAN Skotereftir
Rögnu Sigurðardóttur.
Sagan fjallar um unga íslenska
konu, Margréti,
sem er að vinna
um nokkurra
mánaða skeið í
Rotterdam í
Hollandi. Dag
nokkurn hittir
hún Arno, aust-
rænan og heill-
andi karlmann,
og feliur sam-
stundis kylliflöt
fyrir honum.
En kynni þeirra verða endaslepp,
því örfáum klukkustundum eftir
fyrsta og síðasta ástarfund þeirra
er hann skotinn á færi úti á götu.
Unga konan stendur ein eftir með
barn Arnos undir belti og hugann
fullan af spurningum.
Ragna Sigurðardóttir er fædd
1962 og býr í Danmörku þar sem
hún starfar sem myndlistarmaður
og rithöfundur. Hún hefur áður
sent frá sér skáldsöguna Borg
(1993), sem tilnefnd vartil bók-
menntaverðlaunanna 1994 og
tvær bækur sem eru í senn mynd-
og bókmenntaverk: Stefnumót
(1987) og 27 herbergi (1991).
Útgefandi er Mál og menning.
Skot er 136 bls., unnin íPrent-
smiðjunni Grafík hf. Kápuna gerði
Róbert Guillemette. Verð: 3.280
kr.
• TÓTA og Tíminn er eftir
Bergljótu Arnalds. Bergljót er
höfundur bókarinnar Stafakarlar
sem kom út á
síðasta ári.
í Tótu og
Tímanum segir
frá því þegar
Tóta vaknaði
við eitthvert
skrítið hljóð. Er
hún gægðist
inn í stofu sá
hún lítinn, ein-
kennilegan karl
klöngrast út úr gömlu standklukk-
unni. „Ég er Tíminn," tilkynnti
karlinn. „Ég er karlinn sem stjórn-
ar klukkunum og segir þeim
hvernig þær eiga að vera stilltar."
Tóta og Tíminn er ævintýri
ætlað börnum sem vilja læra á
klukku. Myndirnar í bókinni eru
litríkar og skemmtilegar.
Útgefandi er Skjaidborg. Tðta
og Tíminn er 38 bls. með fjölda
litmynda. Leiðbeinandi verð er
1.580 kr.
• BARNABÓKIN Kynlegur
kvistur á grænni grein er eftir
Sigrúnu Eldjárn.
í kynningu
segir: „Harpa
er hugrökk
stúlka en Hrói
vinur hennar er
satt að segja
engin hetja.
Dag einn fara
þau út í skóg
og hitta fyrir
furðulegar og
ógnvekjandi
verur. Skyldi Hörpu takast að
bjarga þeim?“ Þessa sögu prýða
litmyndir Sigrúnar á hverri blað-
síðu.
Sigrún hefur ritað á annan tug
barnabóka. Hún hefur mynd-
skreytt allar sínar bækur auk bóka
fjölda annarra rithöfunda. Sigrún
hefur nú verið tilnefnd til H.C.
Andersen verðlaunanna sem oft
eru kölluð litlu nóbelsverðlaunin.
Forlagið gefur út. Kynlegur
kvistur á grænni grein er 32 bls.
prentuð íDanmörku. Leiðbeinandi
verð: 1.390 kr.
• BARNABÓKIN Sagan af
skessunni sem leiddister eftir
Guðrúnu Hannesdóttur.
í kynningu segir: „Stóra skess-
an átti engan vin og enginn vildi
vera með henni. Ekki fyrr en hún
hitti hagamús sem kenndi henni
gott ráð. Bókin er prýdd fallegum
myndum eftir höfundinn sem hlot-
ið hefur ýmsar viðurkenningar
Bergljót
Arnalds
fyrir myndskreytingar sínar í
barnabókum."
Guðrún hefur áður sent frá sér
bækurnar Gamlar vísur handa
nýjum börnum og Fleiri gamlar
vísur handa nýjum börnum sem
geyma kveðskap gamalla tíma og
eru myndskreyttar af höfundi.
Auk þess myndskreytti hún
barnabókina Risinn þjófótti og
skyríjallið eftir Sigrúnu Helga-
dóttur.
Útgefandi er Forlagið. Sagan
af skessunni sem leiddist er24
bls., prentuð íDanmörku. Leið-
beinandi verð: 1.390 kr.
• BARNAUÓÐABÓKIN Hala-
stjarna er eftir Þórarin Eldjárn
með myndum Sigrúnar Eldjárn.
í kynningu
segir: „Öfug-
mælavísur og
gamankveð-
skapur Þórar-
ins er ætlaður
ljóðelskum
börnum á öllum
aldri. Litmyndir
Sigrúnar blása
þessum skáld-
skap síðan byr
undir báða vængi.“
Fyrsta bók Þórarins kom út
árið 1974, og síðan hefur hann
sent frá sér ijölmörg frumsamin
skáldverk auk sviðsverka og þýð-
inga. Halastjarna er þriðja barna-
ljóðabókin eftir hann. Áður hafa
komið út Óðfluga og Heims-
kringla.
Forlagið gefur út. Halastjarna
er48 bls. prentuð íDanmörku.
Leiðbeinandi verð: 1.390 kr.
Þórarinn
Eldjárn
• SETIÐ við Sagnabrunn er
eftir Þórð Tómasson í Skógum.
í kynningu segir: „í bókinni er
ijallað um
huldufólk og
aðrar vættir
sem löngum
hafa verið okk-
ur íslendingum
ofarlega í huga
og sagt er frá
bústöðum
þeirra og sam-
skiptum þess
við mannfóikið.
í þessari umfjöllun hans um dulda
vætti koma fram ýmsar nýjar
upplýsingar, en markverðust þykir
líklega sú að Gilitrutt hafi verið
jarðbúi álfaættar en ekki tröll eins
og löngum hefur verið haldið
fram. Þessa kenningu sína styður
Þórður gildum rökum og nefnir
til bústað hennar sem sýndur er
á mynd. Þá fjallar höfundur ítar-
lega um nafngift, skírn, feigð,
feigðarboða og siði sem tengjast
dauða manna og greftrun á fyrri
tíð. Fjöldi frásagna er af minnis-
verðum einstaklingum, atburðum
og horfnu mannlífi og fjallað er
um Guðmund kíki, einn síðasta
förumann á Suðurlandi.“
Þórður hefur sent frá sér fjölda
bóka um þjóðfræði. Er þar
skemmst að minnast bókar um
Þórsmörk sem kom út fyrir sið-
ustu jól.
Mál og mynd gefur bókina út
og hana prýðir fjöldi mynda.
Prentun: Steindórsprent-Guten-
berghf. Bókband: Félagsbók-
bandið-Bókfell hf. Verð: 3.990.
• SALÓMON svarti er eftir
Hjört Gíslason. Sagan segir af
kraftmiklum og snjöllum hrút og
tvíburunum
Fíu og Fóa en
bókin hefur
verið ófáanleg
um nokkurt
skeið. Lífsgleð-
in skín af
hverri síðu og
boðskapur um
manngæsku og
umburðarlyndi
sem öllum er hollt að kynnast,"
segir í kynningu
Salómon svarti er endurút-
gefin af Skjaldborg ehf. og er
106 bls. Leiðbeinandi verð er
1.480 kr.