Morgunblaðið - 25.11.1997, Blaðsíða 6

6 B ÞRIÐJUDAGUR 25. NÓVEMBER 1997
MORGUNBLAÐIÐ
BÆKUR
Tímabært að setja spennu
inn í íslenskar skáldsögur
Leikir fyrir böm
á öllum aldri
„ÞESSI bók fjallar fyrst og
fremst um merkingu hugtak-
anna Iíf og dauði núna undir
árið 2000,“ segir Arnaldur Ind-
riðason um fyrstu skáldsögu
sína, Syni duftsins.
Sagan hefst á því
að tveir menn deyja
á voveiflegan hátt í
Reykjavík. Smám
saman fá lesendur
að kynnast þessum
mönnum, hveijir
þeir voru, hvernig
þeir tengdust í
fortíðinni og hvers
vegna þeir deyja.
Arnaldur er aftur á
móti fámáll um lok
sögunnar, sem von
er, nema hvað þau
komi á óvart.
„Þessi saga er
ráðgáta og við get-
um hvort sem er
kallað hana húmoríska hroll-
yekju eða bara spennusögu -
'það rúmast svo mikið í því hug-
taki,“ segir Arnaldur. „Ég lagði
reyndar ekki upp með spennu-
sögu sérstaklega, heldur að
skrifa spennandi sögu, með
knappri frásögn, mörgum sam-
tölum og stuttum köflum sem
myndi halda athygli lesandans
fram til söguloka."
- Þetta rennir stoðum undir
það að frásagnaraðferðin minni
að mörgu leyti á kvikmyndir,
svo sem segirá bókarkápu?
„Það er auðvitað ljóst að ég
er bíófíkill og hef alla tið verið.
Ég tek þvi ansi mikið úr frá-
söguhætti bíómynda inn í þessa
sögu, einkum hvað varðar hraða
framvindunnar. í annan stað er
þetta líka á margan hátt mjög
myndræn frásögn - það er auð-
velt að sjá hana fyrir sér sem
kvikmynd."
Segir Arnaldur
Syni duftsins
reyndar á einum
tíma hafa verið
hugsaða sem kvik-
myndahandrit. Síð-
an hafi sagan hlaðið
utan á sig og orðið
að skáldsögu upp á
tæpar 300 síður.
„Ég hafði ekkert
fiktað við skáldsög-
una áður og hafði
mjög gaman af að
setjast niður og sjá
hvernig hún verður
til - í þessu tilviki
varð hún eiginlega
til af sjálfu sér. Síðan fannst
mér líka tími til kominn að búa
til spennu í íslenskar skáldsög-
ur, setja „plot“ inn í þær, það
vantar átakanlega."
Arnaldur segir það meining-
una að halda áfram á sömu
braut, þetta hafi verið
skemmtileg lífsreynsla - en
„maður veit aldrei hvað verð-
ur“. Þá má geta þess að Synir
duftsins hafa þegar vakið at-
hygli utan landsteinanna, eins
og greint hefur verið frá í
Morgunblaðinu. Höfundurinn
segir á hinn bóginn allt of
snemmt að spá fyrir um hvern-
ig þau mál muni þróast.
ÍTILL bensínpollur
Lítill bensínpollur
hafði myndast undir
honum. Bensínslóð náði
úr herberginu og inn í stofuna
og eldfimur vökvinn huldi vegg
og húsgögn og fatahrúgur. Bens-
ín var einnig í eldhúsinu og
frammi við útidyrnar. Maðurinn
í stólnum haggaðist ekki. Hann
gaf ekki frá sér hljóð og reyndi
ekki að losa sig. Rólegur beið
hann þess sem verða vildi, líkt
og honum fyndist að hvað sem
fyrir hann kæmi ætti hann skilið.
Hann virtist sáttur.
Það heyrðist lágt hviss þegar
eldspýtunni var strokið snögglega
eftir stokknum og eldur kviknaði.
Maðurinn í stólnum horfði fram
fyrir sig og tár runnu niður kinn-
amar en hann braust ekki um.
Hann reri fram í gráðið og vamim-
ar bærðust í barnalegum skóiasöng
sem hann raulaði eins og til að róa
sig.
Logandi eldspýtan var sett
milli fingra gamla mannsins og
hann hélt á henni andartak áður
en hún féll í gólfið. Eldurinn
blossaði upp á svipstundu og
umvafði manninn, stólinn, skrif-
borðið, gólfið og fór leiftursnöggt
meðfram gólfinu inn í stofuna og
upp um veggina. Húsið varð al-
elda á svipstundu. Rúðurnar
sprungu og eldurinn glefsaði út
í myrkrið. Maðurinn reyndi að
standa upp en féll aftur fyrir sig
út um dyrnar og inn í stofuna í
logandi eldhafið.
Úr bókinni Synir duftsins.
BARNABOK
Leikir
LEIKIRÁ LÉTTUM
NÓTUM
Bryndís Bragadóttir tók saman.
Teikningar eru eftlr Brian Pilking-
ton. Prentvinnsla var í höndum
Odda hf. Hörpuútgáfan 1997 -
72 síður.
LEIKJABÆKUR hafa skemmt
mörgum gegnum tíðina en verið ófá-
anlegar um skeið, sem ekki er gott
á þessum síðustu og tilbreytingar-
snauðustu sjónvarps-
tímum. Bryndís Braga-
dóttir foreldri og kenn-
ari hefur bætt úr þeim
skorti og tínt saman úr
ýmsum áttum leiki sem
hentað gætu fyrir yngri
og eldri og alla fjöl-
skylduna, eins og hún
kemst sjálf að orði í
formála. Litlir þátttak-
endur læra líka að
vinna saman og
skemmta sér, sama
hvort þeir fara með sig-
ur af hólmi eða ekki.
Efni bókarinnar er
skipt í kafla eftir því
hvort um er að ræða
leiki þar sem margir
geta tekið þátt, þrautir eða þá að
þátttakendum er ætlað að etja kappi
hver við annan. Reyndar verður
manni hverft við að sjá keppnir í
fleirtölu sem yfirskrift fyrsta kaflans
og annars staðar í bókinni, orðfæri
sem heyrist alltof oft og óþarft að
gefa gildi með birtingu á prenti.
Leikjum er lýst á einfaldan hátt
í texta með þægilega stóru letri,
tekið fram hversu margir þátttak-
endur þurfa að vera og hvaða fylgi-
hlutir eru nauðsynlegir; appelsínur
og epli, dagblöð, treflar og skeiðar,
tónlist, sogrör og nálar, smápening-
ar, flöskur, ferðataska og föt, svo
eitthvað sé nefnt. Sums staðar fylgja
líka teikningar af frísklegum krökk-
um til frekari útskýringar.
Dagblaðadansinn er líklegur til
þess að vekja kátínu, svo og epla-
og fataboðhlaup, fiskaleikurinn,
grettan mikla, kapphlaup með herða-
tré milli hnjánna og örkin hans Nóa.
Að fela hlut er sígild skemmtan og
einnig gaman að spreyta sig á því
að blása á kerti með bundið fýrir
augun, myndastyttu- og
látbragðsleik og rúsínu-
húsinu fyrir þau
minnstu. Bílaleikurinn
er líka hin besta
skemmtan fyrir yngsta
fólkið og unga í anda
þar sem þátttakendur
þykjast vera bílar og
reyna að passa sig á að
keyra ekki hver á annan.
Hægt er að búa til hóp-
bifreið með bílstjóra og
farþegum í halarófu á
eftir og þá æsist nú leik-
urinn. Segir höfundur
reyndar algengt að þátt-
takendur endi í einni
hrúgu á miðju gólfí.
í þriðja hluta bókar-
innar eru nokkrar þrautir, til dæmis
að fella eldspýtnastokk með nefínu,
kyssa kóngsdóttur, leysa hjónaband-
ið og sveija nálareið.
Allir ættu því að finna eitthvað
við sitt hæfí, fyrir barnaafmælið,
hanastélið eða bara heima á sunnu-
eða frídegi til þess að færa mann-
fólkið nær hvert öðru og Qær sjón-
varpinu og myndbandstækinu.
Helga Einarsdóttir
Arnaldur
Indriðason
Bryndís
Bragadóttir
A ÞRIÐJA áratugnum voru
stofnaðir þrír kommúnista-
/-mskóiar í Moskvu til að þjálfa
^^atvinnuflokksmenn og
áróðursmeistara, Austurháskólinn,
Vesturháskólinn og Lenínskólinn.
Nokkrum árum áður hafði Hendrik
Ottósson stungið upp á því við for-
ystumenn Alþjóðasambandsins að
Islendingum yrði falið að stofna
kommúnistaskóla til að þjálfa alþjóð-
lega áróðursmenn, samkvæmt heim-
ildum Jóns Ólafssonar, doktorsnema
í heimspeki við Columbia-háskóla.
Nokkrir íslendingar gengu í tvo síð-
astnefndu skólana (þeirra á meðal
Jens Figved, Jafet Ottósson; Andrés
Straumland og Eyjólfur Arnason)
og hefur Jón fundið ýmsar heimildir
um skólagöngu þeirra, sem bæta við
það, sem áður hefur verið skrifað
um hana.
Námið fólst ekki aðeins í því að
sitja á skólabekk, heldur voru náms-
menn við Vesturháskólann og Len-
ínskólann sendir í vinnuferðir í sum-
arleyfum og áttu þess þá kost að
sjá hvað gerðist bak við pótemkín-
tjöldin í Sovétríkjunum.
Þóroddur Guðmundsson, sem
Jjafði dulnefnið Ottó Stein, var send-
ur til þorpsins Tsypnavolok á Kóla-
skaga, skammt frá landamærum
Finnlands og Noregs. Þar bjó fjöldi
norskra sjómanna og mótmælti
„Ottó Stein" því hvernig félagsút-
gerðin á staðnum fór með Norð-
mennina. Hann var sakaður um
„stórkostleg pólitísk mis-
tök ... algjörlega ósamboðin flokks-
félaga" samkvæmt skýrslum Kom-
intem um störf þeirra. Þessar villur
Þórodds komu honum reyndar ekki
í koll þótt viðsjárverðir tímar hefðu
verið í Sovétríkjunum. Á fundi sagn-
fræðinema um ísland og austurb-
lokkina á föstudag var rneira að
segja sagt að frásögn Jóns Ólafsson-
ar sýndi að aðgangur að skjölum í
austurvegi þyrfti ekki aðeins að
verða til þess að sverta gamla
kommúnista, heldur gæti einnig
veitt þeim uppreisn æru.
Helgi Skúli Kjartansson, dósent í
Sagnfræði við Kennaraháskóla ís-
Komintem og
landnám
VETURINN 1931 til 1932 voru fimm íslendingar við nám í Moskvu.
Hér sjást þeir ásamt Einari Olgeirssyni, sem staddur var í borg-
inni til að ganga frá inngöngu Kommúnistaflokks íslands í Komint-
ern. Þeir eru frá vinstri Eyjólfur Árnason, Jens Figved, Einar,
Andrés Straumland, Þóroddur Guðmundsson og Jafet Ottósson.
íslendingar í lærí hjá
Komintern, hið raun-
verulega landnám ís-
lands, banalega Árna
Magnússonar og brott-
nám kvenna á 12. og
13. öld eru meðal efnis
Nýrrar sögu. Karl
Blöndal hefur gluggað
í ritið og einnig annað
tímarit, Sögu.
lands, hristir upp í viðteknum hug-
myndum um landnám Islands með
vangaveltum um það hvernig því
kunni að hafa verið háttað í raun
og veru.
Helgi Skúli telur ósennilegt að
fyrstu landnámsmenn hafí getað
haft með sér mikinn búfénað í upp-
hafí, en hægt hafí verið að lifa af
gæðum landsins þar til bústofn hafði
myndast. Landnámið hafí í raun
skipst í tvö stig. Á því síðara hafí
landnámsmenn alls ekki þurft að
hafa með sér búfé af því að þá
mátti kaupa það.
Helgi Skúli veltir fyrir sér hvort
þræiahald hafi náð mikilli útbreiðslu
á íslandi og segir að það velti á því
hvort kaupmenn hafí flutt vinnuafl
til landsins sem fijálsa farþega eða
ófijálsa verslunarvöru.
Hann dregur í efa að fyrstu land-
námsmennirnir hafí verið þau stór-
menni, sem sagt er frá í heimildum.
„En raunar má sjá það í hendi sér,
þegar um hið eiginlega landnám er
að ræða að menn sem vanist höfðu
grónum auði og félagslegri virðingu
hafí varla verið spenntir fyrir að
sigla alfarnir út fyrir hinn þekkta
heim til að lifa sem einhveijir
skuggasveinar norður í Dumbshafí,
þar sem ekkert samfélag var til að
njóta virðingar í, og hugtökin auður
og örbirgð eiginlega ekki í gildi,“
skrifar hann og bætir við að Island
hafí á því stigi „miklu fremur verið
staður fyrir menn sem ekki höfðu
tekið virðingu samfélagsins að erfð-
um, heldur brotið sér sjálfír
braut...“
Hins vegar geti verið að höfðingj-
amir hafí komið síðar með auð og
fjölmenni, þegar forsendur voru fyr-
ir því að þeir gætu notið virðingar.
Án þess að sögufalsanir hafi átt sér
stað hafi síðan „minning nafnleys-
ingjanna [þurrkast] út úr sagna-
geymdinni og aðkomuhöfðingjarnir
[breyst] í frumlandnámsmenn“.
Ýmislegt annað forvitnilegt er að
fínna í Nýrri sögu, Sigríður Matthí-
asdóttir, doktorsnemi í sagnfræði við
Háskóla íslands, ber saman þjóðern-
isgoðsagnir íslendinga og Tékka og
rekur hvernig hvorir tveggja hafa
beitt svipuðum aðferðum til að „sýna
fram á hvernig þjóðir þeirra hefðu
blómstrað á gullöld og þá þegar
haldið á lofti sömu hugsjónum og
stjórnkerfi Vesturlanda byggist á
nú á dögum“. Reginmunurinn sé sá
að leiðtogar annarra vestrænna ríkja
hafi tekið mark á fullyrðingum ís-
lendinga, en Tékkar hafi ekki fengið
sömu viðurkenningu.
Margrét S. Björnsdóttir, forstöðu-
maður endurmenntunarstofnunar
Háskóla íslands, fullyrðir að þegar
gengið verði til þingkosninga árið
1999 muni íslenskt flokkakerfi hafa
tekið varanlegum breytingum og þá
muni flokkur sameinaðra jafnaðar-
manna fá 45 til 50% fylgi: „Sá flokk-
ur verði forystuafl í ríkisstjórn, sem
hefji nýtt og róttækt umbótatímabil
í íslenskri stjórnmálasögu." Tíminn
mun leiða í ljós hvort af sameinuðu
framboði verður, en til þess þurfa
menn með völd, sem ef til vill eru
takmörkuð, að bijóta odd af oflæti
sínu í þágu heildarinnar og slíkt
gerist yfírleitt ekki vandræðalaust.
Þá er ljóst að erfiðara er að fella
saman stefnur hinna ólíku afla í
landsmálapólitík, en bæjar- og sveit-
arstjórnarmálum.
Már Jónsson, doktor í sagnfræði
frá Háskóla íslands, fjallar í Nýrri
sögu um síðustu ár Áma Magnússon-
ar og söfnun hans og skráningu á
handritum bæði fyrir og eftir brun-
ann í Kaupmannahöfn 1728. Már
lýsir banalegu Áma og eru sjúkdóms-
lýsingar nákvæmar án þess að hann
komist fyrir um sjúkdóm þann, sem
dró handritasafnarann til dauða.
Rétt er að láta þess hér getið að
á meðan sól fór enn hækkandi á
lofti kom út tímaritið Saga, sem
Sögufélagið gefur einnig út. Hér er
ekki pláss til að rekja efni Sögu, en
þar er að finna grein Friðriks G.
Olgeirssonar um breytingar á at-
vinnulífi og búsetu við Eyjafjörð á
ofanverðri síðustu öld og fram á
þessa, umfjöllun Erlu Huldu Hall-
dórsdóttur um ímyndir, veruleika og
frelsishugmyndir kvenna á síðustu
öld, grein Sigfúsar Hauks Andrés-
sonar um tilskipunina um aukið versl-
unarfrelsi árið 1816, ritgerð Sigurðar
Gylfa Magnússonar um hlutverka-
skipan kynjanna í íslensku samfélagi
á 19. og 20. öld og frásögn Lýðs
Bjömssonar af tilraunum dönsku
stjórnarinnar til að bæta verkkunn-
áttu á íslandi í lok 18. aldar.