Morgunblaðið - 25.11.1997, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 25. NÓVEMBER 1997 B 3
BOKMENNIIR
1V1 inningabók
KÆRI KEITH
eftír Jóhönnu Kristjónsdóttur,
Fróði 1997-152 bls.
• HVERS vegna skrifar fólk bækur um ást-
arlíf sitt og einkalíf? Kemur okkur það við?
Vafalaust fínnast engin einhlít svör við slík-
um spumingum. Þó er ekki óeðlilegt að spurt
sé í þessa veru þegar flett er í gegnum nýút-
komna bók Jóhönnu Kristjónsdóttur, Kæri
Keith. Það er raunar ekki ýkja langt síðan
lesendur gátu kynnt sér þjóðþekkt og storma-
samt hjónaband Jóhönnu og Jökuls Jakobs-
sonar í bók hennar, Perlum og steinum. En
nú gengur hún jafnvel enn lengra í afhjúpun-
um á einkalífí sínu því að nýja bókin fjallar
um slitrótt ástarsamband Jóhönnu við giftan
mann, Keith R. Flatman að nafni.
Hér er vissulega á ferðinni saga af ást í
meinum. Elskhuginn er ekki einungis giftur
maður heldur einnig andfætlingur okkar frá
Ástralíu og samband elskendanna því stop-
ult og með stórum hléum. Það gerir samband-
ið heldur ekki einfaldara að Jóhanna er geð-
rík kona og sættir sig aldrei fullkomlega við
þetta lauslega samband og af því spretta
átök. Eigi að síður helst það í rúman áratug.
En er að vísu löng tímabil mestanpart síma-
samband og bréfaskipti. Samt styrkist það
og verður einlægara og heitara með tíman-
BÆKUR
Ást í meinum
um. Því lýkur ekki fyrr en við
andlát Keiths.
í fljótu bragði mætti þetta
virðast rýrt efni í minningabók.
Þó er það mikil tíska í útlöndum
að þekkt fólk beri ástir sínar og
einkalíf á torg sjálft eða í gegn-
um einhvers konar ævisögurit-
ara. Mikil eftirspurn er eftir slík-
um sögum og vel greitt fyrir
enda fátt manninum eðlislægra
en hnýsni um náungann.
Færa má að því rök að bók
Jóhönnu sé af því tagi. Og þó
ekki.
Ef vel er skoðað ristir hún
dýpra en flestar slíkar minn-
ingabækur. Fyrri hluti bókarinn-
ar er þó ekki svo ólíkur ýmsum
þvílíkum bókum. Forvitni lesenda er svalað
og það eru kryddlegin hjörtu í matarkörf-
unni. En bókin í heild er þegar allt kemur
til alls sprottin af sönnum og einlægum sökn-
uði og ást. Kannski er hún líka uppgjör höf-
undar við þennan þátt lífsins og óður til ástar-
innar. Þetta er líka saga af fólki sem verður
heltekið af tilfinningum sínum og er þannig
úr garði gert að það lætur þær,
þrátt fýrir erfíð skilyrði, hafa
forgang í lífinu.
Jóhanna kann vel til verka.
Þannig velur hún form sem hæfir
efninu vel. Bókin er byggð upp
sem mörg bréf og elskhuginn jafn-
an ávarpaður. í þeim er ástarsag-
an rakin, fundarstöðum víða í
Evrópu og Asíu lýst og ytri skil-
yrðum þessa ástarsambands gerð
skil. Lýsingar Jóhönnu á stund
og stað eru ávallt settar fram með
nákvæmni dagbókarinnar og eng-
in viðleitni er til að fegra eða
skreyta veruleikann. Þrátt fyrir
ánægjustundir fylgir sambandinu
mikill sársauki og margháttaður
vandræðagangur.
Það eykur oft gildi bókarinnar að Jóhanna
er vakandi yfír umhverfí sínu og lýsingar á
hinum ýmsu stöðum sem hún á leið um á
ferðum sínum til að hitta elskhugann eru eftir-
minnilegar og ekki síður árvökult blaðamanns-
augað sem sundurgreinir veruleikann í knöpp-
um stíl. Um Kúveit og Kúveita sem hún sæk-
ir heim í einni slíkri ferð segir hún t.a.m.
Jóhanna
Kristjónsdóttir
„Kúveit var annarlegt gervisamfélag og að
Kúveitum gast mér alls ekki. Hroki þeirra og
auðlegð voru yfírgengileg og ofstæki þeirra
og mannfyrirlitning féll mér ekki í geð. Það
voru mikil viðbrigði að koma frá hinum hljóð-
látu og yfírlætislausu Ómönum til Kúveit þar
sem allt gekk út á gull og aftur gull. Eða
réttara sagt olíu og aftur olíu.“
Annan kost hefur bókin umfram margar
slíkar minningabækur. Hörundurinn hlífir sér
ekki. Jóhanna sýnir okkur enga hetjumynd
af sér og elskhuganum. Þvert á móti eru þau
í bókinni ákaflega breyskar og viðkvæmar
manneskjur og einmitt sá tónn gerir bókina
læsilega og áhugaverða. Aftur á móti líst
mér síður á lífsspekilegar umræður Jóhönnu
um eðli tilviljunar og lögmála, bæði í byrjun
bókar og víðar. Einhvern veginn fellur mér
ekki sá rammi utan um þetta ástarsamband.
Hvort tilviljun ræður eða ekki þegar tvær
sálir sameinast er aukaatriði í þessu sam-
hengi og viðbúið að svo hástemmdar hugleið-
ingar dragi úr mikilvægi þess sem máli skipt-
ir í sögunni, ástinni og söknuðinum.
Kæri Keith er ósérhlífíð verk. Efni bókar-
innar er þess eðlis að ýmsum kann að þykja
hún hneykslanleg eða jafnvel skrifuð til að
svala hnýsni lesenda. Hinu er þó ekki að leyna
að hér er ijallað af mikilli alvöru um heitar
tilfínningar og sára reynslu. Hún á því erindi
til okkar vegna einlægninnar og vegna þess
að hún er á sinn hátt uppgjör höfundar við
þennan þátt ævinnar.
Skafti Þ. Halldórsson.
Dagbækur
mjög spennandi
ÚT er komin skáldsagan Erta
eftir Diddu, en hún gaf út ljóða-
bókina Lastafans og lausar
skrúfur fyrir tveimur árum. Um
er að ræða dagbók Ertu, stúlku
úr Reykjavík, í 52 vikur, sem
bæði hefst og lýkur á föstudegi.
En hvers vegna ákvað Didda að
rita slíka sögu?
„Það var enginn sérstakur
hvati að þessari sögu, annar en
sá að mér finnst dagbækur mjög
spennandi form, vegna þess að
íjieim er fólk hvað einlægast.
Eg ímynda mér það, að allir séu
dýpri en þeir líta út fyrir að
vera og að þeir séu að hugsa
oft miklu tilfinningalegri
sprengingar heldur
en þeir láta í ljós.
Við höldum ávallt
ákveðinni ró okkar
út á við. Við erum
kurteis við hvert
annað, kunnum öll
ákveðnar reglur í
samskiptum o.s.frv.,
en við hugsum oft
miklu tilfinninga-
legri, viðkvæmari og
undarlegri hluti sem
við þorum ekki að
nefna vegna þess að
við erum hrædd við
viðbrögð annarra.
Ég vil meina það að
allir séu svona,“ segir Didda.
„Mér fannst mjög spennandi
að búatil þessa stúlku, sem
gæti alveg heitið Erta og hún
gæti í raun verið hver sem er.
Hún þarf ekki endilega að vera
áberandi eða þekkt. Hún gæti
verið stúlka sem ég rækist á
annan hvern dag þar sem hún
vinnur - í bankanum, búðinni
eða hvar sem er. Hún bara geng-
ur framhjá mér alltaf úr strætó
eða eitthvað slíkt. Hún er einnig
ef til vill sú sem brosir mest, er
kurteisust og kann allar regl-
urnar, en er að skrifa í dagbók-
ina sína þessar hugrenningar
sínar um það af hverju við látum
eins og við látum, af hverju við
segjum ekki það sem okkur
langar til eða af hverju við meg-
um það ekki. Það fannst mér
mjög spennandi.
Ég vildi líka gera hana að mjög
skapandi einstaklingi. Hún skrif-
ar sögur, leikrit og Ijóð. Það
fínnst mér einmitt n\jög íslenskt,
þvi það skrifa allir á Islandi - á
einn eða annan máta. Hún skrifar
bara fyrir dagbókina sína og það
getur verið að það sé bara nokk-
uð illa gert af mér að birta dag-
bókina hennar. Það má vel vera.
Mér fínnst hún oft segja mér
ansi sterka hluti, persónulega."
ÖSTUDAGUR: get
kannski átt í samskiptum
við þessa bók. sé til. hef-
ur ekki gengið vel und-
anfarið að eiga í nánu
sambandi við pappírinn. vil frekar
vera í mínum gömlu (góðu) innan
sviga efasemdum um sjálfa mig.
spurning um að byija
eða bara vera. ég er
svona og verð að
sætta mig við það.
hver einasti sentímetri
af mér þarf svo að fá
að anda, og ég ætla
að geyma kútana í
mínum svarbrúnu. lét
klippa mig í dag, eitt-
hvað við það að horfa
á hárin falla, dökk og
dimm. samt ekki svo
slæmt að vera ég -
þannig. bandaríkja-
menn að tala um upp-
skeru af hveijum fer-
metra af jörð. eins um
alla veröld. byggist allt á því sem
kemur upp úr jörðinni.
laugardagur: hver er þessi ég sem
aðrir sjá? og við hvem em eiginlega
allir að tala, horfa á þegar sett em
upp samskipti við mig? sjá bara
þessa 159 cm, þessi öguðu 56 kg,
horfa í lítil svarbrún augu og heyra
smámælt orð út um þunnar varimar.
úr hvaða landslagi er ég eigin-
lega? vildi óska þess að ég hefði
stærri fætur, vildi að ég notaði 38
en ekki 35.
sunnudagur: ég hef ekki hug-
mynd um að hveiju ég leita. en
ég ætla að finna það. veit ekki
hvað það er sem ég á að gera, en
svo finn ég þessa hvöt, þrýsting
innra með mér til þess að sækja
eitthvað. held að tilfinningin sé
ekkert ólík þeirri sem fólk finnur
fyrir þegar það verður þyrst. en
þá veit það að það þarf vatn. ég
veit ekkert hvað ég þarf, veit bara
að ég verð að finna það.
Úr Ertu.
Didda
Speglalest
BOKMENNTIR
Skáldsaga
NEMA ÁSTIN
eftír Friðriku Benónýs, útgefandi:
Fróði. Rvík 1997.135 síður.
ÞAÐ var gaman að lesa skáldsögu
Friðriku Benónýs, Nema ástin. Hún
er spennandi og vel skrifuð og segir
lesanda sínum margt. Til dæmis um
þörf líkamans fyrir sjálfan sig og
aðra líkama. Þörf líkamans til að
vera elskaður og elska. Þörf líkam-
ans til að njóta aðdáunar og njóta.
Þörf líkamans til að láta horfa á sig
og spegla sig. í sögunni er líkaminn
sem speglar sig bæði hraustur og
veikur. Og kaflabrotin sem sagan
er búin til úr spegla hver annan og
fleyta efninu áfram með einhvers
konar speglasendingum. Höfundur-
inn býr til einhvers konar spegla-
lest. Verkfræði þessarar lestar er
vel hugsuð og kemur lesandanum á
leiðarenda, skilur við hann á síðustu
blaðsíðunni sorgmæddan og vitran.
Því af bók Friðriku er margt að
læra, til dæmis um afstöðu konu á
okkar tímum í okkar heimi til líkama
síns.
Sagan er líka ástarsaga
Myndirnar sem höfundurinn dreg-
ur upp eru skýrar og litsterkar.
Stundum líkjast þær auglýsingum.
Sá skyldleiki passar vel við efni
verksins og ekki síst við persónugerð
þess sem segir söguna og er jafn-
framt aðalpersóna
hennar, Diljá, sem er
tæplega fertug og
stendur frammi fyrir
veikindum. Sjá má af
lýsingum Diljáar að hún
er mjög upptekin af
útliti og yfírborði hlut-
anna, meðvituð um lík-
ama sinn í því umhverfi
sem hann er staddur í
þá og þá stundina. Diljá
er síðan haldin þeirri
þráhyggju að veikindi
hennar séu refsing fyrir
atvik úr fortíðinni sem
henni tekst ekki að
sætta sig við. Veikleik-
ar hennar og hégómi,
innibyrgður guðsótti og fleiri þættir
valda því að hún verður staðráðin í
því að refsa sjálfri sér fyrir allt sam-
an.
Úr aðstæðum sínum býr hún til
einvígi á milli sín og líkama síns
annars vegar og hinsvegar sín og
ástarinnar sinnar - sem hún fær
ekki drepið sama hvað hún reynir
en drepur þó samt. Höfundurinn sýn-
ir þennan tví- eða þrí- eða marg-
verknað, að drepa en drepa þó ekki
en drepa samt, verða að drepa og
vilja það samt ekki, á trúverðugan
og ferskan hátt. Inní skýrum og lit-
sterkum myndheimi sem nýtir sér
meðul sjónvarpsins, á sama tíma og
aðalpersónan er fómarlamb útlits og
myndar. Þar með velur höfundurinn
sér nákvæmt og hentugt myndmál
fyrir sögu sína, með góðri undirstöðu
frá mjög vel saman settum orðum.
Sagan kallast á við
grískar goðsögur og
skáldsögu Halldórs
Laxness, Vefarann
mikla frá Kasmír. Þessi
leikur er ekki fyrir-
ferðamikill og kannski
til þess gerður að vekja
lesandann til umhugs-
unar. Snúa hlutunum
við í huga hans. Byija
að hugsa um Diljá úr
Vefaranum á annan
hátt en áður. Þetta á
þó ekki við um Stein,
sem er aukapersóna í
Nema ástin. Hann er
dálítið ósympatískur
maður, og lesandinn
stillir honum ekki upp í huga sér
við hlið Steins Elliða úr Vefaranum
og skoðar þá saman. En tilvitnanirn-
ar sem fengnar eru úr bók Halldórs
og settar framan við hvern af þrem-
ur bókahlutum verksins henta verk-
inu mjög vel.
Já, þetta er ástarsaga þar sem
aðskilnaðurinn er, að því er að
lesandanum finnst, byggður á mis-
skilningi og blindu. Því verður Ies-
andinn sár og jafnvel reiður aðalper-
sónunni. Lesandinn gerir sér betur
grein fyrir mistökum aðalpersónunn-
ar en hún sjálf getur gert. Því er
sagan harmræn. Og þegar lesandinn
stendur einn eftir á áfangastað hef-
ur hann það á tilfinningunni að hann
hafí lært af Diljá. Og muni breyta
öðruvísi en hún. Breyta þegar þar
að kemur „rétt“.
Kristín Ómarsdóttir
Friðrika
Benónýs
Má bora í nefið?
BOKMENNTIR
Barnabók
GOTT AÐ BORA í NEFIÐ
Höfundur: Daniela Kulot-Frisch. Is-
lensk þýðing: Hildur Hermóðsdóttir.
Mál og menning, 1997 - 28 bls.
LENGI framanaf var það eitt
aðalmarkmið barnabóka að kenna
börnum góða siði og brýna fyrir
þeim hversu hættulegt það gat verið
velferð þeirra ef þau óhlýðnuðust
boðum og bönnum fullorðna fólks-
ins. í framhaldi af því komu svo
bækur um það hvemig lítil böm
gætu leyst hin aðskiljanlegustu mál,
svo sem að fara í skóna sína, greiða
sér og þar fram eftir götunum.
I þessari bók eftir þýsku listakon-
una Danielu Kulot-Frish er bryddað
upp á nýjung þar sem börnin eru
látin bijóta til mergjar ástæðuna
fyrir því af hveiju það er talið svo
skelfílegt að bora í nefíð eins og
það er þó gott! Fílnum fínnst gott
að bora í nefíð og sömuleiðis mús-
inni og froskinum.
Þegar Litli fíll, Froggi froskur og
Mýsla vilja fá að vita af hveiju ekki
má, fá þau fáránlegar útskýringar
hjá foreldrunum eins og t.d. að fíng-
urinn festist í nefinu eða þá að afleið-
ingin verði nefbi-oddsnasaholusýking!
En þau stuttu em ekki alveg tilbúin
að trúa útskýringum foreldranna og
leita sér nánari upplýsinga sem koma
þeim svo sannarlega á óvart.
Textinn er stuttur og orðskrípið
„nefbroddsnasaholusýking" eina
langa og torskilda orðið í sögunni
sem er bara rétt svona til að krydda
efni sögunnar. Myndir höfundar eru
stórar og skýrar og styðja vel við
textann þannig að lítil börn eiga
auðvelt með að finna samsvörun
milli myndar og texta.
Það getur vel verið að einhveijum
siðavöndum aðstandendum lítilla
barna þyki boðskapur sögunnar
nokkuð undarlegur en hann er alla
vega vel til þess fallinn að vekja
umræður og kátínu.
Sigrún Klara Hannesdóttir