Morgunblaðið - 21.06.1998, Qupperneq 13

MORGUNB LAÐIÐ
I
j
1
I
i
1
I
1
<
€
• a
€
a
!
€
i
'i
€
i
i

i
<3
i
i
i
4
SKOÐUN
ur mjög mótað lífssýn
manna á þessari öld
brigðulla lífsviðhorfa og
fyrirheita. En leitað er
nú víða bæði leynt og
ljóst að lífsgrunni og
ieiðarljósi og reynt að
sjá samhengi lífs og
heildarmynd, en þá af-
hjúpast líka vankantar
og hættuástand.
Slík tvíræðni og háski
getur t.d. komið fram í
listum. Óskarsverð-
launakvikmyndin Tít-
anik er mikilfengleg og
hefur dregið miljónir
manna um „borð“ í skip-
ið stóra. Og það er
reyndar sem mannlíf,
ekki aðeins í fortíð en allt eins í nú-
tíð, birtist í hnotskurn í því feigðar-
flani sem sigling hins glæsta far-
kosts er. Ríka fólkið er á fyrsta far-
rými og nýtur andvaralaust munað-
ar, en neðar eru fátækari mann-
eskjur og neðst í vélarrúminu púla
iöðursveittir menn eins og þrælar
og halda skipinu gangandi og áfram
er haldið á fullri ferð þrátt íyrir við-
varanir um hættur. Viðvörunai'tákn
og bjöllur sjást og heyrast reyndar
oft í samtíð, en gróðafíknin,
skemmtanagleðin og sinnuleysið
taka ekkert eftir þeim táknum og
líta fram hjá misskiptingu lífsgæð-
anna, hrópandi miskunnarleysi og
ranglæti hér í heimi, síaukinni
mengun og siðspillingu, er stefnir
mannlífi og jörðu í bráðan voða,
verði stefnunni ekki breytt í tæka
tíð. En til þess þarf næmleika, raun-
sæi og innri styrk, samkennd með
öðrum, samkennd með lífríkinu,
opnun og framstreymi lífsins linda,
endurnýjun trúarbragða með sam-
stöðu þeirra.
Keltnesk kristni
Keltneskur kristindómur líkt og
hann var á fyrstu öldum kristni
gæti hér vísað réttan veg. Hann átti
uppruna sinn að rekja til Austur-
kirkjunnar og sótti áhrif til Egypta-
lands og Konstantínópel en þar var
litið svo á, að dýrð Guðs opinberað-
ist í sköpunarverkinu og andi hans
væri þar að verki. Og þó að veröldin
öll væri fallin í synd væri endur-
lausn og nýsköpun stöðugt að verki
í sögu og heimi og hver dagur nýr
vottaði hana. Keltneski krossinn
vitnar um þennan trúarskilning.
Hringur hans táknar alheiminn og
krossinn kjarna hans, þá fórnandi
elsku, sem yfírvinnur eyðingaröflin
og Kristur gefur stöðugt og miðlar.
Það var grópað skýrt inn í lífsskynj-
un Kelta að allt líf væri samtengt og
ætti samleið, allt kvikt á láði og legi
og manneskjan með. Klaustur voru
miðstöðvar keltnesks mannlífs og
menningar og þar höfðust við ekki
einsetumenn einir heldur aðrir jafn-
framt í lengri eða skemmri tíma til
þess að teyga af andans krafti og
orkulindum í bæn og íhugun, svo
þeir gætu enn betur en ella sinnt
kröfum daglegs lífs og notið þess.
Þeir sem dvöldust þar að staðaldri
voi-u þar ekki aðeins sjálfum sér til
sáluhjálpar því bænrækni þeirra
veitti andans krafti og hjálpræði
Krists framrás inn í mannlíf allt. Og
einsetumenn fóru víða. Þeir leituðu
uppi þá útvöldu staði jafnvel í fjar-
lægum löndum, þar sem þeir gætu
reynt upprisumátt Krists og fundið
návist hans. Papar þeir sem öðrum
fyrr námu hér land hafa verið í
þeim erindagjörðum og kirkjan
undir Esjubergi, sem er sú fyrsta er
heimildir greina frá að hafí risið hér
á landi, var helguð keltneskum
krossi. Merki Kjalarnessprófasts-
dæmis er enda keltneskur ki-oss
undir kirkjusúð. I merki Hafnar-
fjarðarkirkju er líka keltneskur
kross. Honum er þar komið fyrir í
brúnrauðum hringfleti. Hann vísar
á kærleika Krists er breiðist um
veröld víða og þá oblátu kvöldmál-
tíðarsakramentisins sem nærir
hverfult líf með fórnandi elsku hans
og upprisumætti.
Prestastefna í Hafnarfirði
Prestastefna íslands er nú haldin
í Hafnarfjarðarkirkju, safnaðar-
heimili hennar, Strandbergi og Tón-
listarskóla Hafnarfjarðar sem er
samtengdur því,
„Gleðjumst yfir sköpun
Guðs.“ Svo hljóðar yfír-
skrift hennar og megin
umræðuefni. Það gefur
tiiefni til að fjalla um
lífslindir og undur lífs
og jafnframt þá hættu,
sem steðjar að lífríki og
vistkerfi.
Dr. Gerald Barney,
forstöðúmaður „Alda-
mótastofnunarinnar",
„The Millenium
Institute", sem hefur
aðsetur í Bandaríkjun-
um, er gestafyrirlesari
á stefnunni. Hann hef-
ur verið í forsvari fyrir
fjölda fræðimanna, er
rannsakað hafa vistkerfisröskunina
og gerir sér öðrum betur grein íyrir
hættunni, sem í henni felst og líka
hvers þarf með til að bæta úr. Hon-
um er ljóst að mannkyn allt þarf að
endurskoða viðmið og lífshætti sína
og leggja nú við aldamót sameinað
út í þá fór, „Exodus", sem leiðir að
„landinu fyrirheitna" þar sem líf á
jörðu fær endurnýjað sig og dafnað.
Til þess þarf að veita andlegum
lífslindum framrás, því þær veita
orku til fórnar og lífsþjónustu og
innihaldsríkrar lífsgleði. Það dugar
ekki að Guðstrú komi fram í fræði-
kenningum og trúarjátningum og
samþykki þeirra en lífshættir
manna beri ekki mætti hennar
vitni. Raunhæf trú þarf að sýna sig
í andlegum þroska og auðugu innra
lífi, sem öguð guðrækni, íhugun og
tilbeiðsla fær leitt fram. Slík trú
gæti m.a. stuðlað að hugarfars-
breytingu, sem leiddi til einfaldari
lífshátta meðal velmegunarþjóða
vesturlanda, en þær hafa leyft sér
þau forréttindi að hrifsa til sín allt
sem þær geta af gæðum jarðar.
Það hefur valdið náttúruspjöllum
og miklu misrétti í samskiptum
þjóða og aukið ófriðarhættu.
Dr. Barney hefur hrifíst af þeirri
heiðríkju og víðsýni sem landið
býður og heillast af Þingvöllum er
skarta Almannagjá, sem myndar
jarðfræðileg skil milli meginlanda
austurs og vesturs. Og hann hefur
fundið í þeim atburði sem gerðist
þar, er kristni var lögtekin á þús-
undáraskilum með sáttargjörð milli
heiðinna manna og kristinna og
vitnar um visku og umburðarlyndi,
fyrirmynd að sáttargjörð milli trú-
arbragða og andstæðra fylkinga.
Fyrir tveimur árum var haldin á
Þingvöllum alþjóðleg ráðstefna um
sjálfbæra þróun og hlutverk ís-
lands í samskiptum þjóða, er dr.
Barney beitti sér fyrir. Þar var
bent á, að land og þjóð gætu gegnt
víðtæku hlutverki í framtíð til að
stuðla að umhverfisvernd og sátt-
argjörð og friði hér í heimi, ef
Þjóðin sjálf áttaði sig á raunhæfni
þess köllunarhlutverks og vildi
taka við því. Og það gæti hafíst
með því að leiðtogum helstu trúar-
bragða heims yrði boðið til Þing-
valla árið 2000. Slíkt köllunarhlut-
verk fegraði enn ásýnd þjóðarinnar
og yki lífsgleði hennar, hag og
heill. En ljóst er, að þær stórtæku
virkjunarframkvæmdir á hálend-
inu, sem nú eru fyi-irhugaðar og
eyða munu óbætanlegum náttúru-
verðmætum, falla engan veginn að
þessu göfuga hlutverki og munu
skila minni arði.
Mikils er af þeirri prestastefnu
að vænta sem haldin er nú í Hafn-
arfirði og er fyrsta stefnan sem
herra Karl Sigurbjörnsson biskup
stýrir. Hún mun horfa mót sögu-
legum aldamótum og huga að því
hvernig Þjóð og Kirkja fái átt sem
besta samleið á komandi öld og
hver þurfi þá að vera áhersluatriði
í kristinni boðun og trúartúlkun.
Gæfulegt væri að fagnaðarrík
sköpunartrú sem mið tekur af allri
opinberun hins þríeina Guðs fengi
mótað þá boðun og hlýtt væri kalli
hans um að landið í norðri sem víð-
sýni gefur og sameinar heimsálfur
beri öðrum löndum til heilla ímynd
sáttargjörðar og lífsverndar.
„Faðir og vinur alls sem er
annastu þennan græna reit.“ (J.H.)
Hiifundiir er sóknarprestur í
Hafimrfjarðarkirkju.
Gunnþór
Ingason
_______________SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ 1998 B 13t
MANNLÍFSSTRAUMAR
TIEKNl/Hvenœrfiurfum við að segja skilið við munað dagsins í dag?
Bíllinn og kröfur á hann
vegna umhverfismála
HVALFJARÐARGÖNG eru dæmi um orkusparandi
umhverfismannvirki, segir í greininni.
SPURNINGIN er sett fram sem
hvenær en ekki hvort. Samfélag
þjóðanna hefur þegar samþykkt að
minnka skuli útblástur koltvíildis af
umhverfisástæðum. Ef horft er í
kringum sig á götum íslenskra
bæja mætti halda að samþykkt hafi
verið að auka útblásturinn en ekki
minnka. Þvílíkt er samsafn stórra
bíla í munaðarílokki. En yfir okkur
vofir lofthjúpurinn, e.t.v. umbreytt-
ur okkur til skaða, tjóns sem kann
að taka langan tíma að bæta. Við-
brögð Islendinga og annarra þjóða
við þessari samþykkt eru líkastar
því að umhverfismál og alþjóðasam-
þykktir þar að lútandi séu vandi,
sem megi e.t.v. leggja á herðar
næstu kynslóða eða komast alveg
hjá, einkum hér á íslandi, „þar sem
allt er svo hreint“. Afar lítið er um
að hinn almenni borgari eða fjöl-
miðill geri sér grein fyrir að dæmið
komi til með að kosta okkur nokkuð
í daglegri tilveru. Jafnvel heyrist í
fjölmiðlum að ákveðinn hópur
manna sjái sér hag í að halda áfram
að hrópa úlfur, úlfur.
Hins vegar finna menn æ meir
íyrir því, ef ekki með hverju ári
sem líður héðan í frá, heldur a.m.k.
með hverjum áratug, að umhverfis-
málin setja okkur skorður í daglegu
lífi. Stærsta atrið-
ið hvað þetta
varðar er e.t.v. að
við höfum engan
rétt til að neita
hinum fjölmennu
þróunarlöndum
og einkum Asíu-
þjóðum um þenn-
an sama munað
og við höfum komið okkur upp. Og
að þær eru að fara að koma sér hon-
um upp. Innan skamms eygir þjóð
sem er fjögur þúsund og fimm
hundruð sinnum fjölmennari en við,
möguleika þess að eignast bílkríli,
ekki öllu stærra en fólksvagnsbjöll-
una okkar sælla minninga. í hrein-
skilni sagt getur fátt orðið meira
áfall umhverfismálum heimsins, en
við getum ekkert við því gert, ger-
um við ekkert á heimavelli.
í daglegu lífi okkar göngum við
fyrir bensínmótor, þ.e. mótor bíls-
ins. Venjulegur íslenskur (þ.e. jap-
anskur) bíll eyðir um sex lítrum
bensíns á hundrað kílómetra á
langkeyrslu og gott betur í þéttbýli.
Risagæludýrin, jepparnir, en þeim
virðist fjölga hvað örast, eyða miklu
meiru. Það er í rauninni spuming
um þekkta tækni og dálítið meiri
peninga að ná þessari eyðslu niður í
fjóra lítra úr sex. Ýmislegt kemur
til greina í þessu efni: Léttari bílar
(úr meiru af áli). Bílar ýmissrar
gerðar sem safna hreyfiorku við
hemlun, breyta henni í hreyfiorku
kasthjóls eða í raforku. Þessir bílar
eru að nálgast framleiðslustig og
hægt er að fjöldaframleiða þá hjá
stórum bílaframleiðendum. Tregð-
an liggur ekki í tækninni, heldur í
stjórnkerfi okkar lands (og annarra
slíkra). Sú ríkisstjórn sem sam-
þykkir nauðsynlegar og óvinsælar
ráðstafanir í þessu efni er fallin við
næstu kosningar. Með „nauðsyn-'
legum ráðstöfunum" gæti talist
eitthvað því líkt sem að hækka
bensínverð (þetta er ekki misritun)
eða hækka tolla á orkufrekum bíl-
um. Eitthvað af því fé sem kæmi
inn mætti veita sérstaklega til
orkusparandi umhverfismannvirkja
t.d. á borð við Hvalfjarðargöng.
Bensínverð hefur lækkað að raun-
virði áratugum saman á Vestur-
löndum vegna þess að bíllinn hefur
tekið að sér part af því hlutverki
sem Guð almáttugur hafði fyrir-
nokkrum öldum, að stjórna dag-
legri tilveru heimilanna. Afleiðingin
nálgast það að koma okkur í koll í
bókstaflegum skilningi, í formi
breyttra eiginleika andrúmslofts-
ins. Alþjóðasamþykktir dagsins í
dag, sem við íslendingar virðumst
meira og minna halda að við slepp-
um undan, eru aðeins barnaleikur
miðað við það sem þegnar tuttug-
ustu og fyrstu aldarinnar þurfa að
beygja sig undir.
eftir Egil
Egilsson
ÞJÓÐLÍ FSÞ ANKAR(,t//»H við tekið okkurpað vald að ákveða
viðbrögð annarra?
Ekki mundi mér sárna...
VIRÐING er eitt af grundvallarat-
riðunum í mannlegum samskiptum,
ef hana skortir þá er hætt við að
annað í samskiptunum sé í skötulíki.
Þetta á við jafnt í einkalífi sem í
starfi fólks og er því meðal þess sem
gegnir lykilhlutverki í samskipta-
munstri þjóðfélagsins. Eitt af því
sem flokkast undir virðingu fyrir
öðru fólki er að reyna ekki að taka
sér það vald að ákveða fyrir það
hverju það eigi að gleðjast yfir eða
láta sér sáma.
Þetta skiljum við flest sæmilega
ef um er að ræða ókunnugt fólk,
við reynum sjaldnast að segja því
fyrir verkum í þessum skilningi,
nema þá að það sé beinlínis hluti af
starfi okkar. Hins
vegar bregst okk-
ur mun oftar
bogalistin þegar í
hlut á nákomið
fólk. Ef því fólki
sárnar við okkur
eigum við til að
segja sem svo:
„Ekki myndi mér
n
eftir Guðrúnu
Guðlaugsdóttur
sárna þótt hann/hún gerði þetta við
mig, þess vegna finnst mér þetta
ástæðulaus sárindi og mér dettur
ekki í hug að taka neitt tillit til
þeirra. Mér finnst ég ekki hafa gert
neitt á hluta viðkomandi og þess
vegna bið ég hann ekki fyrirgefning-
ar eða stend í að útskýra neitt.“
Vissulega komumst við oft upp
með þetta, en það er undantekning-
arlaust á kostnað hins nána sam-
bands. Þessi tilvitnaða afstaða er að
mínu viti bæði byggð á misskilningi
og ber vitni um hroka. Það er í raun
lágmarksvirðing við fólk að viður-
kenna rétt þess til að ákveða sjálft
hvað því sárni og hvað ekki. Þennan
rétt tökum við okkur sjálf og þess
vegna eiga aðrir hann líka.
Að reyna að setja sig í anna-ra
spor má að vísu líta á sem vii-ðingar-
verða viðleitni, en taka ber tillit til
þess að slíkur skilningur er allt ann-
að en reynsluskilningur. Enginn
getur sagt til um viðbrögð sín við
hvers kyns atburðum fyrr en þeir
brenna á skinni viðkomandi einstak-
lings. Svo einfalt er það. Þess vegna
er viðmið sem ekki er byggt á sams-
konar reynslu næsta haldlítið í raun
og á það ber að líta að forsendur
okkar eru líka ólíkar, bæði vegna
upplags og uppeldis - það skekkir
myndina enn frekar.
Svo einkennilegt sem það er þá
reynum við miklu síður að hafa áhrif
á það sem gleður en það sem veldur
sárindum. Við viðurkennum frekar
rétt annarra til þess að ákveða fyrir
fullt og fast hvað gleður þá, heldur
en hvað særir þá. Samt er þetta sitt
hvor endinn á hinni tilfinningalegu
kúrfu, ef svo má segja. Flestir reyna
oft að gleðja sína nánustu og tekst
það sem betur fer í mjög mörgum
tilvikum. Við vitum nefnilega hvað
getur glatt nákomið fólk, við þekkj-
um smekk þess og afstöðu, langanir
og áhugamál, þetta gefur mikið svig-
rúm til þess að finna gleðiefni fyrir
nákomna.
Á sama hátt vitum við líka hvað
kemur nákomnu fólki illa en við við-
urkennum ekki alltaf rétt þess til
þess að Iáta sér sárna ef eitthvað
kemur illa við það í okkar framferði.
Við skiljum þó vel særindi sem or-
sakast af ásetningi okkar - þá sjáum
við stundum að okkur og biðjum af-
sökunar. Málið horfir aftur á móti
öðruvísi við ef við særum fólk óvart.
Þá finnst okkur að ekki ætti að taka
okkur þetta illa upp - snúumst jafn-
vel í vörn og segjum sem svo að:
„Ekki myndi mér sárna þótt þetta
og þetta hefði komið fyrir mig...“
Þarna erum við að mínu mati á villi-
götum. Við verðum einfaldlega að
bíta í að við gerum stundum á hlut
annarra án þess að ætla það og
verðum þá að líða fyrir hugsunar-
leysi okkar eða óheppni. Oftast er
líka tiltölulega auðvelt að jafna slík--
an ági’eining ef sá sem sært hefur
reynir einlæglega að græða sárið.
Ef við hins vegar sýnum hinum ná-
komna það virðingarleysi að ætla I
hroka okkar að ákveða fyrir hann
hvort honum má sáma eða ekki, þá
særum við enn meira og hætt er við
að það sár grói bæði seint og illa og
skilji eftir sig stór og Ijót ör.