Morgunblaðið - 05.02.1999, Blaðsíða 4

4 B FÖSTUDAGUR 5. FEBRÚAR 1999
MORGUNBLAÐIÐ
DAGLEGT LIF
ÞÓRA KRISTÍN JÓNSDÓTTIR, KENNARI
Unglingar sem
kunna ekki að heilsa
með handabandi
ÞÓRA Kristín Jóns-
dóttir kennari í
Hagaskóla segir
hóp nemenda í
skólanum hvorki kunna al-
mennar kurteisisvenjur né
mannasiði.
„Síðast í morgun bauð ég
nemanda á gangi skólans
góðan dag en hann tók ekki
undir kveðjuna fyir en ég
endurtók hana,“ segir hún
aðspurð um kurteisi nem-
anda. Slíkt segir hún vera
daglegt brauð. „Ástandið
hefur versnað undanfarin
ár,“ segir hún, „meiri yfir-
gangur er í nemendum á
göngum og fólk er hávaer-
ara.“
Lengi vel voru yfírhafnir
nemenda geymdar á snög-
um fyrir framan skólastof-
urnar en nú gengur það
ekki lengur því stuldur á yf-
irhöfnum er allt of algeng-
ur.
Þóra Kristín tekur skýrt
fram að meirihluti nemenda
kunni almennar kurteisis-
venjur og mannasiði,
en
Morgunblaðið/Þorkell
ÞÓRA Kristín Jónsdóttir segir kennara
vera lúna á stríði við uppivöðslusöm börn.
hópur þeirra sem kunna sig ekki
hafi stækkað. Einnig er hún þess
fullviss að ástandið sé ekki einskorð-
að við Hagaskóla, svipað er að ger-
ast í öðrum grunnskólum borgarinn-
ar.
„Viltu gjöra svo vel“
Þóra Kristín talar af reynslu, hún
hefur kennt í yfir 30 ár. Á haustin
þegar kennsla hefst, en Þóra Kristín
kennir 10. bekkingum, segist hún
alltaf byrja á því að kenna nemend-
um að heilsa með handabandi. „Eg
tek í höndina á hverjum einasta
nemanda; flestir kunna að heilsa á
slíkan máta en því miður eru of
margir sem kunna það ekki.“
Áður en venjuleg kennslustund
hefst kveðst Þóra Kristín iðulega
þurfa tíma til að róa nemendur niður
og stilla til friðar og þegar nemandi
biður hana um aðstoð í tíma segir
hún það undantekningu að hann
spyrji: „Viltu gjöra svo vel?“ „Ætla
mætti að það orðasamband væri hið
mesta feimnismál,“ segir hún, „þess
í stað segja flestir einfaldlega
„Ef til að mynda kennari í samráði
við skólastjóra telur réttast að vísa
nemanda úr skóla í nokkra daga get-
ur það verið erfiðleikum bundið.
Til eru foreldrai- sem ætlast bein-
línis til þess að skólmn taki við upp-
eldishlutverkinu: „Ég ræð ekkert
við strákinn, hvað ætlið þið að
gera?“ er spurt. Mig grunar að
sumir séu einfaldlega hræddir við
börnin sín. Fíkniefnaneysla meðal
efstu bekkinga þekkist og sá hópur
fer stækkandi. Sífellt fleiri eru langt
leiddir í neyslu og úrræði eru alltof
fá. Um þessar mundir er um 8 mán-
aða bið eftir vistun á meðferðar-
heimili.“
Utbreitt vandamál
„komdu“ eða í mesta lagi „viltu
koma?“ þegar þeir kalla á mig.“
Þóra Kristín nefnir ennfremur að
margir nemenda horfi ekki í augun á
þeim sem talað er við, þeir snúi sér
frekar undan eða horfi út í horn.
„Slík framkoma þótti ekki
mannasiðir í mínu ungdæmi, og
reyndar nægir að hverfa aðeins örfá
ár aftur í tímann til að finna dæmi
um annað.“
Virðing fyrir starfsfólki skólans
hefur einnig farið þverrandi hjá hópi
nemenda. „Yfirgangsmenn láta
ótrúlegustu hluti flakka við kennara,
gangaverði og annað starfsfólk.
Okvæðisorð eins og tík og belja eru
því miður ekki fáheyrð."
Ekki næg samvinna milli
foreldra og skóla
Skortur á mannasiðum og virðing-
arleysi er hins vegar ekki það eina
sem Þóra Kristín segir að kennarar
þurfi að glíma við í starfi sínu. „Við
höfum ekki lengur vald til að taka á
agavandamálum nemenda með við-
eigandi hætti því sumir foreldrar
rísa þá upp öndverðir, segja jafnvel
að skólinn leggi börn sín í einelti.
Hins vegar þegar kvartað er um að
afkvæmi þeirra leggi aðra í einelti,
hafa foreldrarnir ekkert að segja.“
Mjög jákvætt finnst Þóru Krist-
ínu að foreldrar séu nú virkari í
samstarfi við skóla en áður. „Hitt er
verra að sumir foreldrar virðast líta
á kennara sem andstæðinga sína.
Auðvitað ættum við fremur að
styðja hvert annað í stað þess að
vinna hvert gegn öðru,“ segir hún.
Agavandamál í Hagaskóla kom-
ust í hámæli í fjölmiðlum fyrir
nokkru því nemendur þar eru
ekki þekktir fyrir óspektir, að
mati Þóru Kristínar, en vanda-
málið er mun útbreiddara en
margir halda. „Vesturbærinn
er rótgróið hverfi en ef svipuð
agavandamál koma upp í
hverfi í uppbyggingu segja
allir að um staðbundið
vandamál sé að ræða.“
Fjórmenningamir sem
játuðu á sig sprengingarnar
í Hagaskóla hafa nú verið
færðir í aðra skóla tíma-
bundið. Nýlega var ákveðið
að fella niður árlega skíða-
ferð 10. bekkinga þar sem
fimm kennsludagar fóra til
spillis vegna sprenginganna.
„Hlutverk kennara er fyrst og
fremst að hjálpa nemendum að til-
einka sér námsefni. Of oft er okkur
því misboðið í starfi. Vegna uppi-
vöðslusamra nemenda er nú meira
um en áður að kennarar íhugi hvort
halda eigi áfram kennslu. Lágu laun-
in era ekki lengur aðalástæðan."
Talað í GSM-síma
í foreldraviðtali
„Komið þér s
frú Solvei^
Kurteisi léttir lífíð en óþarfi er að halda litla
fíngri á lofti þegar drukkið er úr tebolla eða
tala rósamál að hætti aðalsmanna forðum.
Hrönn Marinósdóttir ræddi við bókmennta-
fræðing um skuggahliðar kurteisinnar, við
kennara um mannasiði og heyrði hljóðið í
ungum útlendingum á Islandi.
URTEISI finnst flestum
nauðsynleg í daglega líf-
1. Þú kemur fram við
aðra eins og þú
,vilt að aðrir
komi fram við þig. Kurteisi virkai’ því
oft sem smurolía í samskiptum. Kurt-
eisi er að taka tillit til annarra.
Reglur um hvernig skuli haga sér
hafa þó breyst í gegnum tíðina. Fyrr á
öldinni voru gefnar út bækur um fram-
komu og margt af því sem þar stendur
þykir nánast hlægilegt í dag. „Þegar
kona mætir karlmanni á almannafæri á
hún að heilsa fyrst... það er hún, sem á
að sýna, hvort hún vill heilsa eða ekki,“
skrifar Rannveig Schmidt í bók sína
Kurteisi sem kom út árið 1945, og enn-
fremur gefur hún góð ráð um hvernig
beri að kenna börnum að heilsa rétt:
„Komið þér sælar, frú Solveig."
Þéringar eru nú aflagðar en ýmis-
legt, sem þótti argasti dónaskapur,
þykir nánast sjálfsagður hlutur í dag.
„Hræðilegt er að sjá menn stanga úr
tönnum sér eftir máltíð,“ skrifar Jón
Jakobsen í bókina Mannasiðir árið 1920
og ósiðaðir þóttu honum þeir sem reka
upp skellihlátur; „kastið yður ekki aft-
ur á bak með galopinn hlæjandi munn-
inn og sláið ekki á lærin eða hnén.
Forðist að hnerra hátt, ef unt er, því
að þá afskræmist andlitið. Hafið
munninn lokaðan, þegar þér eruð
ekki að nota hann. Notið vasaklútinn
svo gætilega, og snýtið yður ekki svo
hrottalega að við kveði sem Þórdunur.“
Morgui
TORFI H. Tulinfus, bókmenntafræ
kurteisina ættaða frá franska aðlinu
Afurð stéttaskiptingar
fyrh’bæri sem eigi rætur að rekja til
aðalsmanna á miðöldum og sem gerði
þeim kleift að greina sig frá öðrum.
„Kurteisi er því afurð stéttaskiptingar,
sem á sínum tíma bætti völd og áhrif
efri stétta. Hirðir konunga og háaðals á
frönsku málsvæði urðu þannig upp-
spretta siða og venja sem bárust um öll
samfélög á Vesturlöndum og við notum
enn í dag í breyttri mynd þó.“
Orðið kurteisi er franskt, lýsingar-
orðið kurteis kemur úr fornfi-önsku;
curteis og vísar til siðakunnáttu við
hirðir. Kurteisi á frönsku þýðir hirðleg-
ur; sá sem kann að haga sér við hirðir.
Annað svipað orð, hæverska, kemur frá
þýska orðinu höfisch.
„Reglur um hvemig beri að haga sér í
samkiptum era sögulegum breytingum
háðar,“ segir Torfi H. Tuliníus, dósent í
frönskum bókmenntum við Háskóla Is-
lands. „Breytingar á þessum reglum
segja til um samfélagið á hverjum tíma.“
Kurteisi segir hann vera menningar-
íslenskur munkur ríður á vaðið
„Mikil áhersla var lögð á að ridd-
arar og hefðarkonur lærðu að
hemja hvatir sínar, temja sér
fagra siði og leggja stund á
samræðulist,“ segir Torfi H.
Tuliníus.
Á íslandi kemur orðið kurteisi fyrst
fyrir í ritinu Leiðarvísir sem talið er
vera skrifað af íslenskum ábóta á
Þverá, Nikulási Bergssyni sem uppi var
um miðbik 12. aldar. „Ritið er leiðarlýs-
ing fyrir kristna menn sem hugðu á
ferðir frá Noregi til landsins helga.“
Þar stendur: „Á Saxlandi er þjóð kurt-
eisust og nema þar Norðmenn margt
eftir að breyta."
,Athyglisvert er að þjóð í þessu tilfelli
á ekki við alla heldur líklega einungis
höfðingja. Aðallinn hefur tileinkað sér
hegðun sem ábótanum finnst eftirsókn-
Það er erfiðleikum bundið að
kenna börnum í 10. bekk hvemig
eigi að hegða sér, að mati Þóru
Kristínar. „Foreldrar eiga að leið-
beina um slíkt, allt frá blautu barns-
beini. Ef fleiri kynnu kurteisi myndi
efalítið draga úr vandkvæðum í
mannlegum samskiptum þótt aga-
vandamái í skólum hverfi aldrei.“
Fullorðnir mættu einnig vera
betri fyrirmyndir hinna yngri, að
mati Þóra Kristínar. „Móðir í for-
eldraviðtali hjá mér í morgun svar-
aði í GSM-símann í miðju kafi án
þess að segja við mig svo mikið sem
„afsakaðu“ og sonur hennar sat við
hliðina á henni. Við hverju er svo að
búast af börnunum?"
CHRISTIAN MOSBÆK JOHANNESSEN,
JUDITH ADRIAN OG VOLKER DELLWO
Tvö andlit íslendinga
ÍSLENDINGAR kunna að sumra
mati ekki að standa í biðröð, þeir
ryðjast upp rúllustigann og skella
síðan hurðinni á nefið á næsta
manni í stað þess að halda henni
opinni. Tillitsleysi í umferðinni
finnst einnig mörgum of algengt.
Á vegum Sókrates-áætlunar Evr-
ópusambandsins eru hér við kennslu
í Menntaskólanum í Reykjavík, þrír
ungir tungumálakennarar frá
Þýskalandi, Frakklandi og Dan-
mörku. Þeir taka ekki undir þau
viðhorf að íslendinar séu ókurteisir.
Þvert á móti. Að þeirra mati eru Is-
lendingar afar kurteisir í umgengni
og háttum og sú framkoma ristir
dýpra en yfirborðsmennskan sem
einkennir sum stærri samfélög.
„Kurteisisvenjur eru ekkert síðri
hér en þar sem ég þekki í Dan-
mörku,“ segir Christian Mosbæk
Johannessen frá Óðinsvéum. „Til að
mynda er virðing fyrir kennurum
ekki síðri hér en í Danmörku,“ seg-
ir hann. „í skólum í Frakklandi eru
yfirleitt fleiri agavandamál en hér,“
segir Judith Adrian frá Bordeaux
og tekur undir orð Christians. Hún
segir suma ríkisskóla í Frakklandi
vera miklar stofnanir, nánast með
óteljandi nemendum. „Allt verður
því afar ópersónulegt og öllum virð-
ist vera sama um náungann, segir
hún. „Menntaskólanemar hér eru yf-
irleitt ekki með óspektir, „segir hún
eimfremur, „þeir í mesta lagi sofa í
tímum. Það er mesta óvirðingin".
Reykvíkingar hjálpsamir
VOLKER Dellwo, Judith 1
Johannessen kvarta ekki
„Allir hér á landi eru tilbúnir að
halda hurð opinni fyrir manni,
ekki síður en þar sem ég þekki í
Trier og fleiri stöðum í Þýska-
landi,“ segir Volker Dellwo sem er
frá Trier.
„Vandamálið er að stundum kann
enginn við að ganga inn fyrstur því
*”I