Morgunblaðið - 08.08.1999, Blaðsíða 10

10 B SUNNUDAGUR 8.ÁGÚSTÍ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 8. ÁGÚSTÍ 1999 B 11'
Við göngufólki að sjávargjánum á Arnarstapa
blasir fallegt, gamalt hús handan við vatn með
✓
fjölbreyttu fuglalífí. A 18. og fram á miðja 19.
öld stóð húsið þarna á hólnum, en lenti svo í út-
legð og nú hefur því verið bjargað heim og gert
upp af alúð. Og fuglar hafa þarna aftur fengið
sína kjörtjörn. Elín Pálmadóttir heimsótti þau
Hjörleif Stefánsson arkitekt og Sigrúnu Eld-
járn myndlistarmann, sem standa að þessu
björgunarstarfi og una sér vel með börnum og
vinum á þessum dýrðarstað.
Morgunblaðið/Elín Pálmadóttir
u .....«4-
SIGRÚN bendlr á mynd af Bjarna Thorsteinsson og frú Þórunnl á blámáluðum vegg stof-
unnar Innan um myndir af Stelngríml skáldi syn! þelrra og öllum elgendum hússins.
STRÁKARNIR Kristján og Ólafur að tálga karla við eidhúsborðið, þar sem
öll fjölskyldan sltur oft saman við þá iðju.
HJORLEIFUR í annarri framstofunni, þar sem er veggfóður með
gömlu mynstri og lágt til lofts. Loft og gólf halda sér í öllu húsinu.
TJARNIRNAR með auðugu og vaxandi
fulgalífi blasa við úr stofuglugganum.
Húsið var upphaf-
lega byggt á vegum
einokunarverslunar-
innar á timabilinu
1774-1787, hefur
verið byggt í lok
einokunarverslunar
hérna, í úttekt
1774 var það ekki
á staðnum, hér var
íslenskur verslunar-
stjóri, Hans
Hjaltalín, einn fárra
íslendinga sem
komust í slíkt
embætti.
A STEININN við inngang
hússins hefur Hjörleifur
klappað nafnið frá því
það var reist í lok
einokunarverslunar og
ártölln 1775-1975.
... . Í

HÚSRÁÐENDUR, Hjörleifur arkitekt og Sigrún Eldjárn myndlistarmaður.
AMTMANNSHÚSIÐ á Arnarstapa með fuglatjörninni fyrir framan og Stapafellinu í baksýn.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
SAMKOMA, mynd eftir Sigrúnu Eldjárn
SIGRÚN að stússa í gamla eldhúslnu.
Asteindyraþrepinu stendur
STAPPEN og undir
MDCCLXXXV-MCMLXXXV,
sem eru merkisártöl í sögu þessa húss,
1785-1985. Þau hefur Hjörleifur
klappað í þennan stóra stein, sem á
sér aðra sögu. Á hann stigu allir sem
erindi áttu í hús timburverslunarinn-
ar Völundar meðan hún var og hét og
Hjörleifur tók hann síðar til handar-
gagns. Hugurinn hvarflar til þráðar-
leggsins hans Jónasar Hallgrímsson-
ar, sem var bjargað af skarnhaugn-
um og fékk veglegan sess meðan
engar sögur fara af skelinni fögru
sem þar lá eftir. Þau Hjörleifur og
Sigrún hafa ýmsu skemmtilegu
bjargað. Um þetta var ég að hugsa
þegar ég samkvæmt miða á hurðinni
hafði gert mig heimakomna í bæ og
beið húsráðenda, er höfðu skroppið
með gesti út í Djúpalón, enda slíkir
gimilegir staðir allt um kring.
Steingrímur Thorsteinsson
fæddur þar
Eftir kaffl með nýbökuðum vöfíl-
um í eldhúsinu með gömlu skápunum
og svartri eldavél með viðarkubbum í
kolakörfunni bið ég þau um að rifja
upp sögu þessa merkilega húss, Amt-
mannshússins á Amarstapa. Þetta er
notalegt íverueldhús. Á hillu er röð af
fígúrum úr viði sem bæði hjónin og
bömin dunda gjarnan við að tálga
sitjandi við langa gamla viðarborðið,
ef ekki í góðviðri úti undir vestur-
stafni hússins.
„Húsið var upphaflega byggt á
vegum einokunarverslunarinnar á
tímabilinu 1774-1787. Hefur verið
byg&t ,í lok einokunarverslunar
hérna. í úttekt 1774 var það ekki á
staðnum. Hér var íslenskur verslun-
arstjóri, Hans Hjaltalín, einn fárra
Islendinga sem komust í slíkt emb-
ætti. Við lok einokunarverslunarinn-
ar kaupir hann og býr hér áfram í
húsinu. í byrjun 19. aldar, 1810-16,
fór hann í innkaupaferð til Danmerk-
ur. Á þeim tíma ríkti ófriður milli
Dana og Englendinga og skipið var
tekið herskildi, svo hann var burtu í
einhvern tíma. Til eru lýsingar á hús-
inu þá, frá leiðangri Hendersons.
Þeir komu í þetta hús og frú Þórunn
(Hannesdóttir) Hjaltalín tók á móti
þeim. Þessir menn höfðu ekki séð
jafn glæsileg húsakynni hér á íslandi
og vora þó búnir að vera í Reykjavík.
ENGILLINN sem blakar vængjum og
verpir bláum eggjum meó stjörnum.
Um 1820 eignast Clausensverslunin í
Ólafsvík verslunarstaðinn hér. Bjami
Thorsteinsson verður svo amtmaður
hér í Vesturamtinu 1822 og kaupir
húsið af Clausensverslun. Hér er
skáldið Steingrímur sonur hans því
fæddur. Bjami var sagður íhaldssam-
ur maður og mikill embættismaður.
Hann var þeirrar skoðunar að hollt
væri fyrir Islendinga að eiga langa
leið í kaupstað. Kaupstaðimir yllu
spillingu. Þessvegna mælti hann með
því í samráði við Clausensverslun að
opinberi verslunarstaðurinn á Amar-
stapa yrði lagður niður. Og hann
kaupir þetta hús af þeim. Þetta er
svo amtmannssetur fram til 1849,
þegar Bjami Thorsteinsson er að
verða blindur og flytur til Reykjavík-
ur. Þar byggir hann sér við Austur-
völl, þar sem Landssímahúsið stend-
ur núna hús, sem var mjög líkt þessu.
Við sitjum í annarri stofu fram-
hússins, þar sem á vegg eru myndir
af eigendum fyrr og nú. Þama era
Bjarni Thorsteinsson og kona hans
og tvær myndir af Steingrími Thor-
steinsson og barnamyndir af núver-
andi eigendum. Skemmtileg uppsetn-
ing. Stofan er máluð og í horni einn af
þessum gömlu fallegu svörtu kolaofn-
um frá Danmörku og viður í kolakörf-
unni, svo hann er auðsjáanlega nýtt-
ur. Þama er lágt til lofts og gólf og
loft uppranaleg eins og alls staðar.
Þaðan er opið inn í vinnuherbergi
Sigrúnar með áhöldum tO teikninga
og vatnslita. í framhúsinu er önnur
svipuð stofa með betreki frá gömlum
tíma, ,en á efri hæð tvö stafnherbergi
og breiður blámálaður kvistur. Þang-
að upp einn af þessum bröttu mjóu
stigum.
„Eftir að Bjarni Thorsteinsson
fluttist til Reykjavíkur var húsið selt.
Kaupendur vora Helgi Helgason
bóndi í Vogi á Mýrum og Teitur
Finnbogason, sem var járnsmiður
með meira og bjó síðar í Suðurgötu 7
í Reykjavík. Hann dró sig svo út, en
Helgi lét taka húsið niður spýtu fyrir
spýtu. Hann átti frægt skip, sem kall-
að var Vogsskeiðin, og á henni flutti
hann húsið sjóleiðina yfír flóann að
Vogi, sem er næsti bær við Akra á
Mýram. Sveinn Nielsson smiður frá
Staðarstað vann þetta fyrir hann.
Hann giftist dóttur Helga og bjó í
gamla torfbænum í Vogi eftir að
þetta hús var reist þar. Það var notað
sem íbúðarhús og jafnframt skóli
sveitarinnar."
T0 gamans má geta þess að Sigrún
Eldjárn er komin af þessu fólki, af
einni dóttur Helga, sem giftist sr.
Þórami presti í Vatnsfirði, en hann
er forfaðir fóður hennai’, Kristjáns
Eldjáms. Þegar ég seinna spyr hana
hvort hún hafi kannski komist á
bragðið að meta gamlar byggingar og
muni á Bessastöðum, kveðst hún hafa
verið orðin 14 ára þegar foreldrar
hennar fluttust þangað og bjó þar að-
eins í 5 ái’. En fornir munir hafi í upp-
vexti hennar verið eðlilegur hluti af
lífinu, þar sem faðir hennar var þjóð-
minjavörður og þau bjuggu í húsi
Þjóðminjasafnsins.
Um 1980 keypti Málarafélag
Reykjavíkur jörðina í Vogi. Sigurður
sem síðast bjó þar, var byrjaður að
byggja sér nýtt íbúðarhús, sem félag-
ið nýtti sem sumardvalarheimOi. En
þetta gamla hús var í vanhirðu og að
grotna niður. Þá gerist það að Þór
Magnússon biður Hjörleif um að
skoða þetta hús fyrir Þjóðminjasafn-
ið, tO að leggja mat á hvort ætti að
varðveita það. Það gerði hann. I kjöl-
farið var reynt að hvetja Málarafé-
lagið til að byrja að gera við húsið og
halda því við fyrir félagsmenn sína.
Málarafélagið vildi það ekki. Hjörleif-
ur skoðaði húsið aftur og mældi það
nákvæmlega og gerði af því teikning-
ar. Þá var verið að íhuga hvort Þjóð-
minjasafnið mundi taka við því. Þjóð-
minjasafnið hafði ekki fjánnuni til
þess og Þór taldi það óráðlegt. Þá
reyndu þau að setja á stofn félag til
að bjarga húsinu, en ekki tókst að fá
fram stemmningu tO þess. Þau Sig-
rún fóra þá fram á að fá að gera við
húsið þar sem það var, en það kom
ekki tO greina. Málarafélagið vildi
ekki hafa ágang óviðkomandi þarna.
Enda leit húsið mjög illa út og virtist
að hrani komið, rigningarvatn lak
niður í gegn um það svo það virtist
vera að brotna sundur um miðjuna og)
hrynja niður í steinkjallarann. Þá
misstu þau þolinmæðina og sögðu:
Við skulum þá bara hirða húsið! Það
var auðsótt mál.
„Við fóram þangað með krakkana.
Lágum á gólfinu í stofunni með Grím
son okkar nýfæddan í vagni við hlið-
ina á okkur. Við unnum að því merkja
hveija spýtu, gera af húsinu teikning-'f
ar og tína þetta niður skref fyrir ►