Morgunblaðið - 09.11.1999, Side 6

Morgunblaðið - 09.11.1999, Side 6
6 B ÞRIÐJUDAGUR 9. NÓVEMBER 1999 BÆKUR MORGUNBLAÐIÐ Kýr verður að hundi BÆKUR Barnabók HVERS VEGNASVAR- ARÐU EKKI AFI? Bók fyrir börn um minnissjúkdóma. JÚtgefandi: íslensk útgáfa FAAS. titgáfu bókarinnar styrktu: Félags- þjónusta Reykjavíkurborgar, Oddi hf., Pfizer, Novartis, Vinahjálp og Ár aldraðra. Þýðandi Matthías Kristiansen. ÁLEITNAR og erfiðar spurn- ingar sækja á börn ekki síður en annað fólk. Fullorðnir finna ekki alltaf fullnægjandi svör, ekki einu sinni fyrir Sjálfa sig, og standa á gati þegar á þá er gengið. Bókin Hvers vegna svararðu ekki afi er einmitt skrifuð til þess að hjálpa bæði stórum sem smáum til að skilja hvað gerist þegar ástvinur fær minnissjúkdóm. Bókin er skrifuð af einlægni og nærfærni, virðingu og umhyggju. Efni hennar er sett fram á skýran og einfaldan hátt sem höfðar til barna en einnig til fuOorðinna. í upphafi segir frá telpu sem fær að dvelja hjá frænda sínum og frænku á sumrin. Frændinn er gleyminn og smám saman breytist hann í mann sem ekki þekkir kú frá hundi og ekki veit hvað hann sjálfur heitir. Hún skynjar vel hversu frænka hennar er hrygg og hún lærir að hún á ekki að spyrja. Það er ekki fyrr en hún er sjálf orðin fullorðin að frændi hennar þjáðist af minnissjúkdómi, sem fólk skammaðist sín fyrir og talaði þess vegna sem minnst um. Nú eru aðrir tímar og skilningur manna á þessum sjúkdómum eykst dag frá degi. I bókinni er sagt frá eðli þeirra og útskýrt á einfaldan hátt þvað gerist þegar fólk veikist. Utskýringunum er fléttað saman við sögur af frænd- anum og frænkunni sem og öðru öldruðu fólki sem hagar sér undar- lega í augum barna, sem enn eiga eftir að læra svo margt um fjöl- breytni lífsins. Það gerir hana líf- lega og maður verður forvitinn um afdrif fólksins. Talað er um það í bókinni að ekki sé eðlilegt að svæði í heilan- um visni þannig að fólk fái minnis- sjúkdóm og að þess vegna hegði fólk með minnissjúkdóm sér ekki eðlilega. Þetta atriði veldur rýni nokkrum heilabrotum. Sjúkdómar eru eðlilegur hluti lífsins og hafa áreiðanlega fylgt því alla tíð. Verð- um við ekki að líta á aOa sjúk- dóma, hverjar svo sem orsakir þeirra eru, sem eðOlegan hluta til- verunnar ef okkur á að takast að eyða fordómum og ótta þeirra vegna? En bókin er góð og hún er lista- vel þýdd. Hún á svo sannarlega er- indi til okkar, ekki síst ef við eig- um ástvini sem standa í sporum söguhetjanna. María Hrönn Gunnarsdóttir Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, borgarstjóri, tekur hér við fyrsta eint- aki bókarinnar úr hendi Ara Trausta Guðmundssonar og Ragnars Th. Sigurðssonar. Ahrif o g áhrifavaldar í ljóðagerð róman- tísku skáldanna ARFUR og umbylt- ing eftir Svein Yngva Egilsson er fyrsta rit- ið í ritröðinni Islensk menning sem Reykjavíkur Aka- demían og Hið ís- lenska bókmenntafé- lag standa að í sameiningu. I bók- inni fjallar Sveinn Yngvi um tímabil rómantisku skáld- anna í íslenskum bók- menntum og áhrif. Hin er þau sóttu í fomnorrænar goð- sagnir, miðaldabók- menntir, evrópska samtúna- og hugmyndasögu, og síðast en ekki síst í sögulega áhrifavalda eins og Napóleon Bónaparte, Lajos Kossuth og Jón Sigurðsson. „Arfur og umbylting fjallar um rómantíska ljóðagerð 19. aldar,“ segir Sveinn Yngvi Egilsson höf- undur bókarinnar. „Eg skoða það hverning skáldin vinna úr arfin- um og vísa í samtið sína. Skáld eins og Jónas Hallgrímsson, Grímur Thomsen og Benedikt Gröndal höfðu mikinn áhuga á ís- Ienskum miðaldabókmenntum og lögðu út af þeim á margvíslegan hátt í verkum sínum. Þau endur- vöktu foma bragarhætti, bók- menntagreinar, gömul minni og goðsagnir. En það er ekki síður forvitnilegt að sjá hvemig skáld- in láta arfinn kallast á við ýmis- legt í samtúna súium. íslensk fomöld verður Fjölnismönnum ákveðin fyrirmynd, þeir vilja end- urreisa alþingi á Þingvöllum og hrífast mjög af menningu ís- lenskaþjóðveldisins. Jónas yrkir um endurreist alþingi undir hin- um fijálslegu edduháttum, þann- ig að það má segja að bragar- hættimir fari að endurspegla frelsið sem ort er um. Jónas sótti mikið í sjóð eddukvæða og notaði fomyrðislag oftast allra hátta. Grímur Thomsen hélt fyrirlestra á dönsku um norrænan bók- menntaarf. Hann lagði að nútúna- skáldum á Norður- löndum að kynna sér bókmenntir miðalda því að aðeins þannig gætu þau í raun réttri orðið þjóðleg skáld. Grímur sótti sjálfur yrkisefni í fornnorrænar heim- ildir, en um leið kall- ast Ijóðagerð hans á við mörg helstu áhugamál 19. aldar. í kvæðum sínum gerir Grímur merkilega tilraun til að endurnýja íslenska hefð söguljóða. Hið stóra kvæði sitt um Búa And- ríðsson og Fríði Dofradóttur byggir hann á efni úr Kjalnes- ingasögu. Kvæðið má í senn lesa sem ljóðrænt svar við fslensku rúnnahefðinni og við þeirri gagn- rýni á þjóðemislega rómantík sem Henrik Ibsen hafði sett fram í Pétri Gaut. Túlkunarglíma þeirra Ibsens og Grúns snýst um tröllin í Dofrafjöllum í Noregi sem tákngervinga þjóðemisróm- antíkur. Mynd þeirra er neikvæð í verki Ibsens en aftur á móti já- kvæð i kvæði hins rómantiska Grúns.“ íbókinni kemur fram að Bene- dikt Gröndal hafi sótt sér minni í fomnorrænan skáldskap, oglagt útafhonum á sinn hátt? „Benedikt Gröndal orti talsvert um ástargyðjuna Freyju, en nor- ræn ljóðskáld 19. aldar lögðu gjaman út af henni þegar þau skilgreindu hugmyndir súiar um rómantíska ást. Gröndal er þarna að grípa inn í norræna umræðu um ástina og þannig eiga fslensku ljóðskáldin í ljóðrænum skoðana- skiptum við ýmsa höfúnda 19. al- dar. Það óma því ýmsar raddir í skáldskap þeirra með foraöldina sem hljómgrann." /bókinni fjallar þú um Gísla Brynjúlfsson sem ef til vill er ekki jafn kunnur meðal almennings og hin skáldin þijú, Jónas, Benedikt og Grímur. Og svo kemur Napó- leon Bónaparte nokkuð viðsögu? „ Grúnur og Gröndal ortu ljóð um Napóleon Bónaparte eins og ég Ijalla um í einum kafla bókar- innar. En Gísli Brynjúlfsson var ekki síður pólitiskt ljóðskáld en þeir félagar. Hann var mikill frelsisunnandi og leit svo á að arf- ur miðalda hefði þýðingu í al- þjóðlegu samhengi 19. aldar. Gísli fylgdist grannt með hrær- ingum samtúnans í Evrópu og hreifst mjög af frelsisbaráttu Ungveija eða Magyara um miðja öldina. Hann yrkir kvæðaflokk um þetta efni, Magyaraljóð, þar sem hann lætur goðalieim Eddn- anna og hetjuheim fom- aldarsagna Norðurlanda varpa skemmtilegu ljósi á átökin austur í Evrópu. Barátta Ungveija fær þannig goðsagnakennda þýðingu og verður táknræn fyrir frelsis- baráttu allra alda.“ Nú varð Benedikt Gröndal auðvitað ekki fyrir neitt svipuðum vonbrigðum og Wordsworth með franskar bylt- ingar sms tíma eða pólitíska leið- toga sem bám nafnið Napóleon. Öðru nær: Gröndal varði þá frændur Napóleon I. og III. allt fram á elliár. En það er athyglis- vert að í kvæðum hans - og reynd- ar líka í sögu hans Heljarslóðaror- ustu - leysir nafnið Napóleon mikið ímyndunarafl úr læðingi og um leið má greina tilhneigingu til að „fela“ þetta nafn með ýmsu móti. Gröndal reynir að gera lítið úr dýrkun sinni á Napóleon III. í tilvitnuðum athugasemdum sínum við Kveðju Islands til Hans Há- tignar Prins Napóleons 1856 og strikar síðan út úr kvæðinu Svefn beinar tilvísanir til Napóleons og Evrópu. Þetta gerir hann líka í eldra kvæði sem er enn táknrænna en Svefn og má túlka með hliðsjón af kvæðunum um mildlmennið sem skáldið er svo upptekið af en stundum má ekki nefna á nafn. Brot úr Arfur og umbylting Ný lestrarbók Bók um Reykjavík í tilefni menningar- borgar REYKJAVÍK er ein menningar- borga Evrópu árið 2000. Af því til- efni gefa Árctic-bækur sf. út bók um Reykjavík í samvinnu við M2000-nefnd borgarinnar. Bókin er 144 bls. með á annað hundrað nýrra mynda eftir Ragnar Th. Sig- urðsson ljósmyndara. Meginmál ritar Ari Trausti Guðmundsson, jarðeðlisfræðingur og rithöfundur, og segir þar frá náttúrufari, sögu, menningu, orkuvinnslu og mannlífi. Yfirskrift bókarinnar er Eldur - Jörð - Loft - Vatn og koma fjórir landskunnir listamenn við sögu í upphafi hvers kafla. Áritaðar og tölusettar prentanir af listaverkum þeirra leynast í hluta upplagsins. Þetta eru þau Erró, Finna Birna Steinsen, Ragnheiður Jónsdottir og Kristinn E. Hrafnsson. Þá eru ennfremur höfð með svör 23 einstaklinga við spumingunni Hvemig er að lifa og starfa í Reykjavík? Sá elsti er vel yfir átt- rætt en sá yngsti 12 ára. Bókin kemur út á ensku, dönsku og þýsku, auk íslensku útgáfunnar. BÆKUR F o r n r i t SÝNISBÓK ÍSLENSKRA BÓKMENNTA TIL 1550 Kristján Eiríksson tók saman. 266 bls. Iðnú. Reykjavík, 1999. ÁRIÐ 1933 gaf Guðni Jónsson út Forníslenzka lestrarbók. Tutt- ugu árum síðar kom út Sýnisbók íslenzkra bókmennta sem Guðrún P. Helgadóttir, Jón Jóhannesson og Sigurður Nordal höfðu tekið saman. Hún var að nokkru leyti byggð á alþekktri Lestrarbók Nor- dals og var lengi notuð. Þessi bók Kristjáns Eiríkssonar nær til siða- skipta eins og sýnisbók Guðrúnar, Jóns og Nordals og líkist henni í sumum greinum. Kristján gat því haft fordæmin fyrir sér. En hann upplýsir að sín bók sé sérstaklega sniðin að námsefni því sem kennt er í skólum um þessar mundir. Til dæmis sé ekkert tekið upp úr Snorra-Eddu þar sem hún sé víða lesin í heild að undanskildum síð- asta hlutanum. Sýnisbók þessi hefst á Eddu- kvæðum sem taka yfir sjötíu blaðs- íður. Að gefa þeim svo mikið rúm er fyllilega réttmætt. Eddukvæðin em ekki aðeins okkar elstu bók- menntir. Þau eru einnig samgerm- anskur menningararfur. Sum þeirra eru byggð á ævafornum arf- sögnum, allt frá styrjöldum þeim, sem háðar voru við við Húna, og frá upphafi þjóðflutninga sem þá fóra af stað. Mega undur heita að sögur af fólki og atburðum, sem gerðust svo löngu fyrir íslands byggð, og það á svo fjarlægum slóðum, skyldu varðveitast svo vel og lengi uns þær voru að lokum skráðar hér á bókfell. Svo lífseig var munnlega geymdin. Því ber að skipa kvæðunum fremst þegar tek- in er saman bók af þessu tagi, svo sem hér er og gert. Dróttkvæði eru ekki prentuð þarna sérstak- lega, þess í stað stuttir textar með dróttkvæðavísum úr Islendinga- sögum. Fljótt á litið sýnist hvergi fullnægjandi að taka einungis upp stutta þætti úr sögunum. En nem- endum mun hvarvetna vera ætlað að lesa einhverjar sagnanna í heilu lagi og tekur efnið í sýnisbókinni mið af því. Upp úr Sturlungu era teknar frásagnirnar af Orlygs- staðabardaga og Flugumýrar- brennu. Vel valið. Hvorir tveggja gefa hugmynd um ritið en lýsa auk þess aldarandanum og þeim hrika- legu atburðum sem skópu þjóðinni örlög á Sturlungaöld. Undir þætti úr fornaldarsögum og riddarasög- um fara samtals röskar fjöratíu síður, tvöfalt fleiri en undir Islend- ingasögur. Það má kallast rausnar- lega úthlutað. Hvorar tveggja töld- ust til skemmtiiðnaðar síns tíma, gagnstætt Islendingasögunum sem að frumleika, fágun og list- rænum tilþrifum jafnast á við það besta sem samið var í Evrópu á síðmiðöldum. Fornaldarsögurnar voru að sönnu talsvert lesnar með- an þessar gömlu bókmenntir voru almennt hafðar um hönd, riddara- sögurnar miklu síður. Enda er efni þeirra fjarlægara. Nokkuð er þarna tekið upp úr fornum dönsum en harla lítið upp úr elstu rímun- um, aðeins upphaf Skíðarímu og Geirharðsrímna. Hin fyrrnefnda er mjög skemmtileg, kveðin af ósvik- inni hagmælsku og ort sem skop- stæling að talið er. En ef til vill er hún of löng til að rúmast í bók af þessari stærð. Óþarft mun að taka fram að textar þeir, sem prentaðir era í bók þessari, era langflestir til í fleiri gerðum en einni. Rekist mað- ur á annars konar orðfæri en hann er vanur staldrar hann ósjálfrátt við. í útgáfu Jóns Þorkelssonar af Skíðarímu stendur t.d.: Hann ólst upp í Hítardal, / hár á jungum aldri. I sýnisbók þessari stendur hins vegar hár á ungum aldri. Er ekki sennilegt að jungum sé upp- runalegra, hvað sem standa kann í einhverjum handritum? Menn voru strangir með stuðlasetning- una í þá daga. Þar skyldi vera hvorki of né van. Dæmi sem þetta kunna að vera miklu fleiri; undir- ritaður hefur ekki hirt um að skyggnast eftir því. Öll helstu fornritin eru líka til í svo vönduð- um útgáfum að leitar og saman- burðar gerist ekki þörf. Það auðveldar notkun bókar þessarar að skýringar eru hvar- vetna prentaðar neðanmáls, hæfi- lega ítarlegar að ætla má. Kristján segir í formála að í »bókmenntakennslu ætti að leggja meiri áherslu á orðskýringar, mál- fræði og stílfræði og þekkingu á menningar- og hugmyndasögu heldur en tíðkast hefur nú á seinni áram«. Tímabær er áminningin. Að grauta í málfræði? Það er verra en engin málfræði. Kennsla, sem skortir markmið, er verri en engin. Og skóli, sem gerir ekki kröfur, veitir nemanda villandi leiðsögn fyrir lífið. Góð lestrarbók er spor í áttina. En notagildi hennar fer eft- ir því hvernig á er haldið. Erlendur Jónsson

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.