Morgunblaðið - 31.05.2000, Síða 37

36 MIÐVIKUDAGUR 31. MAÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
MIÐVIKUDAGUR 31. MAÍ 2000 37
..... 4■
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI: Árvakur hf., Reykjavík.
FRAMKVÆMDASTJÓRI: Hallgrímur B. Geirsson.
RITSTJÓRAR: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
ÞJÓÐFÉLAG ÁN
VANDAMÁLA
STUNDUM hefur verið haft á orði, að þjóðfélag okkar
íslendinga og nokkurra annarra þjóða í okkar heims-
hluta væru þjóðfélög, þar sem ekki væri við nein vandamál
að stríða í samanburði við þann vanda, sem flestar þjóðir
heims standa frammi fyrir.
Þessi staðhæfing hefur aldrei átt betur við en nú. Þau
vandamál, sem við er að etja í þjóðlífi okkar eru smámunir í
samanburði við það, sem aðrir þurfa að fást við.
A fyrstu árum lýðveldisins var ísland ekki ríkt land.
Skjöl sem gerð hafa verið opinber á síðustu árum sýna, að
eitt helzta umræðuefni íslenzkra ráðamanna við erlenda
sendimenn á þeim árum var beiðni um fjárhagslega aðstoð
af einhverju tagi.
Nú sýna alþjóðlegar skýrslur, að Islendingar eru meðal
ríkustu þjóða heims. Skuldir ríkisins greiðast svo hratt nið-
ur að það veldur vandamálum á innlendum fjármálamark-
aði.
Oðaverðbólga var eitt mesta meinið í efnahagslífi okkar í
áratugi og leiddi til mikillar eignatilfærslu. Eignir sumra
brunnu upp á báli verðbólgunnar á meðan eignir annarra
jukust í skjóli verðbólgunnar auk þess, sem hún hafði al-
mennt truflandi áhrif á atvinnu- og viðskiptalíf. Verðbólgu-
vandinn heyrir sögunni til. Þær áhyggjur, sem við höfum
nú af verðbólgustiginu eru smámunir miðað við það, þegar
vísitalan hækkaði um 80% á tólf mánuðum.
Við stofnun lýðveldisins náði lögsaga okkar þrjár sjómíl-
ur út frá ströndum landsins. Nú nær hún 200 mílur út og at-
hyglin beinist að frekari landvinningum utan lögsögunnar.
I fjóra áratugi var þjóðin klofin vegna meiri háttar átaka
um utanríkisstefnuna, aðild að Atlantshafsbandalaginu og
vegna varnarsamningsins við Bandaríkin. Þær deilur eru
úr sögunni. í jafnlangan tíma skiptust menn í fylkingar
vegna kalda stríðsins, sem mótaði afstöðu til manna og
málefna ekki sízt í menningariífinu. Efnislegt mat á verk-
um listamanna vék fyrir pólitísku mati. Sá tími er liðinn og
kemur vonandi aldrei aftur.
I áratugi var Island nánast eins og lokað land þegar um
viðskipti við aðrar þjóðir var að ræða. Innflutningur
byggðist á skömmtunarkerfi, landsmenn máttu ekki eiga
peninga í öðrum löndum og opinber forsjá réði ríkjum í við-
skiptum við önnur lönd í mjög ríkum mæli. Nú er allt frjálst
nema innflutningur á landbúnaðarafurðum. Það er ekki
lengur lögbrot að eiga bankareikning í öðru landi.
Frá því snemma á öldinni og fram á árið 1990 einkennd-
ust samskipti aðila á vinnumarkaði af hatrömmum deilum
og reglulegum verkföllum, sem kostuðu þjóðarbúið, fyrir-
tæki og einstaklinga mikla fjármuni. Sá tími er liðinn.
Frá því seint á níunda áratugnum hafa harðar deilur
staðið um fiskveiðistjórnunarkerfið. Ymislejgt bendir til að
tími friðar á þeim vígstöðvum sé í nánd. A síðustu árum
hafa sprottið upp harðar deilur um virkjanir og umhverfis-
mál. Þær eru nú komnar í þann farveg, að nýjar virkjanir
fara í umhverfismat.
Byggðavandinn snýst ekki um það, hvort leggja eigi
áherzlu á að halda landinu öllu í byggð, heldur hvernig eigi
að gera það.
Það er athyglisvert að öll hin stóru vandamál, sem þjóðin
hefur þurft að takast á við frá lýðveldisstofnun, hafa verið
að leysast á tiltölulega skömmum tíma frá því seint á síð-
asta áratug og fram eftir þessum ýmist vegna alþjóðlegrar
þróunar eða vegna aðgerða okkar sjálfra hér heima fyrir.
Þetta er mikill árangur á ekki lengri tíma og skapar okk-
ur sterka stöðu til þess að byggja hér upp þjóðfélag í
fremstu röð á nýrri öld.
Við erum komin á svipað stig og nágrannaþjóðir okkar á
Norðurlöndum hafa verið á um skeið, það liggur við að það
sé skortur á ágreiningsefnum. Þessi veruleiki endurspegl-
ast í erfiðleikum stjórnarandstöðu við að skapa sér mál-
efnalega sérstöðu gagnvart ríkisstjórnarflokkum.
Frá sjónarhóli þeirra, sem upplifðu hörð átök fyrstu
fimmtíu ára lýðveldisins er þessi þróun ekki harmsefni.
Þvert á móti. Sú mikla orka, sem fór í þessi átök beinist nú í
nýjan og uppbyggilegri farveg.
Unga kynslóðin, sem er bezt menntaða kynslóðin í sögu
Islands, leitar í atvinnulífið og í nýjar greinar atvinnu-
lífsins. Hún fellst ekki á það sjónarmið, að Island sé fyrst
og fremst verstöð norður í hafi.
Þau vandamál, sem við erum að kljást við frá degi til
dags, eru minni háttar. Öll rök hníga að því að fram undan
sé betri tími en íslenzka þjóðin hefur nokkru sinni lifað.
Birna Júlmsdóttir slapp ósködduð ásamt syni sínum frá sprengingunni í Enschede en missti aleiguna
Mun líta
öðrum aug-
um á lifið
Birna Júlíusdóttir var ásamt fjögurra mán-
aða gömlum syni sínum stödd steinsnar frá
flugeldageymslunni í Enschede í Hollandi
þegar hún sprakk 13. maí. Hún missti al-
eiguna og má í raun teljast ótrúlega lánsöm
að hafa sloppið ómeidd. Hún sagði frá reynslu
sinni í samtali við Karl Blöndal.
Reuters
Slökkviliðsmaður skoðar eyðilegginguna í Enschede daginn eftir að mikl-
ar sprengingar urðu í flugeldageymslu í miðju íbúðahverfi.
BIRNA Júlíusdóttir mynd-
listamaður mun seint
gleyma laugardeginum 13.
maí, þegar Mekkelholt,
kyrrlátt hverfi hennar í borginni En-
schede í Hollandi, breyttist í vígvöll
við það að flugeldageymsla sprakk í
loft upp og svartir reykjabólstrar
skyggðu skyndilega á sólina þannig
að myrkur varð um miðjan dag.
„Ég var að sinna syni mínum þeg-
ar fyrri sprengingin varð,“ sagði
Birna. „Þetta var eins og maður
ímyndar sér öflugan jarðskjálfta.
Það titraði allt alveg svakalega. Rúð-
urnar sprungu og það hrundi úr
veggjunum."
Hús Birnu var 50 til 100 metra frá
flugeldageymslunni og hún var
ásamt syni sínum, Darra, sem er.
fjögurra mánaða, í herbergi sem
sneri að geymslunni, þegar spreng-
ingin varð.
„Ég hljóp inn í bakherbergi, fann
sæng stráksins og vafði henni utan
um hann,“ sagði hún og bætti við að
hann hefði rekið upp skaðræðisöskur
en eftir það hefði varla heyrst hljóð
úr honum. „Síðan fór ég að rifja upp
hvernig maður á að haga sér í jarð-
skjálfta."
Hún sagði að næstu augnablik
hefði hún snúist í kringum sjálfa sig
og verið tvístígandi á milli herbergja
í íbúð sinni á efri hæð hússins.
„Ég reyndi að finna mér öruggan
stað,“ sagði hún. „Ég þorði ekki að
fara niður og fór með strákinn inn í
bakherbergið aftur og vafði hann
enn þá meira inn.“
Framhliðin hrundi af húsinu
Þá kom seinni sprengingin, sem
var mun öflugri en sú fyrri.
„Þá fór allt sem eftir var,“ sagði
hún. „Framhliðin hrundi af húsinu
og í herberginu sem ég var í
sprungu veggir. Gluggarnir voru
þegar farnir. Það sprakk meira og
nötraði enn þá meira en í fyrri
sprengingunni. Þessu fylgdu svo
svakalegar jarðhræringar. Stuttu
seinna kemur sambýlismaður minn
heim. Hann kemur að framhlið húss-
ins og sér að veggurinn er farinn,
hleypur aftur fyrir húsið og þar gat
ég látið hann vita af okkur.“
Hún gat fengið hann inn í það sem
eftir var af íbúðinni og látið hann
finna sér skó til að komast yfir gler-
brotin sem þöktu gólfin.
„Við komumst niður og út í bak-
garð,“ sagði hún. „Þar voru tveir
strákar úr næsta húsi. Enn vorum
við vantrúuð á hvað hefði gerst, þótt
við vissum að húsið væri meira og
minna ónýtt - reyndar handónýtt.“
Þau biðu í garðinum án þess að
vita í raun eftir hverju.
Brutu sér leið út á götu
„Það var líka erfitt að komast í
burtu í öruggt skjól,“ sagði hún. „Við
gátum ekki farið út á götu því að það
var í áttina að látunum, en það var
ögreiðfært í hina áttina þar sem
höggnir trjábolir lágu í stöílum. Það
endaði með því að við brutum niður
Birna Júlíusdóttir ásamt Darra,
syni sínum.
girðingu yfir til nágrannanna, klifr-
uðum yfir vegg og þar komumst við í
gegnum húsasund og út á götuna."
Þar rann upp fyrir þeim hvað
eyðileggingin var almenn og víðtæk.
„Einhvern veginn hélt maður
kannski að þetta væri bara húsið
okkar sem hefði verið svona veik-
byggt,“ sagði Birna. „En úti á göt-
unni var stríðsástand, algert umsát-
ursástand - fólk á hlaupum að leita
að vinum og ættingjum, fólk í losti,
allir að reyna að hringja og tiltölu-
lega lítið komið af lögreglu.“
Birna kvaðst halda að um fimmtán
mínútur hefðu liðið frá því að seinni
sprengingin varð þar til hún var
komin út á götu. Á meðan þau voru í
garðinum byrjaði eldurinn að breið-
ast út.
Það er glampandi sól og allt í
einu brestur á kolsvartamyrkur
„Við vorum lengi að melta þetta,
en það sem varð til þess að við forð-
uðum okkur úr garðinum var að
reykurinn varð alltaf svartari og
svartari," sagði hún. „Það hafði verið
glampandi sólskin og maður var
varla klæddur, en svo var eins og
kæmi myrkur. Þetta var eins og
maður ímyndar sér gífurlegt öskufall
frá eldgosi. Mér duttu í hug móðu-
harðindin: það er glampandi sól og
allt í einu brestur á kolsvartamyrk-
ur.“
Birna og Darri sluppu algerlega
ómeidd úr þessum hildarleik og fékk
hvorugt þeirra skrámu.
„Það var ótrúlegt að við skyldum
sleppa,“ sagði hún. „Næstu daga á
eftir sá maður hvað þetta var víð-
tækt og hvað við höfðum verið ná-
lægt sprengingunni og áttaði sig á
því hvað við höfðum verið heppin og
hvað það var ótrúlegt að við skyldum
sleppa þarna út.“
Þegar hún hugsaði til baka til þess
Söfnun
vegna hörm-
unganna
í Enschede
Sprengingin í Enschede, laugar-
daginn 13. maí síðastliðinn, leiddi
til þess að tvær íslensk-hollenzk-
ar fjölskyldur misstu allar eigur
sínar, hús, innbú og annað það
sem manninum fylgir. Vegna
þessara hörmulegu atburða hafa
aðstandendur sett á fót söfnun til
styrktar Bjarna Ketilssyni og
Birnu Margréti Júlíusdóttur og
fjölskyldum þeirra. Opnaður hef-
ur verið reikningur í Lands-
banka íslands 0111-05-268600
fyrir þá, sem vilja sýna þessum
fjölskyldum stuðning í erfiðleik-
um þeirra. Þórunn Oskarsdóttir
er meðal aðstandenda að söfnun-
inni. Hún sagði í gær að söfnunin
gengi ágætlega og munaði um
hvert framlag.
hvernig hún brást við gat hún ekki
sagt að eitthvað eitt hefði skipt
sköpum og gaf til kynna að örlögin
hefðu jafnvel ekki verið í hennar
höndum.
„Verndarenglar," var það fyrsta,
sem hún nefndi. „Ég heyri að flestir
búast við því að maður hafi hlaupið
út en ég bara þorði það ekki. Ég
hefði þurft að fara í gegnum húsið
og það hefði getað verið hættulegra
ef ég hefði verið á leiðinni út þegar
seinni sprengingin varð og húsið
hrunið yfir mig eða úti á götu þar
sem rigndi yfir grjóti og heilu
steypuhlunkunum. En ég veit ekki
hvað ég var að hugsa á meðan. Ég
var hrædd, gífurlega hrædd.“
Hvorki Birna né Darri þurftu að
leita læknis eftir sprengingarnar og
sagði hún að á sjúkrahúsum hefðu
menn haft í nógu öðru að snúast.
Það eru orð að sönnu því að átján
manns létu lífið og 947 slösuðust i
sprengingunum og hlutu margir al-
varleg sár. Þriggja er enn saknað og
telur lögregla ólíklegt að jarðneskar
leifar þeirra finnist úr þessu. Um
500 heimili eyðilögðust.
„Mér fannst líka gott að geta farið
til vina og þurfa ekki að fara í flótta-
mannabúðirnar, sem settar voru
upp,“ sagði hún. „Þar var fólk í alls
konar ástandi og ég held að það
hefði verið frekar óskemmtileg lífs-
reynsla."
Það fór allt
Eldurinn barst í hús Birnu og það
brann til grunna. Nú er búið að
hreinsa brunarústii'nar í burtu og
eftir er flöt jörð.
„Það fór allt,“ sagði hún. „Allar
mínar eigur voru þarna inni. Það er
eiginlega súrrealískt að koma þarna
núna því að bruninn náði ekki nema
rétt inn í bakgarðinn. Þar stóð allt
eins og það var, hengirúmið hékk
uppi og barnavagninn vai- á sínum
stað í grænu grasinu fyrir framan
rústirnar. Maður var að vona að
maður fyndi eitthvað af eigum sínum
í rústunum, einhvern smáhlut, sem
ekki hefði brunnið, en það var ekk-
ert.“
íbúum húsa, sem eyðilögðust, var
bannað að fara á eigin spýtur og
leita í rústunum en í síðstu viku var
þeim boðið að koma í skipulagða
ferð. Um 1100 manns notuðu tæki-
færið.
„Það voru allir klæddir í asbest-
varnargalla og þurftu að fara eftir
ströngum varúðarreglum,“ sagði
Birna. „Þarna voru samankomnir
nágrannarnir en aðstæðurnar voru
mjög óraunverulegar.“
Langur tími leið frá því eldurinn
kviknaði þar til sprengingarnar
urðu. Birna sagði að í um klukku-
tíma áður en hörmungarnar dundu
yfir hefðu flugeldar verið að springa,
margir í einu. Hins vegar hefði eng-
inn áttað sig á því hve alvarlegt
ástandið var.
„Það gerði sér enginn grein fyrir
því hvað þetta var hættulegt," sagði
hún. „Ef svo hefði verið hefði fólk
ekki verið þarna í rólegheitum að
skoða og fylgjast með. Þess vegna
varð fólk líka ofsalega reitt á eftir,
vegna þess að við vissum ekki hver
hættan var. Það segir manni ekki
mikið í sjálfu sér að þarna var flug-
eldaverksmiðja eða flugeldageymsla
því að þarna var svo ofboðslegt
magn.“
Birna hafði búið í húsinu í tvö og
hálft ár. Hún kom til Hollands fyrir
þremur og hálfu ári í myndlistar-
nám. Hún er nú útskrifuð og hefur
verið að vinna að list sinni. Hún var
ekki með vinnuaðstöðu heima hjá sér
en mikið af verkum eftir hana voru í
húsinu og eru ónýt. Vinnustofan er
reyndar einnig inni á svæðinu og
kvaðst hún ekki vita hvernig aðstæð-
ur væru þar.
100 tonn af sprengiefni
Hún sagði að það virtist nú vera
sannað að í geymslunni hefði verið
mun meira af sprengiefni en þar
hefði mátt geyma. Eigendur verk-
smiðjunnar, Ruud Bakker og Wil-
helm Pater, eru grunaðir um að hafa
brotið lög og hafa verið yfirheyrðir.
Þeir hafa ekki verið kærðir fyrir
morð en gætu átt yfir höfði sér allt
að sex ára fangelsi. Talið er að í það
minnsta um 100 tonn af sprengiefni
hafi verið í húsinu. Birna sagði að nú
bæri minna á umræðu um slysið og
það væri ekki jafnáberandi í frétt-
um.
„Ég held að nú sé fólk að bíða og
sjá hvað komi út úr þessu og hver
beri ábyrgðina," sagði hún. „Eg veit
ekki hvort við munum búa hérna
áfram og það er enn óleyst hvort
verði byggt á þessu svæði aftur.
Tryggingafélögin greiða til dæmis
ekki út bætur fyrr en borgin hefur
gefið út hvað gera eigi við svæðið og
því eru mjög margir í biðstöðu um
óákveðinn tíma. Nú sér maður
einnig vangaveltur um það hvort
þarna hafi verið geymdir ólöglegir
flugeldar eða ólögleg efni. Þeir sem
þekkja tilsegja að venjulegir flugeld-
ar eigi ekki að geta valdið slíkum
sprengingum. I þessum efnum sér
maður hins vegar eitt í dag í fréttum
og annað á morgun. Fólk er hins
vegar enn viti sínu fjær af reiði yfir
því að þetta skuli geta átt sér stað
og það skuli þurfa að verða stórslys
áður en farið er að huga betur að
málum.“
Birna sagði að hún hlakkaði mikið
til að koma heim til Islands og vildi
koma á framfæri þökkum til þeirra
sem hefðu hugsað hlýtt til sín heima.
Hún hefði fundið mikinn stuðning
frá fólki, margir hefðu hringt og
sent kveðjur og það væri yndislegt.
Hún þurfti að hugsa sig um þegar
hún var spurð hvernig það væri að
standa allt í einu með tvær hendur
tómar og vera ekki aðeins búin að
glata verðmætum heldur einnig
persónulegum munum. Það var
kannski sú tilfinning sem gerði vart
við sig þegar hún reyndi að finna
einhvern persónulegan mun í bruna-
rústum heimilis síns.
Ekki mikil efnishyggju-
manneskja
„Það vill mér kannski til happs að
ég hef aldrei verið mikil efnishyggju-
manneskja," sagði hún og bætti við
að hins vegar gerði það kannski að
verkum að það væri erfitt að rífa sig
upp til að byrja upp á nýtt. „Ég hef
ekki enn áttað mig á því að hitt og
þetta sem ég á er ekki þarna lengur
og verður ekki. Það versta er auð-
vitað persónulegir munir sem eru
horfnir. En það er svo stórkostlegt
að vera á lífi og þetta kennir manni
kannski að njóta núsins. Ég ætla að
vona það. Ég held ég muni líta
öðrum augum á lífið - ég held það
geti ekki verið öðru vísi. Hvort
maður lifir eftir því veit ég ekki.“
Aðstoðarsaksóknari ICTY í Haag
Reuters
Alþj'dðlegur hðpur réttarlækna kannar Qöldagröf nálægt Srebrenica í Bosniu árið 1996.
Mikilvægt að fólk skilji
hvað við erum að gera
Graham T. Blewitt er að-
stoðarsaksóknari Al-
þjóðlega stríðsglæpa-
dómstólsins fyrir lönd
fyrrverandi Júgóslavíu
(ICTY)íHaag. Hann
sagði í samtali við Óla
Jón Jónsson að dómstóll-
inn hafí m.a. gegnt því
hlutverki að skýra og
skilgreina hugtök al-
þjóðlegs refsiréttar.
VENÆR oghvemigverður,
að þínu áliti, hlutverki dóm-
stólsins lokið?
„Samkvæmt áætlunum
okkar, að því gefnu að ekki blossi upp
átök að nýju á Balkanskaga, mun það
að líkindum taka okkur tímann fram til
ársins 2004 að ljúka öllum rannsóknum
okkar. Þetta eru m.a.rannsóknir vegna
ásakana á hendur háttsettum yfir-
mönnum hers og lögreglu, auk póli-
tískra leiðtoga. Við gerum ráð fyrir að
rannsókn málanna muni leiða til 28
nýn-a ákæra og að með því verði rann-
sóknarhlutanum lokið. Þá er seinni
hlutinn eftú, sem felst í því að sak-
sækja hina ákærðu fyrir dómi en sá
hluti gæti tekið mun lengri tíma en sá
fyrri. Það er erfitt að meta hversu lang-
an tíma það mun taka en það gæti tek-
ið, allt eftir því hversu margir sakbom-
ingar nást og hvenær tekst að hafa upp
á þeim, u.þ.b. fimm ár til viðbótar. Allt í
allt má því a.m.k. reikna með að líða
muni 10 ár áður en dómstóllinn lýkur
starfsemi sinni. í húsakynnum dóm-
stólsins eru þrír dómsalir og líklega
mætti Jjúka tveimur málum í hverjum
þeirra á ári. Það þýðir að í heild er
hægt að ljúka réttarhöldum í 6 málum
áári.“
Hvaða tæki hefur saksóknari dóm-
stólsins til að rannsaka mál og safna
sönnunargögnum ogþarfhann aðreiða
sig á aðstoð stjórnvalda í því samhandi?
, Að mínu mati höfum við yfir að ráða
þeim meðulum sem til þarf til að geta
sinnt rannsóknum og gagnaöflun í
tengslum við mál. Tímaáætlunin sem
ég nefndi er byggð á þeim tækjum sem
við höfum nú þegar yfir að ráða í þessu
skyni. Ég held ekki að aukinn mannafli
myndi flýta fyrir okkur hvað þetta
varðar. Hins vegar eru möguleikar
okkar á greiningu og meðhöndlun
sönnunargagna takmarkaðir. Okkur
berast sífellt fleiri slqöl frá fyrrverandi
Júgóslavíu og þau þarf að þýða og
skýra þarf innihald þeirra. Það er e.t.v.
á þessu sviði sem úrbóta er þörf.
Við höfum nú þegar lokið að mestu
við að safna saman framburði vitna í
þeim málum sem til okkar kasta koma.
Við höfum verið að afla opinberra
skjala í Bosníu og nú eftir stjórnar-
skiptin í Ki'óatíu verður auðveldara
fyrir okkur að fá gögn þaðan. Eftir því
sem rannsóknum málamiðar áfram og
að því kemur að sýna fram á tengsl
æðstu yfirmanna við glæpi, vex þörf
okkar fyrir að fá vitni
sem hafa verið framar-
lega í goggunarröðinni.
Það er skiljanlega
ákveðnum erfíðleikum
bundið að fá aðgang að
þeim sem hafa staðið ná-
lægt þeim mönnum sem
tóku ákvarðanir um
glæpina. Vinna okkar við
gagnaöflun um þessar
mundir felst m.a. annars í
því að fá þessa menn til
að tala.
Dómstóllinn er að
nokkru leyti háður því að
fá aðstoð frá ríkisstjórn-
um sem tengjast málum
með einhverjum hætti,
við höfum t.d. notið aðstoðar ríkis-
stjórna á Balkanskaga. Samstarf dóm-
stólsins við stjómvöld hefur verið með
ágætum og mjög mörg ríki hafa sýnt
áhuga á að leggja dómstólnum lið. Við
rannsóknir á fjöldagröfum í Kosovo á
síðasta ári nutum við aðstoðar 14 ríkja,
þeiiTa á meðal Islands.“
Rætt er um að dómstóllinn hafi lagt
ýmislegt af mörkum við þróun þjóða-
réttar og alþjóðlegs refsiréttar. í
hverju felst þetta?
„I staifi dómstólsins er sífellt verið
að skilgreina jjæpi og ákvarða hvað í
þeim felist. Astæðan er sú að mörg
þeirra brota sem dómstóllinn hefur til
meðferðar hafa ekki áður verið fjallað
um fyrir rétti. Segja má að grundvöllur
starfsemi okkar hafi að nokkru leyti
verið lagður í Numberg- og Tokyo-
réttarhöldunum eftir seinni heims-
stytjöldina. En síðan þá hafa þjóðrétt-
arfræðingar verið að velta fyrir sér
ýmsum möguleikum í sambandi við
hvernig alþjóðlegur refsiréttur ætti að
þróast. Starf þeirra var lengst af ein-
ungis fræðilegt því ekki vom fyrir
hendi þau tæki sem til þurfti til að hægt
væri að reyna á kenningar þeirra í
raunverulegum dómsmálum. Én eftir
að alþjóðlegu stríðsglæpadómstólarnir
komu til sögunnar hefur þetta breyst.
Dómstólarnir hafa gefið saksóknumm
tækifæri til að kanna hversu langt megi
ganga í túlkun á hugtökum þjóðarétt-
arins, verjendur þjóna því hlutverki að
„bremsa“ þá af, og dómararnir, sem
margir em mjög reyndir þjóðréttar-
fræðingai', kveða loks upp úr með það
hver sé merking glæpanna sem um
ræðir. Ég tel ekki að dómstóllinn hafi
breytt nokkru um eðli réttarins en
frekar skýrt og skilgreint inntak hans.“
Getur þú nefnt dæmi?
„Nauðgun hefur ekki verið álitin
stríðsglæpur fram til þessa. Ég tel hins
vegar að margii' hefðu viljað að svo
væri. Að áliti saksóknara ICTY ber í
ýmsum tilvikum að flokka nauðgun
sem stríðsglæp og þessu höfum við
haldið fram í nokkmm málum sem hafa
verið tekin til meðferðar hjá dómstóln-
um. Um var að ræða tilvik þar sem
fjöldanauðganir höfðu átt sér stað eða
þar sem sýnt þótti að nauðganir hefðu
farið fram á kerfisbundinn hátt. Rök
okkar vora þau að tilgangur nauðgan-
anna hefði verið sá að skapa ótta og
skelfingu í hugum fólks svo það neydd-
ist til að flýja heimili sín.
Dómaramir féllust á
þessi rök.
I öðmm tilvikum höf-
um við haldið því fram að
nauðgun ætti að flokka
sem pyntingar. Komið
hafa upp nauðgunarmál
þar sem við höfum ákært
hinn seka fyrir pyntingar.
Ástæðan er sú að í „stig-
veldi“ alþjóðlegra glæpa,
ef svo má segja, era pynt-
ingar álitnar alvarlegrá
brot en nauðgun. Með því
að skilgreina nauðgun
sem pyntingar er unnt að
fara fram á þyngri refs-
ingu fyrir hinn seka.“
Umfjöllun fjölmiðla mikilvæg
Hvenær má búast við því að mái
vegna glæpa sem framdh■ voru í Kos-
ovo munikoma til kasta dómstólsins?
„Við höfum þegar gefið út ákærur á
hendur Slobodan Milosevic, forseta
Júgóslavíu, og fjóram öðram. Við
væntum þess að þegar rannsóknum
réttarlækna á fjöldagröfum verði lokið,
muni verða hægt að gefa út fleiri ákær-
ur. Ég vona að þetta muni gerast á
þessu ári.“
Hvað finnst þér um það þegar ríkis-
stjórnir leggja fé til höfuðs stríðs-
glæpamönnum, líkt ogBandaríkin hafa
gert?Hjálpar það dómstólnum í starfí
hans?
„Ég held að þeim, sem slíkar aðgerð-
ir beinast gegn, sé gert sálrænt erfið-
ara fyrir með þessu móti. Það gæti
einnig valdið því að einhver sem stend-
ur nærri þessari persónu segi til henn-
ar og auðveldi þar með handtöku. Við
hefðum að sjálfsögðu ekkert á móti því
ef það gerðist.“
Hvað fínnst þér um umfjöllun fjöl-
miðla um Alþjóðlega stríðsglæpadóm-
stólinn?
„Ég er almennt mjög ánægðui' með
hana. Umfjöllunin hefur verið jákvæð
þótt gagnrýni á störf dómstólsins hafi
einnig heyrst frá fjölmiðlum. Fréttir og
umfjallanú' hafa verið heiðarlegar og
sanngjamar. Við höfum lagt áherslu á
að viðhalda góðum tengslum við fjöl-
miðlana því við teljum að fjölmiðlar hafi
stóra hlutverki að gegna í störfum
dómstólsins. Markmið dómstólsins er
að stöðva hringrás ofbeldisins í löndum
fyrrverandi Júgóslavíu þannig að hægt
sé að skapa varanlegan frið. Eina leiðin
til að þetta markmið náist er að fólk
skifji hvað það er sem fer fram innan
veggja dómstólsins. Ef fólk áttar sig á
því að dómstóllinn er raunveralega at?
framfylgja réttlætinu, minnkai' hættan
á því að íbúar á svæðinu taki réttlætið í
sínar hendur og viðhaldi þar með
hringrásinni. Til þess að þetta megi
gerast verða bæði íbúar i ríkjum fyrr-
verandi Júgóslavíu og í ríkjum þar sem
flóttamenn era að geta lesið um dóm-
stólinn í frjálsum og opnum fjölmiðl-
um.“ +
Graham T. Blewitt