Morgunblaðið - 30.06.2000, Blaðsíða 8

8 E FÖSTUDAGUR 30. JÚNÍ 2000
DAGLEGT LIF
MORGUNBLAÐIÐ
RANNSÓKN Á BRÁÐAKEISARAFÆÐINGUM
n
Keisarafæðingum fer fjölffandi á íslandi.
Ríflega helmingur þeirra eru bráðakeisara-
fæðingar, en þá er gripið til skurðarhnífsins
með litlum fyrirvara. Fjórir nýútskrifaðir
hjúkrunarfræðingar gerðu í lokaverkefni
sínu rannsókn á reynslu kvenna af
_____slíkum fæðingum. Kristín Heiða
Kristinsdóttir hitti tvær úr hópnum
og forvitnaðist um málið.
HELGA Atladóttir,
Hildur Björk Rúnars-
dóttir, Ingibjörg Guð-
mundsdóttir og Sig-
ríður Erla Sigurðar-
dóttir eru allar komnar á fullt í vinnu
í»á Landspítalanum, enda skortur á
hjúkiunarfræðingum. En hvers
vegna heitir keisaraskurður þessu
nafni? Ingibjörg og Sigríður Erla
urðu fyrir svörum. „Margir halda að
ástæðuna fyrir því að slík aðgerð sé
kennd við keisara megi rekja til þess
að Júlíus Sesar hafí fæðst með þeim
hætti. Sú staðreynd að móðir Sesars
lifði í mörg ár eftir fæðingu hans, af-
sannar þá kenningu að hann hafí
fæðst í keisarafæðingu, því á þessum
tímum létust allar konur við eða eftir
slíka aðgerð. Miklu líklegra er að að-
gerðin dragi nafn sitt af fomum lög-
um Rómaborgar sem hétu Lex Caes-
area og kváðu á um að þegar þunguð
kona léti lífið skyldi fjarlægja bamið
úr líkama hennar og jarða það aðskil-
* ið frá móðurinni. Auk þess er sögnin
að skera á latínu ‘caedare’.“
A fyrri tímum vom konur, sem
komu bömum ekki frá sér í fæðingu
um fæðingarveg, ekki öíúndsverðar -
þær létu iðulega lífið af barnsföram
og þær tilraunir sem gerðar voru til
HELOSAN
HÚÐKREMIÐ Í SÓI.ARFRÍIÐi
Taktu eina
rauða með í
sumarleyfiðí
Skðlavðrftustíg. Kringlunnl og Smöratorgi
að ná bami út með skurði, höfðu jafn-
an í for með sér dauða móður og
bams.
Að sögn hjúkranarfræðinganna
var fyrsta keisaraaðgerðin á íslandi,
sem vitað er til að bæði móðir og bam
lifðu af, gerð á Landakoti árið 1910.
„Tíðni slíkra aðgerða hefur hækkað
ár frá ári. Arið 1985 var tíðni keisara-
fæðinga á Landspítalanum 14,2% en
var komin upp í 17,6% árið 1999,“ seg-
ir Sigríður Erla. En hver er munur-
inn á keisarafæðingu og bráðakeis-
arafæðingu?
„Munurinn liggur fyrst og fremst í
því að þegar kona fer í fyrirfram
ákveðinn keisara, þá er fæðing ekki
farin af stað og konan er undirbúin og
upplýst um gang mála. í bráðakeisara
er konan oftast komin af stað í fæð-
ingu, og gripið er inn í ferlið með
skömmum fyrirvara. Konan fer yfir-
leitt í aðgerðina mjög þreytt og full
vonleysis og eins hefur hún áhyggjur
af eigin ástandi og barnsins. Par sem
aðgerðin gerist hratt er lítill tími til
útskýringa og undirbúnings."
Hræðsla eða kvíði eykur líkurnar
á bráðakeisarafæðingu
Helstu vandamál sem koma upp í
fæðingu, sem verða til þess að gripið
er til bráðakeisara, segja þær stöllur
vera langdregna fæðingu, súrefnis-
skort hjá bami og hægan hjartslátt.
„Ef bamið snýr ekki rétt og ef mis-
ræmi er milli stærðar barns og mjað-
magrindar móður, þarf einnig að
grípa til slikrar aðgerðar. Eins ef
fylgjan er fyrirsæt. Athyglisvert er
einnig að hræðsla eða kvíði iyrir fæð-
ingu getur aukið líkur á bráðakeisara-
fæðingu."
Erlendar rannsóknir sýna að
reynsla kvenna, sem eignast hafa
böm sín með bráðakeisarafæðingu,
er neikvæðari en þeirra sem fæða
böm sín um fæðingarveg eða með fyr-
irfram ákveðinni keisarafæðingu.
Þær stöllur era íyrstar til að gera
rannsókn á þessu sviði hérlendis og
hvemig skyldi rannsóknin hafa farið
fram?
„Þetta var eigindleg rannsókn sem
við gerðum undir leiðsögn Helgu
Gottfreðsdóttur Ijósmóður. Við tók-
um viðtöl við fjórar frambyijur,
þ.e.a.s konur sem vora að eignast
bam í fyrsta skipti á aldrinum 21 til 28
ára og fæddu með bráðakeisarafæð-
ingu. Þrjár þeirra vora mænudeyfðar
fyrir aðgerðina en ein þeirra þurfti að
fara í svæfingu. Viðtölin vora tekin
frá sex til átta vikum eftir fæðingu."
Og hver var reynsla kvennanna í
ykkar rannsókn af því að fæða með
Morgunblaðið/í>orkeU
Sigríður, Hildur, Ingibjörg og Helga, brugðu á leik, klæddu sig upp í gamla
hjúkkubúninga og stilltu sér upp við Landspítalann, Hringbraut.
bráðakeisarafæðingu? „Þær töluðu
mikið um þessa neikvæðu tilfinningu
sem íylgir því að missa tökin á að-
stæðum, ráða ekki lengur neinu um
það hvað er gert eða hvemig fæðingin
fer fram. Þær voru allar að eignast
sitt fyrsta bam og höfðu haft miklar
væntingar um þessa stóra stund sem
fæðing oftast er. Þær vora búnar að
hlakka til þess augnabliks þegar
bamið kemur í heiminn, pabbinn
klippir á naflastrenginn, fá bamið í
fangið og að hafa það hjá sér í róleg-
heitum eftir fæðinguna. Öllu þessu
misstu konumar af og urðu fyrir von-
brigðum af þeim sökum.“
Ingibjörg og Sigríður Þóra taka þó
skýrt fram að konumar vora mjög
þakklátar fyi-ir að hægt var að bregð-
ast við aðstæðum og bjarga bömun-
um úr hættu.
„Þær gerðu sér einnig grein fyrir
eftir á að þetta var það eina rétta í
stöðunni og að öllu skipti að bamið
kæmist óskaddað í gegnum fæðing-
una. Ein þeirra talaði sérstaklega um
hversu mikill léttir það hafi verið að
losna undan verkjum og sjá fyrir end-
ann á langri og erfiðri fæðingu. Helsti
neikvæði þátturinn í reynslu hennar
var að henni fannst ekki gripið nógu
íljótt inn í fæðinguna. Henni fannst
hún hafa verið látin ganga allt of lengi
í gegnum miklar þjáningar áður en
ákvörðun um bráðakeisara var tekin."
Framandi aðgerð, erfitt
að ná tengslum
Keisarafæðing er mikil skurðað-
gerð og framandi fyrir þær sem aldrei
hafa áður lent á skurðarborði, sér-
staklega þegar enginn tími vinnst til
að upplýsa sjúklinginn um hvað hann
er að fara ganga í gegnum, að sögn
Ingibjargar og Sigríðar Erlu.
„Margt starfsfólk kemim að að-
gerðinni og allir era eins klæddir,
með grímu fyrir andlitinu. Ein konan
talaði sérstaklega um að hún hefði
ekki náð neinum tengslum við starfs-
fólkið í kringum sig á skurðstofunni,
henni fannst þetta vera ókunnugt fólk
99
Rannsóknir sýna
að konur sem
eignast börn með
bráðakeisarafæð-
ingu upplifa fæð-
inguna á neikvæð-
ari hátt en þær
sem fæða börn
sin um fæðingar-
veg eða með fyrir-
fram ákveðinni
keisarafæðingu
sem hún sá aðeins í augun á. Hún
þekkti engin af þessum fjölmörgu
augum allt í kringum sig, nema augu
mannsins síns, segir Ingibjörg. „Önn-
ur talaði um hversu hraðinn hefði gert
hana ringlaða," segir Sigríður Erla,
„allt í einu kom fólk og fór að velta
henni til og frá, mænudeyfa hana,
tengja hana við allskonar tæki og svo
var hnífurinn á lofti. Hún var óöragg
og hrædd og fannst vanta mikið upp á
að hún væri sjálf upplýst um gang
mála.“
Áríðandi er að mati hjúkrunar-
fræðinganna, að konur sem fæða með
bráðakeisarafæðingu, fái að einhverju
leyti að vera þátttakendur í ákvörð-
uninni um aðgerðina og eins að þær
séu upplýstar um ástæðuna fyrir því
að grípa þarf inn í fæðinguna með
þessum hætti. „Stundum eiga þær
erfitt með að meðtaka upplýsingarn-
ar vegna uppnáms og verkja og þess
vegna er áríðandi að makar þeirra séu
í það minnsta vel upplýstir, því þeir ná
oft betra sambandi við konuna en
starfsfólkið.“ Að lokinni
aðgerð fær konan að sjá
bamið í augnablik, en síð-
an er það flutt á sængur-
kvennagang til eftirlits þar
sem það er haft í hitakassa
í tvær klukkustundir, að
sögn Ingibjargar. „Feð-
umir dvelja oft hjá barn-
inu þessar tvær stundir en
mæðumar era einar á fæð-
ingarstofunni eða á vökn-
un til eftirlits. Einnig þarf
að sauma þau sjö lög sem
skorið er í gegnum og þeim
finnst þær einar og yfir-
gefnar í þessa tvo tíma.
Þessi langa bið eftir bam-
inu fannst þeim mjög erfið
og okkur finnst ástæða til
að reyna að bæta úr því. Ef
allt er eðlilegt, hlýtrn- að
vera æskilegra að bamið
sé í hitakassanum á sömu
stofu og konan liggur á og
þá hefur hún föðurinn
einnig hjá sér, sem veitir
ekkert af eftir allt sem á
undan er gengið. Það hlýt-
ur að draga úr neikvæðri
reynslu kvennanna að vera
ekki skildar svona einar
eftir.“
Sigríður Erla og Ingi-
björg telja að hægt sé að
bæta fæðingarreynslu
kvenna með auknum
stuðningi og umhyggju
starfsfólks.
„Það á ekld bara við fyr-
ir og í aðgerð, heldur ekki
síður eftir aðgerðina. Kon-
umar vora oft í einskonar
áfalli fyrst á eftir og fannst
þær fá takmarkaðan and-
legan stuðning, allir vora
alltaf að spyrja um hvemig
þær hefðu það í skurðinum
og fleira í þeim dúr. Eins
vora þær í svo miklu upp-
námi rétt fyrir og í aðgerð
að þær vissu ekki almenni-
lega hvað fór fram. Þær
þyrftu að fá aðstoð við að
atburðarásina eftir á og
reynslunni." Hjúkrunai--
fræðingar og Ijósmæður era í lykilað-
stöðu til að draga úr hræðslu og óör-
yggi með nærvera sinni og stuðningi í
fæðingarferlinu, að mati þeirra.
„Mikilvægt er að kona fari aldrei
ein í fæðingu því fagfólk getur aldrei
komið í stað einhvers sem konan
þekkir vel og treystir. Nærvera föður
eða einhvers annars skiptir miklu
máli, það kom skýrt fram.
Imyndin um konuna og móðurina
hefur einnig áhrif á reynslu þessara
kvenna því það kom fram í rannsókn-
inni að konunum fannst þær ekki eins
góðar mæður og þær sem fæddu um
fæðingarveg," segir Sigríður Erla.
Ingibjörg bætir við að því miður
virðist vera ríkjandi viðhorf í þjóðfé-
laginu, að allar konur eigi að geta átt
böm sín um fæðingarveg. „Með til-
komu heimafæðinga og vatnsfæðinga
er þetta viðhorf orðið enn algengara.
Þeim konum sem gengur vel í fæð-
ingu er hampað af samfélaginu og lýst
sem hetjum. Þetta veldur því að kon-
um, sem lenda í að fæða með aðstoð,
svo sem með keisarafæðingu, töng-
um, sogklukku o.fl., ftnnst þær oft
vera misheppnaðar. Annað viðhorf er
einnig ríkjandi í samfélaginu, að það
sé lítið mál að fæða með keisarafæð-
ingu. Það vill oft gleymast að keisara-
fæðingu fylgja oft neikvæðii- fylgi-
kvillar, bæði líkamlegir og andlegir,
sem konumar geta átt erfitt með að
vinna úr.“
Önnurrannsókn
á döfinni
Fjórmenningamir hafa hug á að
gera enn frekari rannsókn tengda
reynslu kvenna sem fara í bráðakeis-
arafæðingu, þar sem úrtakið verður
stærra og rannsóknin viðameiri. „Það
er full ástæða til að gera eitthvað í
þessum málum, og niðurstöðumar
era vísbendingar um þá þætti sem
betur mættu fara í hjúkrunarmeðferð
þeirra kvenna sem fæða með þessum
hætti og þannig getum við stutt við
gæðastarf Kvennadeildar.“
fara yfir
vinna úr