Morgunblaðið - 25.07.2000, Side 32

32 ÞRIÐ JUDAGUR 25. JÚLÍ 2000
MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Framkvœmdastjóri: Hallgrímur B. Geirsson.
Ritstjórar: Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
PÚTÍN OG VIÐSKIPTA-
JÖFRARNIR
Pútín, forseti Rússlands, er enn
nokkur ráðgáta í augum Vest-
urlandabúa. Er markmið Pút-
íns að koma á eðlilegri reglu og viðun-
andi stjórnsemi í Rússlandi eftir að
þetta volduga ríki hefur tekið fyrstu
skrefln í átt til lýðræðislegra stjórnar-
hátta? Eða er fyrrverandi foringi í
KGB að vinna skipulega að því að
koma á einræðiskenndum stjórnar-
háttum á nýjan leik? Svarið við þess-
um spurningum liggur ekki í augum
uppi.
Viðskiptajöfrarnir, sem sölsuðu
undir sig gríðarleg auðæfí á fyrstu ár-
um hins rússneska lýðræðis telja nú
að aðgerðir Pútíns gegn þeim séu til
marks um að hann vilji innleiða ein-
ræði og kúgun á nýjan leik. En er
nokkuð óeðlilegt að lýðræðislega kjör-
inn forseti Rússlands geri tilraun til
að tryggja að lög nái til viðskiptajöfr-
anna ekki síður en almennra borgara?
Almenningur í Rússlandi hlýtur að
fyllast reiði yfír því að fámennur hóp-
ur manna hafi náð til sín með pólitísk-
um samböndum, lögbrotum og spill-
ingu gífurlegum eignum. Og hvað er
eðlilegra en að lýðræðislega kjörinn
fulltrúi fólksins fylgi umboði sínu frá
þjóðinni eftir með því að gera tilraun
til að koma böndum á viðskiptajöfr-
ana?
Rússneski forsetinn er líka að reyna
að ná tökum á héraðshöfðingjunum,
sem í mörgum tilvikum stjórna á sín-
um svæðum eins og einræðisherrar og
hafa stefnu og óskir stjórnvalda í
Moskvu að engu. Er eitthvað óeðlilegt
við það, að lýðræðislega kjörinn for-
seti og lýðræðislega kjörið þing vilji
hafa stjórn landsins í sínum höndum?
Aðgerðir Pútíns gagnvart við-
skiptajöfrunum og héraðshöfðingjun-
um eru frá almanna sjónarmiði eðli-
legar - a.m.k. á yfirborðinu.
AUKIN VIÐSKIPTI
Um fjörutíu ára skeið hafa
Bandaríkjamenn beitt við-
skiptabanni á kommúnistastjórn
Fidels Kastrós á Kúbu. Árangur við-
skiptabannsins hefur ekki verið sá,
sem bandarísk stjórnvöld og þing-
menn stefndu að, þ.e. að hrekja ein-
ræðisstjórn Kastrós frá völdum.
Hún hefur verið þeim mikill þyrnir í
augum, ekki sízt vegna öryggis
Bandaríkjanna. Á ýmsu hefur geng-
ið í samskiptum landanna eins og
þegar Sovétstjórnin kom upp lang-
drægum kjarnorkuflaugum á eynni í
upphafi sjöunda áratugarins. Kúbu-
deilan, sem fylgdi í kjölfarið, er talin
hafa fært stórveldin nær því en á
öðrum tíma að grípa til kjarnorku-
vopna. Á síðustu stundu tókst þeim
John F. Kennedy, Bandaríkjafor-
seta, og Nikita Krustjov, leiðtoga
Sovétríkjanna, að ná samkomulagi,
sem kom í veg fyrir styrjöld. Eld-
flaugarnar voru fluttar á brott.
Ró hefur smátt og smátt komizt á í
sambúð Bandaríkjanna og Kúbu,
ekki sízt eftir hrun sovétveldisins,
sem hélt stjórn Kastrós á floti með
mikilli og víðtækri efnahagsaðstoð.
Allt frá valdatöku Kastrós hefur
Það er hins vegar bakgrunnur Pút-
íns í KGB, sem veldur því, að margir
gruna hann um græzku og eiga erfitt
með að trúa því, að á bak við herferð
hans gegn spilltum viðskiptajöfrum
og einræðissinnuðum héraðshöfðingj-
um liggi ekki önnur áform, sem miði
að því að draga úr lýðræðisþróuninni í
Rússlandi.
Vesturlönd almennt og Evrópuríkin
sérstaklega eiga mikið undir því, að
lýðræðið í Rússlandi verði treyst í
sessi. Það verður ekki friður í Evrópu
nema Rússum vegni vel og að sam-
skipti þeirra við nágrannaríkin verði
jákvæð. Rússar geta líka lagt mikið af
mörkum til þess að tryggja frið í
Evrópu. Þannig er ljóst, að Rússar
geta haft mikil áhrif á Balkanskagan-
um og hafa sennilega átt mikinn þátt í
því, að friður komst á í kjölfar loft-
árása Atlantshafsbandalagsríkjanna.
Það skiptir líka máli, að Rússum
sjálfum finnist þeir búa við öryggi.
Mörg NATO-ríkjanna hafa áhyggjur
af því að aðild Eystrasaltsríkjanna að
Atlantshafsbandalaginu leiði til verri
samskipta við Rússland. Aðild þess-
ara ríkja að NATO mun hins vegar
ekki valda Rússum áhyggjum, ef þeir
eru sjálfir öruggir um sína stöðu.
Ef tortryggni á Vesturlöndum í
garð Pútíns fer vaxandi á næstu miss-
erum má búast við að hún endurspegl-
ist m.a. í ákvörðunum á sviði varnar-
og öryggismála. Með sama hætti er
líklegt að Rússar tækju slíkt óstinnt
upp og það mundi enn auka á tor-
tryggni þeirra sjálfra.
Þess vegna er fátt mikilvægara á al-
þjóðavettvangi um þessar mundir en
að samskipti Rússlands og Vestur-
landa verði aukin með það að mark-
miði að tryggja að tortryggni hvors í
garð annars gjósi ekki upp á nýjan
leik.
LEYFÐ VIÐ KÚBU
verið gífurlegur fólksflótti frá Kúbu
til Bandaríkjanna og mynda flótta-
mennirnir öflugan þrýstihóp í land-
inu. Styrkur þeirra kom berlega í
ljós nýlega vegna deilunnar um
kúbanska flóttadrenginn Elian
Gonzales.
Þótt mikil fátækt ríki á Kúbu virð-
ist ekkert ógna stjórn Kastrós.
Deilur hafa verið um það á Banda-
ríkjaþingi um árabil, hvort afnema
eigi viðskiptabannið á Kúbu eða
ekki. Á það hefur m.a. verið bent, að
bannið hafi ekki náð tilgangi sínum
og bitni aðeins á saklausum almenn-
ingi. Nokkuð hefur verið slakað á
banninu síðustu árin og nú fyrir
helgina samþykkti fulltrúadeild
Bandaríkjaþings með allmiklum
mun (232 atkvæðum gegn 186) að af-
létta ferðabanni og með enn meiri
mun (301 atkvæðum gegn 116) að af-
létta höftum á sölu mavæla og lyfja.
Þessi samþykkt þingsins er tíma-
bær, enda er ekki með neinum rök-
um hægt að halda því fram lengur,
að Kúba ógni öryggi Bandaríkjanna.
Miklu líklegra er, að frjáls viðskipti
og heimsóknir ferðamanna flýti fyrir
þróun í lýðræðisátt.
*
ÞRIÐJUDAGUR 25. JÚLÍ 2000 33
N orsku konungshj ón-
in viðstödd afhend-
ingu á Snorrastofu
Formleg afhending á
Snorrastofu fer fram á
Reykholtshátíð um
næstu helgi. Norðmenn
hafa stutt verkefnið af
heilum hug allt frá því
Olafur Hákonarson
N oregskonungur
færði Islendingum
þjóðargjöf Norðmanna
til Snorrastofu 6. sept-
ember 1988.
FORMLEG afhending á hús-
næði Snorrastofu verður í
Reykholtskirkju næst-
komandi laugardag að við-
stöddum forseta íslands, Ólafí Ragn-
ari Grímssyni, Haraldi V.
Noregskonungi og Sonju, drottningu
Noregs. Afhendingin fer fram á öðr-
um degi Reykholtshátíðar sem
stendur dagana 28.-30. júlí. Efnt var
til blaðamannafundar í Reykholts-
kirkju í gær þar sem hátíðardagskrá
í tilefni af þessum viðburði var kynnt.
Reykholtshátíð hefst að þessu sinni
með opnunartónleikum nk. fóstu-
dagskvöld kl. 21 og þar leikur Vert-
avo strengjakvartettinn kvintett oft-
ir Schubert ásamt Bryndísi Höllu
Gylfadóttur. Vertavo kvartettinn er
einn þekktasti strengjakvartett í
Evrópu og hefur hlotið fjölda verð-
launa fyrir leik sinn. Önnur tónlist-
aratriði á Reykholtshátíð verða tón-
leikar að kvöldi laugardags þar sem
Hanna Dóra Sturludóttir sópran og
Steinunn Bima Ragnarsdóttir píanó-
leikari flytja nýjar útsetningar á ís-
lenskum sönglögum eftir Arna Harð-
arson. Lokatónleikar verða á
sunnudag kl. 16 þegar Hanna Dóra
ásamt strengjakvartett, sem skipað-
ur er Grétu Guðnadóttur og Sigur-
laugu Eðvaldsdóttur fiðluleikurum,
Guðmundi Kristmundssyni lágfiðlu-
leikai-a og Bryndísi Björgvinsdóttm-
sellóleikara, flytur meðal annars
Ijóðaflokk eftir Mendelsohn. List-
rænn stjórnandi tónlistarhátíðarinn-
ar er Steinunn Bima Ragnarsdóttir.
Vísir að bókasafni frá 1930
Formleg afhending á húsnæði
Snorrastofu fer fram í Reykholts-
kirkju kl. 14 á laugardag. Kirkjukór-
inn syngur Heyr himna smiður. Geh-
Waage, sóknarprestur í Reykholti,
segir að flutningm’ þess sálms hafi
fylgt þessu verkefni frá fyrstu tíð.
Hann hafi verið sunginn þegar fyrsta
skóflustungan var tekin, þegar hom-
steinn var lagður að kirkjunni og
þegar hún var vígð. Fulltrúi Norð-
manna, konsúllinn í Björgvin, mun
afhenda bók með nöfnum Norð-
manna sem lagt hafa lið söfnun fyrir
byggingu Snorrastofu og Björn
Bjamason menntamálaráðherra tek-
ur á móti bókinni. Að því loknu flytja
Hanna Dóra Sturludóttir, Bryndís
Halla Gylfadóttir, Steinunn Birna
Ragnarsdóttir og fleiri nýtt fram-
samið verk eftir Þorkel Sigurbjöms-
son við texta eftir Snorra Sturluson.
Verkið pantaði Reykholtssöfnuður
sérstaklega í tilefni af opnun Snorra-
stofu.
Að lokinni athöfn í Reykholts-
kirkju verður gengið að Snorrastofu
þar sem forseti íslands og Noregs-
konungur afhjúpa áletran yfir dyr-
um að Snorrastofu. Þessum þætti
dagskrárinnar á að vera lokið um kl.
15.30 og kl. 16 hefst flutningur leik-
Nýja kirkjan og Snorrastofa setja sterkan svip á Reykholt.
Morgunblaðið/Golli
Morgunblaðið/Golii
Bjarni Guðráðsson, formaður byggingarnefndar, og séra Geir Waage,
sóknarprcstur í Reykholti.
gerðar á Kristkonungunum eftir
Johannes Heggland, sem fjallar um
kristnitökuna í Noregi. Það er ríflega
eitt hundrað manna leikflokkur frá
eyjunni Mostri sem leikur verkið í
Snorragarði í boði Kristnihátíðar-
nefndar og Norðmanna. Leikið er
undir beram himni og enginn að-
gangseyrir er. Leikaramir era allir
íbúar eyjarinnar Mostra. Söguleik-
urinn hefur verið fluttur þar á hveiju
ári síðastliðin ár. Júlíus Hafstein,
framkvæmdastjóri Kristnihátíðar-
nefndar, sagði að þetta væri þekktur
söguleikur frá Noregi. Hann sagði að
á þriðja hundrað Norðmenn yrðu á
staðnum, jafnt flytjendur og sveitar-
stjómarmenn í Noregi sem hefðu
lagt lið við byggingu Snorrastofu.
Rauði þráðurinn í Reykholtshátíð að
þessu sinni væri hið mikla samstarf
milli Reykholts og Norðmanna og
hvernig Reykholt styi-kir þá þræði
sem tengja Islendinga frændum sín-
um í Noregi.
Geir gerði grein fyrir byggingar-
sögu kirkjunnar og Snorrastofu.
Hann sagði að söfnuður Reykholts-
kirkju hefði ráðist í það á árinu 1988
að reisa nýja kirkju á staðnum. Garð-
ar Halldórsson, húsameistari ríkis-
ins, teiknaði húsin. Jafnframt hafi
verið safnað saman öllum þeim hug-
myndum sem komið hafa fram í
áranna rás um þá aðstöðu sem þyrfti
að vera í Reykholti, þar á meðal
bókasafns.
Árið 1930 kom vísir að bókasafni í
Reykholti. Upphafsmaður þess var
Einar Hilsen, Bandaríkjamaður af
norskum ættum, sem var fulltrúi
Norður-Dakotafylkis á Alþingishá-
tíðinni 1930. Hann var mikill áhuga-
maður um Snorra Sturluson og gaf
hingað safn af ýmsum útgáfum af
verkum Snorra. Einnig skrifaði hann
forleggjurum sem fengust við útgáfu
á verkum Snorra og hafði forgöngu
um að þeir sendu bækur með verkum
Snorra til Reykholts. Rétt fyrir 1940
var bókasafn Tryggva Þórhallssonar
forsætisráðherra keypt og er þetta
vísirinn að því bókasafni sem hefur
verið til í Reykholti. Akveðið var að
reisa bókhlöðu í Reykholti í tengsl-
um við kirkjuna til þess að halda uppi
nafni Snorra Sturlusonar með því að
hafa til sýnis helstu útgáfur af verk-
um hans frá 1930. Önnur bókasöfn
sem Snorrastofu hefur borist að gjöf
era bókasafn dr. Jakobs Benedikts-
sonar, bókasafn Guðmundar G.
Hagalíns rithöfundar, bókasafn
gamla Héraðsskólans í Reykholti,
hluti af safni Þórarins Sveinssonar
læknis og hluti af safni Guðjóns Ás-
grímssonar. Auk þess hefur Snoi’ra-
stofu verið gefinn fjöldi bóka. Jafn-
framt var ákveðið að hrinda í
framkvæmd hugmyndum sem fædd-
ust við komu handritanna frá Kaup-
mannahöfn til Islands um að nauð-
synlegt væri að hafa aðstöðu fyrir
innlenda og erlenda fræði- og vís-
indamenn til að dvelja við vinnu og
rannsóknir í Reykholti. I Snorra-
stofu hefur verið innréttuð íbúð fyrir
gestkomandi fræði-, vísinda- og lista-
menn sem er inn af bókhlöðunni og
innangengt er á milli.
Á jarðhæð kirkjunnar er safnaðar-
salur þar sem eru sýningar á sumrin
á vegum Snorrastofu. Sýningin sem
nú er opin fjallar um sögu Snorra
Sturlusonar og samtíðarmanna hans.
Nýja kirkjan vígð
23. september 1995
Geir segir að mikið hafi verið lagt
upp úr því að Reykholtskirkja nýttist
vel sem tónlistarhús og er salurinn
sérstaklega hannaður með tilliti til
hljómburðar.
Á hvítasunnudag 1988 tók þáver-
andi biskup yfir Islandi, herra Pétur
Sigurgeirsson, fyrstu skóflustung-
una að byggingu Reykholtskirkju og
Snorrastofu og 6. september sama ár
lagði þáverandi forseti íslands, frú
Vigdís Finnbogadóttir, hornstein að
kirkjunni og stofnuninni að viðstödd-
um Ólafi Hákonarsyni Noregskon-
ungi sem þá var í sinni síðustu utan-
landsferð. Við það tækifæri afhenti
hann þjóðargjöf Norðmanna til
Snorrastofu, eina milljón norskra
króna. Snorrastofu var formlega
komið á fót með undirritun stofn-
skrár 23. september 1995 og hóf
stofnunin störf með undhritun
starfssamnings ríkis og aðila í héraði
um rekstur hennar. Nýja kirkjan var
vígð sama dag. Þennan dag var einn-
ig ferðaþjónustunni Heimskringlu
komið á fót í nýju byggingunni.
Geir sagði að ljóst hefði verið frá
upphafi að 300 manna söfnuður réði
ekki við að kosta byggingu húsanna,
sem kostuðu fullbúin rúmlega 200
milljónir kr. Leitað var til einstakl-
inga, fyriitækja, stofnana og ríkisins
bæði hér á íslandi og í Noregi um
hjálp við framkvæmdimar. í sept-
ember 1998 var skrifstofa Snorra-
stofu opnuð í kjölfar ráðningar Bergs
Þorgeirssonar forstöðumanns. Til
bráðabirgða var henni komið fyrir í
norðurenda gamla Héraðsskólans. I
febrúar 1999 var Snorrastofa efld
sem rannsóknarstofnun þegai’ Bjöm
Bjarnason menntamálaráðherra
kynnti skýrslu nefndar sem gerði
það að tillögu sinni að komið yrði á
fót rannsóknastarfsemi í íslenskum
og evrópskum miðaldafræðum í
Reykholti.
Bergur Þorgeirsson, forstöðumað-
ur Snorrastofu, minntist þess að
skólahaldi hafi verið slitið í Reykholti
vorið 1998 og þá hafi verið vakið máls
á því á ný að koma á fót rannsókna-
stofnun í miðaldafræðum í Snorra-
stofu. Bjöm Bjarnason menntamála-
ráðherra hafði fyrst hreyft þeirri
hugmynd á ráðstefnu í Þjóðminja-
safni Islands 20. september 1996 að
gera Reykholt að evrópsku menning-
arsetri þar sem stunduð yrðu mið-
aldafræði og rannsóknir á fomleif-
um. Bergur sagði að nefnd á vegum
menntamálaráðuneytisins hefði farið
ofan í þetta mál og var niðurstaða
hennar að koma á fót slíkri rann-
sóknastofnun. Stjóm Snorrastofu
hefði unnið síðastliðin tvö ár út frá
niðurstöðum nefndarinnar. Bergur
sagði að Snomastofa væri sjálfseign-
arstofnun sem hefði gert samninga
við ríkið og aðila í héraði um rekstur
stofnunarinnar. Þarna væri að verða
til ráðstefnumiðstöð sem væri vel
nýtt. Til marks um það nefndi Berg-
ur að forsendur hefðu skapast fyrir
rekstri hótels á staðnum árið um
kring vegna ásóknar í ráðstefnuhald
í Reykholti.
Verð á kjötvörum farið hækkandi á síðustu árum en verð til bænda lækkar
Togstreita á milli
verslana og kj öt-
vinnslna um verð
KJÖTAFURÐIR hafa
hækkað í verði á und-
anfömum 5-6 áram, en
á sama tíma hefur það
verð sem bændur fá fyrir þessar
afurðir farið lækkandi. Þetta kom
fram í frétt Morgunblaðsins fyrir
skömmu, þar sem verðþróun síð-
ustu ára var skoðuð út frá neyslu-
vísitölu síðasta árs. Var þar m.a.
tekið dæmi af smásöluverði á
lambalæri, svínalæri og nautagúll-
asi sem farið hefur hækkandi frá
áranum 1994 og ’95 til dagsins í
dag. Á sama tíma hefur hins vegar
meðalverð til bænda fyrir kinda-
kjöt, svínakjöt og nautakjöt farið
stiglækkandi.
Verslanakeðjurnar
ráða markaðnum
í samtölum Morgun-
blaðsins við forsvars-
menn kjötvinnslufyrir-
tækja víða um land
kveður nær alls staðar
við sama tóninn. Smá-
söluverslun í landinu er
meira og minna komin í
hendur örfárra aðila,
sem í krafti stærðar
sinnar geta náð fram
þeim kjöram sem þeir
vilja. Hins vegar segja
kjötverkendurnir að
bein hagræðing sjáist
ekki nema að litlu leyti
á móti þeim afsláttar-
kjöram sem þessir aðil-
ar fá og afleiðingin sé
því hærra vöraverð til
neytenda.
„Það sér það hver
maður, að með tuttugu
kjötvinnslur í landinu
og þrjá til fjóra stóra
smásöluaðila, getur smásalan
fengið þá afslætti sem henni sýn-
ist. Það er lítið mál að sparka
einni af þessum kjötvinnslum út í
kuldann ef mönnum sýnist svo,“
sagði einn af heimildamönnum
blaðsins.
Sama hljóðið var að heyra í öðr-
um kjötverkendum sem rætt var
við en enginn þeirra hafði áhuga á
að nafn sitt eða viðkomandi fyrir-
tækis væri bendlað við þessa um-
ræðu. Sögðu þeir það helgast af
því, að með því að gagnrýna
starfsaðferðir smásalanna gætu
þeir verið að vinna sínum fyrir-
tækjum skaða, en þau væra, eðli
málsins samkvæmt, upp á smásal-
ana komin með afkomu sína.
Gagnrýni kjötverkenda snýst
sem sé um það, að frá því að inn-
kaup fyrir verslanakeðjurnar
færðust á færri hendur en áður,
era kjötverkendur knúnir til að
veita mun meiri afslætti af fram-
leiðsluvörum sínum en áður tíðk-
aðist og þess vegna verði þeir
sjálfir að knýja á lækkanir á því
verði sem þeir greiða bændum
fyrir kjötið.
Hins vegar segja þeir að þessir
afslættir séu ekki að skila sér sem
skyldi í lækkuðu vöraverði. Segja
kjötverkendurnir að þeirra á með-
al ríki enn full samkeppni, en fá-
keppnin í smásölunni geri þá sam-
keppni enn erfiðari, þar sem svo
margir þurfi að slást um svo fáa
viðskiptavini. Tók einn svo djúpt í
árinni að segja það vera óhugnan-
lega stöðu að búið væri að gefa
tveimur aðilum megnið af þessum
markaði. „I Bretlandi eru menn að
býsnast yfir því að fimm aðilar
ráði helmingi markaðarins, en hér
era tveir með 80 til 85%. Áuðvitað
leggur enginn í að styggja fyrir-
tæki með slíka stöðu á markaði,"
sagði hann.
Fákeppni á matvælamarkaði er þyrnir
í augum bænda og kjötframleiðenda.
Hafa þeir áhyggjur af vaxandi veldi
stórra verslunarkeðja sem þeir seg,ja í
æ ríkara mæli stjórna allri verðlagningu
upp á eigin spýtur. Valgarður Lyngdal
Jónsson ræddi við nokkra kjötverkendur
og forsvarsmenn verslana, sem á móti
benda á einokun í röðum dreifíngar-
fyrirtækja landbúnaðarins.
Morgunblaðið/Sverrir
Kjötvörur eru misdýrar eftir því livaðan af skepnunni þær koma. Þannig er kílóverð
hangilærisins á myndinni sennilega hærra en á frampartinum við hlið þess.
Meira um afslætti
og tilboð en áður
Þessi mynd sem dregin er upp
af matvöramarkaðnum er þó ekki
alveg einhlít. Einn viðmælenda
blaðsins benti t.a.m. á, að frá þeim
tíma sem um ræðir, kringum 1995,
hafi verslanir í síauknum mæli
farið að selja matvöra á ýmiss
konar tilboðum og afsláttum og nú
sé svo komið að stór hluti þess
kjöts sem selt er í matvöruversl-
unum fari á slíkum afsláttarkjör-
um. Viðmiðunai’tölur Hagstofunn-
ar, sem Morgunblaðið fór eftir í
samanburðinum á laugardag, mið-
ist hins vegar við skráð kílóverð á
hverjum tíma og gefi því ekki full-
komlega rétta mynd af því á hvaða
verði fólk sé að kaupa vörurnar úti
í búð. Sagði þessi viðmælandi að
tekjur verslananna af álagningu
sinni færu að miklu leyti í það að
kosta tilboð og afslætti af þessu
tagi og því væri fjarri lagi að þær
sætu með allan gróðann í höndun-
um.
Mjólkurvörur seldar
undir kostnaðarverði
Jón Ásgefr Jóhannesson, for-
stjóri Baugs, hafði í samtali við
Morgunblaðið ýmislegt að athuga
við gagnrýni bænda og kjötverk-
enda á verslanakeðjurnar. Sagði
hann að stærstur hluti landbúnað-
arvara, sem eru mjólkurvörur og
ostar, væri í raun seldur undir
rekstrarkostnaði verslananna.
Sagði hann verslanir Baugs tapa
um 7-8% á þessum vörum, því
álagning þeirra væri það miklu
lægri en raunkostnaður verslunar-
innar af vöranum.
Hvað kjötafurðirnar varðar
benti Jón Ásgeir á að neyslu-
mynstur íslendinga hefði breyst
mikið á síðustu áram. Neysla á
hvítu kjöti færi sífellt vaxandi og
þar væra kjúklingar sér í lagi í ör-
um vexti, enda hefur verð á þeim
farið lækkandi á síðustu áram.
Ekki vildi hann meina að allt tal
um sýkingar af völdum salmonellu
og kamphýlóbekter hefði þar haft
nein áhrif. Neysla kjúklinga hefði
aukist þrátt fyrir það.
Sagðist Jón Ásgeir ekki telja að
það væri á nokkurn hátt verslun-
unum að kenna að afurðaverð til
bænda hefði farið lækkandi á síð-
ustu árum. Hann teldi það mun
líklegri skýringu að afurðastöðv-
arnar væra að taka meira til sín
en áður.
„Varðandi það að bændur séu
undir ægivaldi verslunarkeðj-
anna,“ sagði Jón Ásgeir, „þá bendi
ég bai-a á Mjólkursamsöluna,
Osta- og smjörsöluna og Sölufélag
garðyi’kjumanna, en þessi fyrir-
tæki era með 95 til 100%
markaðshlutdeild og frá þeim
koma um 60% allra landbúnaðar-
vara sem verslunarfyrirtækin
kaupa. Þau setja okkur því al-
gerlega línurnar hvað verðlag
varðar í skjóli einokunar og undir
vernd ofurtollanna sem hindra
innflutning á landbúnaðarvöram.
Afleiðingarnar eru svo þær, að á
þessu ári eru íslenskir neytendur
að gi-eiða 6,2 milljarða í hærra
vöraverði vegna löngu gjaldþrota
landbúnaðarstefnu. Þess vegna
held ég að þeir sem vilja gagnrýna
fákeppni hjá smásöluverslunum
séu oft á tíðum að kasta hnullung-
um úr glerhúsi. Fákeppnin er í
því, hvar við getum fengið þessi
landbúnaðaraðföng."
Ennþá hart barist á
smásölumarkaði
Enda þótt aðilum á smásölu-
markaði hafi fækkað sagði Jón Ás-
geir að óvíða annars staðar væri
slegist meira á markaði en einmitt
þar. Sagði hann að þótt aðilar
væra færri en áður, væra þeir'
jafnframt stærri og með sterkari
bein og þess vegna enn meiri
kraftur í slagnum, enda sjáist það
best í Morgunblaðinu í hverri viku
þegar verðkannanir birtast þar á
neytendasíðunni. Sagði hann það
því enga tilviljun, að vísitala mat-
vöraverðs hafi farið lækkandi síð-
ustu 6 mánuði og ennfremur sagð-
ist hann ekki búast við hækkunum
á matvöram til framtíðar, þrátt
fyrir óhagstæða gengisþróun.
Hvað kröfur verslanakeðja um
afslætti af kjötvöram varðar sagð-
ist Jón Ásgeir ekki hafa orðið var
við mikinn barning á þeim mark-
aði. Hins vegar reyni verslanimar
að sjálfsögðu að ná eins hag-
stæðu innkaupsverði og hægt
er á hverjum tíma. Það sé
einfaldlega krafa neytenda að
þær standi sig í því. „En
kjami málsins er sá, að við
eram ekki að taka meira fyrir
að selja vörana en eðlilegt
getur talist, enda kemur það
skýrt fram í okkar reikning-
um,“ sagði Jón Ásgeir Jó-
hannesson að lokum.
Kjötvörur meira
unnar en áður
Ekki ber af framansögðu
að líta svo á, að álagning
verslana ein og sér skapi þær
verðhækkanir á kjötafurðum
sem virðast hafa orðið á síð-
ustu áram. Einnig má skýr-
inganna að hluta til leita í því
að kjötvörur fara nú í gegn-
um lengri vinnsluferil hjá
kjötvinnslustöðvum og í versl-
unum en áður. Neytendum
bjóðast nú mun meira unnar kjöt-
vörar en í boði var fyrir 5 til 7 ár-
um, gömlu söguðu skrokkarnir
era óðum að hverfa og fullunnar
kjötvörar í neytendaumbúðum
taka við. Þessi vinnsla kostar fjár-
muni sem leggjast á útsöluverð
vörannar í verslununum.
Samfara þessari þróun era
ákveðnir hlutar lambskrokksins,
s.s. læri og hryggur, nú orðnir
hlutfallslega dýrari en aðrir hlutar
hans. Það dæmi sem Morgunblað-
ið tók miðaðist t.a.m. við lamba-
læri, sem frá árinu 1995 hefur
hækkað í verði á meðan afurðir úr
slögum eða framparti hafa lækk-
að. Segja viðmælendur Morgun-
blaðsins að meðalsmásöluverð fyr-
ir lambsskrokkinn sé því í raun
lægra en samanburður blaðsins
síðasta laugardag gaf til kjmna og
munurinn á útsöluverði og afurða-
verði til bænda ekki eins mikill og
þar var gefið til kynna. Einnig
segja heimildamenn Morgunblaðs-
ins launaliði hjá kjötvinnslunum
hafa hækkað og allt era þetta
hlutir sem á endanum hlaðast á
smásöluverðið. Hins vegar telja
margir þeirra kjötframleiðenda
sem rætt var við að þróunin ætti
ekki eftir að verða sú, að kjötverð
haldi lengi áfram að hækka.
Vinnslustöðvar fari stækkandi og
verði því sífellt hagkvæmari
rekstrareiningar og er það sam-
dóma álit margra þeirra sem
Morgunblaðið ræddi við, að sú
hagkvæmni muni á endanum skila1*
sér til neytenda. Ekki voru þó allir
sammála þessu og einn viðmæl-
andi sagðist engan veginn vera
spenntur fyrir því að sjá þessa
grein þróast í sömu átt og smásal-
an hefur gert. Ef svo verður horfir
varla glæsilega fyrir bændum,
sem verða þá komnir í svipaða
stöðu og kjötvinnslurnar era nú.