Morgunblaðið - 03.11.2000, Blaðsíða 3

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 3. NÓVEMBER 2000 C 3
BÍÓBLAÐIÐ
Leikstjóri K-19: The Widowmaker,
stórmyndarinnar meö Harrison Ford,
sem Sigurjón Sighvatsson hyggstgera
aö hluta til hérlendis á næsta ári, er
Kathryn Bigelow, ein fárra kvenleik-
stjóra sem komist hafa á skriö í Holly-
wood. Hún er jafnframt sú þeirra sem
sérhæft hefur sig í kvikmyndagrein
sem karlarnir hafa nánast einokað -
ofbeldis- og hasarmyndinni, skrifar
Árni Þórarinsson.
TÖLUVERÐUR fjöldi
kvenna er nú starfandi í
leikstjórastétt óháða
kvikmyndageirans
vestra en þær eru fáar
sem hlotið hafa náð fyr-
ir augum Hollywood-
veldisins, a.m.k. varanlega. Þannig
hefur það verið allt frá því að Dor-
othy Arzner var undantekning sem
sannaði regluna á þriðja og fjórða
áratugnum. Sumar hafa fengið eitt
tækifæri, aðrar nokkur ef þær nýttu
það fyrsta vel, en svo hafa þær horfið
sjónum; skýrt dæmi um það er Sus-
an Seidelman, sem sló í gegn með
Desperately Seeking Susan 1985 en
hefur horft á feril sinn fjara út síðan.
Þær leikstýrur sem nokkuð reglu-
lega fá verkefni í Hollywood eru telj-
andi á fingrum annarrar handar;
Amy Heckerling (Look Who’s Talk-
ing, Clueless), Penny Marshall (Big,
Awakenings), Penelope Spheeris
(Wayne’s World). Og flestar konur í
hópi Hollywoodleikstjóra einbeita
sér að gamanmyndum, unglinga-
myndum, tilfinningadrömum.
Aðeins ein kona stendur nú við
hlið Kathryn Bigelow andspænis
einokun karlanna á hasar-, spennu-
og ofbeldismyndagerð; það er Mimi
Leder, sem er þó ekki gömul í hett-
unni (Deep Impact, The Peacema-
ker). Þær eiga sér engu síður for-
vera sem lítill gaumur hefur verið
gefinn. Á sjöunda og áttunda ára-
tugnum unnu a.m.k. tvær konur
við leikstjóm B-hasarmynda
með „djörfu" ívafi fyrir Roger
Corman, þær Stephanie Roth-
man og Barbara Peeters.
Tegund í útrýmingarhættu?
Kathryn Bigelow fylgir greinilega
fús í þeirra fótspor því hún er yfir-
lýstur aðdáandi B-mynda og hefur
stýrt námskeiði um slíkar myndir í
California Institute of the Arts. Hún
segir þá hugmynd „eiginlega móðg-
andi“ að konur eigi aðeins að gera til-
finningaþnmgnar myndir. „Grín-
myndir og myndir um ástarsambönd
virtust eina leiðin fyrir kvenkyns
leikstjóra," segir hún. „Ég vildi gera
eitthvað annað. Það er alltaf verið að
spyrja mig hvers vegna ekki fleiri
konur geri spennu- og hasarmyndir.
Ég hef reynt að skýra hvers vegna
við getum gert slíkar myndir því ég
vildi óska að fleiri konur gerðu það,
en okkur hefur samt ekki fjölgað.
Mér líður eins og tegund í útrýming-
arhættu. Konur eru aðeins fangar
eigin ímyndunarafls. Við eigum óhik-
að að steypa stöðluðum ímyndum af
stallinum."
Kathryn Bigelow kemur að kvik-
myndagerð úr myndlist og þykir af-
ar fær málari. Myndlist var aðal-
áhugamál hennar sem unglings í San
Francisco; hún var einrænn krakki
og viðkvæm, einkabam foreldra
sinna, móðirin bókavörður, faðirinn
rak málningarverslun. Hún henti
Barbiedúkkunum sínum út í horn
þegar pabbinn kom heim með lita-
sýnishorn úr búðinni. Þá kom mynd-
Kathryn Bigelow: Konur eru aðeins
fangar eigin ímyndunarafls.
sínunrii
Tcaméron:Oft»W,,,,,yndn,á,i
jamescamc
erseWmagnað.
listin af sjálfu sér. Og eftirminnileg-
asta lífsreynsla hennai’ úr æsku
snerist um háskann; hún var á hest-
baki í miðju fljóti og rétt slapp lifandi
upp á bakkann. Sem sagt: Mynd-
listaráhugi plús lífsháski samasem
hasarmyndaleikstjóri.
Myndlistarkona
og róttæklingur
Leiðin að þeirri lendingu var að
vísu aðeins bugðóttari. Hún var tán-
ingur á byltingarárum sjöunda ára-
tugarins, þá myndlistarnemandi í
San Francisco Institute of Art, og
tók virkan þátt í námsmannahreyf-
ingunni. Henni er minnisstætt að
„finna aflið í 500.000 námsmönnum
ögra ríkisstjóminni með því að krefj-
ast loka stríðsrekstrar í Víetnam. Ég
fann líka hvernig kynferðislegir og
pólitískir múrar hrundu á auga-
bragði“. Hún segir þennan tíma hafa
haft afgerandi mótunaráhrif á sig,
eins og kveikt hafi verið á ljósaperu.
Tvítug að aldri fékk hún eftirsótt-
an styrk til dvalar við Whitneysafnið
í New York, þar sem hún hafði
vinnuaðstöðu til að stunda list sína,
málaði risastórar abstrakt-expressj-
ónískar myndir og naut leiðsagnar
listamanna á borð við Richard Serra,
Robert Rauschenberg og Susan
Sontag. Hún gekk í bresku framúr-
stefnugrúppuna Art and Language
Bigelow að störfum: Neitar að hætta að gera bíómyndir.
og var virk, bæði í myndlistinni og
hugmyndafræði samtímans.
En smám saman fór myndmál
kvikmyndanna að hafa æ meiri áhrif
á hana, hún innritaðist í kvikmynda-
deild Columbiaháskóla og segir að
um eðlilega þróun hafí verið að ræða.
„Ég lít svo á að ég noti sömu hugar-
orku við kvikmyndagerð og mynd-
list.“ Árið 1978 gerði hún í skólanum
stuttmyndina Set Up, 17 mínútna at-
hugun á því „hvers vegna ofbeldi í
myndmáli er svo seiðmagnað". Þar
voru tveir menn látnir berja hvor
annan til óbóta í dimmu húsasundi á
meðan tveir heimspekiprófessorar
mösuðu um athæfið á hljóðrásinni.
Hún viðurkennir núna að þessi frum-
raun hafi verið „tilgerðarleg". Meg-
ináhrifavaldar hennar í kvikmynda-
gerð eru hins vegar Sam Peckinpah,
Stanley Kubrick, Samuel Fuller og
Martin Scorsese, allt karlmenn, all-
ir þekktir af vægðarlausum grein-
ingum á ofbeldi.
Leiðin til Hollywood
Fjórum árum eftir stuttmynd-
ina, 1982, gerði Kathryn Bigelow
fyrstu leiknu bíómynd sína í fullri
lengd í félagi við Monty nokkurn
Montgomery, sem rétt eins og
hún fór síðar að starfa með Sig-
urjóni Sighvatssyni sem fram-
leiðandi. Þau leikstýrðu saman
„sálfræðilegri mótorhjóla-
mynd“, eins og hún kallar það. The
Loveless, sem fengist hefur hérlend-
is á myndbandi, er einkennileg og
dálítið kraftlaus og langdregin stíl-
æfing, sagan nánast aukaatriði,
stemmning undirliggjandi erótíkur
aðalatriði og sá hraði og sú snerpa
sem einkennt hefur myndir Bigelow
síðan víðs fjarri.
Fimm ár liðu þar til hún leikstýrði
og samdi ein og óstudd Near Dark,
furðulega blöndu nútímavestra og
vampírumyndar, sem vakti verulega
athygli á leikstjóranum og færði
henni fyrsta stóra Hollywoodverk-
efnið, feminíska fjöldamorðingja-
mynd, Blue Steel (1990), með Jamie
Lee Curtis í flóknu hlutverki byssu-
glaðrai- löggu, sem ekki er öll þar
sem hún er séð. Myndin gefur ekkert
eftir í ofbeldi, sálarflækjum og
óhugnaði og er jafn heillandi og hún
er fráhrindandi og á köflum ósann-
færandi. Eins og í Blue Steel skrifaði
Bigelow einnig handritið að næstu
mynd sinni, sem þó var mun venju-
legii að efni til. í Point Break (1991)
er FBI-maðurinn Keanu Reeves á
höttunum eftir foringja bankaræn-
ingja úr brimbrettagengi (Patrick
Swayze). Að uppistöðu er þetta hefð-
bundin hasarafþreying en Bigelow
kryddar ótniverðuga söguna með
því að gera mörkin milli góðu gæj-

anna og þeirra vondu óljós og velta
fyrir sér segulmagni lífsháskans og
áhættunnar.
Þarna var Kathryn Bigelow búin
að sanna sig sem snarpur hönnuður
grípandi spennuatriða. Þeir hæfi-
leikar nýttust ekki síður í næstu
mynd, framtíðartryllinum Strange
Days (1995), sem þó gerðist í ekki
meiri framtíð en svo, að hún er nú
orðin fortíð, árslok 1999, aldamót að
sumra mati. Þetta er, eins og allar
myndir Bigelow, gölluð mynd en at-
hyglisverð, grípandi og stílsnjöll.
Það er heimsendisháski í frásögninni
af mannkyni á heljarþröm, ringul-
reiðin undirniðri jaðrar við stjórn-
leysi og tæknimöguleikar laða fram
ískyggilegar tilfinningar; veruleiki
eins gengur kaupum og sölum sem
sýndarveruleiki annars. Myndin var
afar umdeild, ekki síst vegna svaka-
legs ofbeldis og hrottafengins
nauðgunaratriðis, sem margir áttu
erfitt með að kyngja frá konu. En
hvers vegna er erfiðara að kyngja
nauðgun og ofbeldi í túlkun konu en
karls? Spyr sá sem ekki veit.
Strange Days er síðasta mynd
Kathryn Bigelow, sem komin er í
dreifingu. Hún var skrifuð af Jay
Cocks og James Cameron, stór-
myndaleikstjóra (Terminator, Titan-
ic) og fyrrverandi eiginmanni henn-
ar. Nýjasta mynd hennar, The
Weight of Water, var frumsýnd á
kvikmyndahátíðinni í Toronto fyrir
skömmu við misjafnar undirtektir.
Hún er spennumynd með Sean Penn
og Sarah Polley (Monster) um
óhugnanleg morð tveggja tíma,
framleidd af Sigurjóni Sighvatssyni
og annar íslendingur gerir leik-
myndina, Karl Júlíusson. Þeir munu
báðir vinna með Bigelow að Harri-
son Ford-myndinni sem hér á að
taka að hluta á næsta ári og segir frá
sannsögulegu slysi um borð í sovésk-
um kjarnorkukafbát. Hér stefnir því
í nýjan Islandsvin.
Kathryn Bigelow þykir mikill
vinnuþjarkur og hörkutól, stórglæsi-
leg kona, eins og sjá má á meðfylgj-
andi myndum, orðin 48 ára. Hún er
hæfileikaríkur stílisti sem enn hefur
ekki gert efnislega fullnægjandi
mynd. En hún er til alls líkleg og
kveðst horfa framhjá allri andstöðu
við að konur leikstýri bíómyndum, ef
slík andstaða sé þá fyrir hendi. „Ég
geri það af tveimur ástæðum: Ég get
ekki skipt um kyn og ég neita að
hætta að gera bíómyndir."
REIKNIVEL
OG DAGATAL
ÁNETINU!
torgis
ÍSLEHSKA WEHAmÍDAHI
Hörkukvendið
í Hollywood