Alþýðublaðið - 29.10.1959, Page 11

Halldór Friðjónsson.
HALLDÓR FRIÐJÖNSSON ekki vanizt slíkum bardaga-
ritstjóri á Akureyri lézt 24. aðferðum, heldur alltaf verið
maí síðastliðinn og vegna þess hreinir og beinir. Og það tókst
að þessa ágæta blaðamanns í bókstaflega að svíkjast aftan
þjónustu alþýðusamtakanna að bræðrunum, ekki með op-
hefur ekki verið minnst hér inni hreinskilnislegri baráttu,
í blaðinu, þykir hlýða áð gera heldur með beinum svikum af
það nú. því að þeir þekktu ekki slíkar
Halldór fæddist að Sandi í bardagaaðferðir. Kommúnist-
Aðaldal 7. júní 1882 og var ar náðu yfirtökunum í svo-
næst yngstur hins stóra syst- kölluðu Verkalýðssambandi
kinahóps, en bræður hans Norðurlands og blá/ið var af-
urðu allir þjóðkunnir menn. hent því. Bræðurnir voru
Hann ólst upp í föðurhúsum sviptir forystunni. Þá stofn-
þar til hann fór í búnaðar- uðu þeir blaðið Alþýðumann-
skóla Torfa í Ólafsdal og auk inn og var Halldór ristsjóri
þaðan búfræðiprófi 1903. — þess og gegndi því starfi með-
Tveimur árum síðar fluttist an heilsan leyfði. Upp frá því
hann til Akureyrar og átti þar snerist baráttan að miklu leyti
heima síðan. Hann vann á upp í stríð við kommúnista
þeim árum ýmiss konar störf, og hefur oft verið vitnað til
en fór brátt að hafa afskipti Alþýðumannsins og skrifa
af félagsmálum. Hann gekk Halldórs í sambandi við sögu
snemma í Góðtemplararegl- Alþýðuflokksins og sundrung-
una og var meðal fremstu arinnar í röðum alþýðunnar.
manna hennar upp frá því. Alls var HalldóV ristjóri
Þegar verkalýðshreyfingin 'Verkamannsins og Alþýðu-
hófst á Akureyri gerðist hann mannsins í þrjátíu ár.
þegar, ásamt Erlingi bróður Ég átti því láni að fagna,
sínum, einn af liðsoddum henn að kynnast Halldóri Friðjóns-
ar og var hann æ síðan í syni. Ég heimsótti hann nokkr
fremstu röð baráttumann- um sinnum á Akureyri og
í Félagsprentsmiðjunni, en _ ísþmzka prentarafélags, enda anna. Alls var hann í stjórn hann heimsótti mig í Reykja-
þegar prentarar sjálfir stofn-
uðu prentsmiðjuna Guten-
bérg, árið 1905, fékk hann sig
leystan frá námssamningnum
í Félágsprentsmiðj unni og
hélt náminu áfram í hinni
nýju prentsmiðju. Vann hann
þar síðan í 17 ár og meðal
annars sem verkstjóri.
Það . kom mjög snemma í
íjiós, að Hallbjörn var afburða
gáfum gæ.ddur, að hann las
allt, sem nann komst höndum
undir, ekki aðeins það, sem
snerti iðn hans, sem hann leit
alltaf á sem listgrein, heldur
og um stjórnmál, hagfræðileg
efni, þjóðfélagsmál og heim-
sþeki. Las hann og skáldskap
og- kunni skil á helztu stór-
vlrkjum heimsbókmenntanna.
Þannig varð hann snemma
fjölmenntaður maður, þó að
litt væri hann skólagenghin.
Þá kom það og fljótt fram, að
hann var íslenzkumaður með
afbrigðum, vandaði mál sitt
svo, að næstum nálgaðist nost-
ur, og lagði jaínan áherzlu á
ritmál sitt og ræðumennsku,
en hann varð, snemma mjög
góður ræðumaður, —
Þessir miklu hæfileikar
Hallbjarnar urðu til þess, að
hann var ráðinn ritstjóri Al-
þýðublaðsins árið 1922. Hann
tók strax til óspilltra mál-
anna. Hann ritaði sjálfur næst
um allt blaðið hin fyrstu þrjú
ár ritstjórnartíðar sinnar —
og sleit sér út. Þetta stafaði
af því meðal annars, að það
var erfitt að gera Hallbirni
til hæfis í rituðu máli, svo
nákvæm var vandvirkni hans
__ 0g eftir að hann réði sér
starfsmenn, enda var
annað óhugsandi svo viðamik-
ið var starfið fyrir' hann ein-
an, vakti hann yfir hverri
sétningu, sem í þlaðinu kom,
og‘ gekk þetta svo langt, að
þann vildi jafnvel fá að ráða
orðalagi auglýsinga, sem í
blaðinu áttu að koma.
Ég gerðist starfsmaður við
ritst/5rn Alþýðublaðsins sum-
arið 1926. Ekki gat ég fengið
bétri lærimeistara. Hann
kénndf mér flest af því, sem
Haiibjorn walldórsson
í rítstjórnarskrifstofunni og
fylgdist með hverri setningu.
En skapið var alltaf jafn hlýtt
og bjart. Aldrei kom það fyrir,
að hann reiddist, og þó gat
hann átt það til að sýna manni,
að það var hann, sern var hús-
bóndinn. En þettf gerði hann
alltaf á þann hátt, að það dró
ekki úr áhuga mínum, hann
lagðist aldrei ofan á mig, ef
svo má að orði komast, en
leyfði mér að sprikla, að
minnsta kosti að vissu marki.
Loks var svo komið, að svo
virtist sem hann gæti ekki
skrifað, að hann þjáðist af of-
næmi gagnvart penna. Ég
man það, að hann gat setið
iangtíroum við skrifborðið
með opinn lindarpennan á
borðinu og hvíta, óskrifaða
pappírsörk fyrir framan sig,
án þess að koma nokkru á
hana. Mér fannst þetta und-
arlegt ástand. Síðan skildi ég
það, að hann var orðinn sjúk-
ur maður af ofþreytu vegna
fórnfýsi sinnar, skyldurækni
og all að því of mikillar sam-
vizkusemi.
R:/stjórn blaðsins var held-
ur ekki hið eina starf, sem
Hallbjörn leysti af hendi fyr-
ir samtökin. Hann sótti nær
alla fundi flokksfélaganna, sat
í fjölmörgum nefndum og síð-
ast en ekki sízt átti hann sæti
í bæjarstjórn fyrir flokkinn
árum saman. Við þetta bætt-
ist svo það, sem alltaf hefur
hvílt þungt á herðum forystu-
manna flokksins, fjárskortur
blaðsins og samtakanna. Þarna
vann Hallbjörn og mikið starf.
Hann fann srtemma til þess,
hve erfitt það var og óhag-
kvæmt, að blaðið skyldi ekki
vera prentað í eigin prent-
smiðju, Þess vegna átti hann
frumkvæðið að því, að ráðizt
var í stofnun Alþýðuprent-
smiðjunnar árið 1926. Man ég
það vel, að þegar stofnun
prentsmiðjunnar var í undir-
búningi, svo og þegar hún var
að taka til starfa, þá unni
hcv- eg aldrei hitt fyrir prent-
ara, sem ekki hefur litið upp
til Hallbjarnar og borið virð-
ingu fyrir honum. Hann var
um skeið formaður Reykja-
víkurdeildarinnar, varafor-
maður, og gegndi öðrum trún-
aðarstörfum. Hann var lengi
ritstjóri Prentarans og enn
lengur bar hann veg og vanda
af því blaði ásamt öðrum.
Hann ritaði fjölmargar grein-
ar í blaðið, sem prentarar telja
stórmerkilegar. Fáir voru
kunnugri en hann sögu prent-
listarinnar, og þeir voru ekki
margir, sem fylgdust betur
með nýjungum í iðninni en
hann.
Ég held að mér sé óhætt að
fullyrða það, að prentarar litu
á Hallbjörn um langan aldur
sem sinn fremsta mann og
skipti þá engu, hver var for-
maður félags þeirra. Fólu þeir
honum og mjög oft að sækja
alþjóðaráðstefnur prentara,
enda sómdi hann sér alltaf vel
á slíkum stórfundum. Á þetta
bendir einnig sú staðreynd, að
prentarar fengu honum íbúð
í húsi sínu við Hverfisgötu 21
og þar bjó hann árum saman
ásamt hinni ágætu konu sinni,
Kristínu Guðmundsdóttur. —
Þau höfðu eignazt einn son,
Eið, en hann lézt á unga aldri
og var þá mikill harmur kveð-
inn að þeim hjónum.
Prentarar gáfu Hallbirni
heiðursnafnbót í sínum hóp.
Þeir kölluðu hann: Meistara
Hallbjörn og tók hann nafn-
bótinni alltaf vel. Hann hafði
og á sextugsafmæli sínu verið
kjörinn heiðursfélagi Prent-
arafélagsins.
Hallbjörn Halldórsson hélt
áfram að vera kennari minn
og leiðbeinandi löngu eftir að
hann fór frá Alþýðublaði’fu.
Hann hringdi þá til mín, gl;|ð-
ur og reifur, stuttorður og
gagnorður og ræddi við mig
um ýmislegt, sem ég hafði
skrifað í blaðið. Hann talaði
um'efni þess, en hann ræddi
ekki síður framsetninguna.
Það kom fyrir, að hann bar
Framhalda á 10 síðu.
verxaiyosieiags AHureyrar i
30 ár, ýmist formaður, vára-
formaður eða ritari. Þegar Al-
þýðuflokkurinn var stofnaður
árið 1916, varð hann annar
helzti forystumaður háns á
Akureyri og einn skeleggasti
starfsmaður hans síðan. Kaup-
félag verkamanna var stofftað
árið 1915 og var Halldór einn
af forgöngumönnum þess í
fjörutíu ár eða þar til heilsa
hans bilaði. í bæjarstjórn átti
hann sæti um skeið og í nið-
urjöfnunarnefnd kaupstaðar-
ins í þrjátíu og átta ár. Hann
var framkvæmdastjóri vinnu-
miðlunarskrifstofunnar frá
stofnun hennar 1935 og þar
til hún varð lögð niður. Hann
var einn af fremstu forystu-
mönnum verkalýðsins á Akur-
eyri í þrjátíu og tvö ár sam-
fleitt.
Árið 1918 stofnuðu bræð-
urnir Erlingur og Halldór
blaðið Verkamanninn og gerð-
ist Halldór ritstjóri þess. Það
kom fljótt í ljós, að Halldór
hafði yfir að ráða snilli blaða-
mannsins og gáfur og baráttu-
þrek Sandsættarinnar. Hann
hóf strax harða sókn fyrir
málefnum verkalýðssamtak-
anna og Alþýðuflokksins.
Halldór gat átt það til að vera
harðskeyttur bardagamaður
eins og hann átti kyn til og
blaðamennskan var í rauninni
á þeim tíma, en samt sem áður
var hann hlýlegur í riti og
greinar hans skyldu ekki eftir
sárindi, þó að hann sveigði
ekki undan heldur gengi beint
framan að andstæðingunum.
Þetta kom einna skýrast fram
í *klofningi verkalýðssamtak-
anna eftir 1930, en kommún-
istum óx fyrst á landinu fisk-
ur um hrygg í höfuðstað Norð
urlands, enda starfaði þar á-
kafasti foringi þeirra, Einar
Olgeirsson. Þá var það að
orði haft meðal kommúnista,
að ef það tækist að koma
„bræðrunum á kné“ á Akur-
eyri, þá myndi brautin rudd
annars staðar. Bræðurnir voru
hugsjónamenn og vildu ekki
ætla neinum illt. Þeir höfðu
viK. Vio sKntuoumst a noKKr-
um sinnum og vorum sálufé-
lagar. Halldór var ljúfmenni,
baráttuglaður hugsjónamaður,
óeigingjarn og fórnfús, svo að
hann bjóst aldrei við gjaldi
fyrir unnin störf. Hann hafði
mikið yndi af skáldskap, enda
orti hann ljóð eins og allir
bræður hans, þó að hann gerði
minna að því en þeir Guð-
mundur og Sigurjón og hann
skrifaði smásögur, sem ég hef
lesið flestar. Alls staðar koma
í Ijós hinir ríku eðlisþættir
Halldór Fri'ðjónsson
hans: hugsjónirnar, samúðin
með smælingjunum og and-
úðin á óréttlæti og kúgun.
Tel ég það mjög miður farið,
að smásögur Halldórs skuli
enn ekki hafa birzt á prenti.
Halldór kvæntist árið 1903
Álfheiði Einarsdóttur, glæsi-
legri gáfukonu og mjög list-
hneigðri. Var hún um skeið
þekkt leikkona nyrðra. Hjóna-
band þeirra var til mikillar
fyrirmyndar og voru þau svo
samhent og ástúðleg hvort við
annað, að fátítt er. Heimili
þeirra bar sannarlega svip
þeirra. Þau áttu heima í litlu
húsi við Lundargötu og var
það vel búið, tárhreint og
hugðnæmt. Eins var Jitli garð-
urinn þeirra, sem þau unnu
mjög og nostruðu við. Þegar
Framhalda á 10 síðu.
Hallbjörn Halldórsson
HALLBJÖRN HALLDÖRS-
SON prentari var einn af
helztu höfundum Alþýðu-
blaðsins. Hann var ritstjóri
þess í fimm ár, eða frá 1922
til ársins 1927, að báðum með-
töldum. Hallbjörn Halldórs-
son lézt 31. maí síðastliðinn,
meðan prentaraverkfallið stóð
og blöð komU' ekki út. Þess
vegna voru ekki tök á að minn
ast þessa merkilega manns og
brautryðjanda við lát hans.
Skal úr því bætt að nokkru,
þó að ég hins vegar telji mig
ekki færan um að minnast
hans eins og vert væri og hann
og starf hans fyrir íslenzka
alþýðuhreyfingu eiga skilið.
Hallbjörn Halldórsson fædd
ist að Vilborgarkoti í Mos-
féllssveit 3. júlí 1888, sonur
hjónanna Halldórs Jónssonar
bónda að Hrauni í Ölfusi og
síðan að Bringum í Mosfells-
sveit og Vilborgar Jónsdóttur
frá Urriðakoti. Stóðu miklar
og góðar ættir að Hallbirni og
mátti ætíð kenna hinn sterka
kjarna ættanna í fari hans,
lund og framkomu allri. Árið
1903 hóf Hallbjörn prennám
ég lærði á þeim árum í ís-
lenzku og man ég að oft kast-
aðist í kekki milli mín og hans
þegar ég vildi flýta mér sem
mest með fréttir og útkomu
blaðsins, en Hallbjörn tók
greinar mínar til lagfæringar
og fór að snúa við setningum.
,,Betra að gefa út gott blað og
vandað, en flýta útkomunni“,
sagði hann oft. Hallbjörn var
orðinn þreyttur maður, þegar
ég kom til blaðsins, en hann
sló þó ekki af. Hann var alltaf
Hallbjörn sér engrar hvíldar
og lagði nótt við dag. Átti
hann þá stundum erfitt með
að þola það, ef einhver ætlaði
að grípa fram fyrir hendur
hans í uppbyggingu og skipu-
lagi prentsmiðjunnar. Hann
varð og forstjóri hennar með-
fram ritstjórninni, en tók al-
veg við henni, þegar hann
hætti ritstjórn sinni árið 1927.
Og því starfi gegndi hann til
ársins 1935, að hann hvarf
aftur til Gutenberg og gerðist
þar aðalverkstjóri. Fannst mér
þá, að Hallbjörn hefði fengið
starf, sem betur ætti við hann
en starfið í Alþýðuprentsmiðj-
unni. Gutenberg prentaði bæk
ur, en Alþýðuprentsmiðjan
prentaði dagblað. Sannleikur-
inn var nefnilega sá, að af-
staða hans til prentlistarinnar
var þannig, að það átti ekki
við hann að starfa þar sem
allt var miðað við hraða.
Prentverkið var list fyrir hon-
um — og það skal um leið full-
yrt hér, að í sveit hermanna
hinnar svörtu listar var Hall-
björn Halldórsson fremstur
listamanna.
Eins og gefur að skjjja var
Hallbjörn þegar frá upphafi
einn af helztu leiðtogum Hins
Alþýðublaðið — 29. okt. 1959 JJli