Þjóðólfur - 15.11.1850, Blaðsíða 2

306
staðinn fyrir rúma 35 rbd., sem er lagaleiga?
Væri svo, held jeg, að jeg mundi fljótt bregða
mjer til bústaðar hans, og biðja liann að unna
mjer slikra kjara í peningaláni. Jeg held,
að böfundinum verði nú að skiljast af jiessu,
„vilji hann ski]ja“, að það getur aldrei* und-
antekningarlaust og yfirliöfuð verið nókkurs
hlutar stöðuga og sanngjarna sanna verð,
sem ýmsar kringumstæður í þann svipinn láta
hann kosta og kaupast fyrir; og láti hann
sjer ekki skiljast þetta, get jeg ekkiaðgjört,
en ætla nú að halda áfram, og kem jeg J)á
að J)ví, livar hann er að tæpta á skilnings eða
viljaleysi jarðainatsmannanna að skilja, en er
J)ó áður búinn að geta þess til, að fæstamuni
hafa skort þekkingu, og vil jeg lika halda
það með honum. Að minnsta kosti er það
eins vel ætlandi úrvalsbænda búmönnum að
hafa greind á, hver sjeu bezt gæði jarða, og
hvernig hentast sje að nota þau, eins og
lærðari mönnum, þeim sem naumast eða ekki
hefðu rennt auga í, því siður fengið nokkra
reynslu í þeirri mennt. Höfundurinn segir
enn fremur: að jarðamatsmönriunum hafi ekki
verið gefið neitt vald, til þess að búa tilnýtt
sölulag á jörðunum; jeg ætla það nú rjett
mælt, skilji hann tilgang jarðamatsins svo,
að enginn mætti úr þessu selja nje kaupa
jörð með öðru verði en því, sem jarðamats-
mennirnir lögðu á þær. En jeg hef aldrei
haldið Jiað, og held það aldrei verða, hvort
höfundurinn svo óskar þess eða ekki, ámeð-
#in frjáls viðskipti manna ekki verða gjöfð
útlæg. En jeg held að jarðamatsmennirnir
liafi átt að finna og kveða upp jarðanna sanna
verð, sem á mætti byggja sanngjariilegar og
jafnaðargjarnar skatta - álögur; oginunuílest-
ir verða að viðurkenna, að jieir hafi þá orðið
að smiða nýtt verðlag. Eða hvernig fær höf-
undurinn komið með jiá „heilagrillu“, að vilja
telja mörinum, trú um, að jarðamatsmennirnir
hafi ekki átt að gjöra annað, en tína saman
það söluverð, sém að undanförnu hefði við
gengizt á jörðum, og láta fiað heita sanngjamt,
hvort það var það eður ekki; til þess hefði
ekki þurft að kaupa dýrum dómum 5 menn
í hvern hrepp; það gat enginn betur en sýslu-
maðurinn sjálfur fyrir litla þókknun, sem
hafði kaupbrjefa afskriptirnar allar hjá sjer;
og kann ske þetta hafi verið reglan, sem
Borgarhreppsmaðurinn gat ekki skilið í á
hverjum ástæðum væri byggð. Höfundurinn
segir, að jarðamatsmennirnir hafi af því sölu-
lagi, er viðgekkst, átt að velja og fylgja því,
sein sanngjarnt var. Hann játar þó þar með,
að allt sölulag sje ekki sanngjarnt, en hann
gleymir að gjöra ráð fyrir, hvernig hefði átt
að fara að, jiar sem ekkert sanngjarnt sölulag
jarða að undanförnu hefði frarn farið. Ilann
segir sölulag jarða fari mikið eptir ýmsum
kringumstæðum: velmegun manna í sveitinni
og því um líku; þá ekki þar eptir sanngirni,
og svona fer, þegar menn byggja á svikulum
grundvelli, þá hrynur byggingin á hæla manni
óvörum. Jarna virðist mjer höfundurinn mót-
mæla sjálfum sjer, og sjálfur gjöra skýrt,
hversu ósanngjörn hans regla er, að vilja, að
jarðamatsmenn hefðu bundið sig við sölulag-
ið. Ilann segir oss, lögfræðingurinn sjálfur,
að enginn eigi heimting á lagaleigu af verði
jarðarinnar, en jeg, sein ólögfróður, get þó
sagt honum það, að kaupandi á að vera skað-
laus af verði þvi, sem jarðamatsmennirnir
lögðu á jarðirnar; og hvernig lætur hann þá
vera það, ef þeir fá nú að eins 2 eða 3 af
hundraði peninga sinna í jöröunni, ogafþeirri
litlu leigu verða þó að láta ^ hluta eða meira
til hins opinbera? Hann lieldur álit jarða-
matsmannanna um sanngjarnt eptirgjald jarða
hafi verið byggt á veikum rökum og út í
bláinn, eins og sölulag, erhann sjálfur játar
þó, að fari eptir kringumstæðum, sje það ekki
öllu heldur. Litlar sýnast og rökseindir þær,
sein hann færir í móti Borgarhrepps jarða-
matsmanninum, sem vildi byggja á sanngjörnu
eptirgjaldi; enda má jeg fullyrða, að fleiri
munu af jarðamatsmönnum bafa hallast að
reglu þess mannsins, heldur en að reglu höf-
undar ritgjörðar þeirrar, er hjer ráeðir um;
því að bæði var það svo, þar sem jeg var
viðstaddur, og hins sama hef jeg heyrt víðar
getið, ef ekki víðast i Vestfirðingafjórðungi,
að jarðamatsmenn gjörðu sjermest ómak fyr-
ir að finna hverrar jarðar sanngjarnt, en stöð-
ugt eptirgjald, og við það smíðuðu þeir síðan
jarðarverðið; og hef jeg heyrt getið um, að
suinir ljetu 4 í eptirgjaldi mæta 100 í verði,
aðrir 5, og nokkrir 6, eptir jiví sem mein-
ingar voru skiptar um, hversu mikið af ept-
irgjaldinu þyrfti til útgjalda til hins opinbera.