Þjóðólfur - 30.03.1854, Blaðsíða 4

íí 10ár,,f)vi jiaf) átti ;i?) skafta aðra‘£; og þó játar
amtmaftur Wíhe, sem sjálfur liaffii verifi lier,
ah fiángbrennslan muntli geta aflah íslandi allt
ab tveimur tunnum gulls áárihverju, eptir (>ví
feikna verfii, sem {)á var á {láugöskunni, }>ví
{>á kostafii bvert skippund af Jiángöskunni
opt 32 ríkisbánkadali.
Um voriö 1807 sendi stjórnin sápu-
gjöiöarmann nokkurn daíiskan, „Morten
fípidtv af) nafni, upp liingaf), til að reyna
þángbrenrisluna; hann kom liíngaf) 15. inai
og brenndi {)áng í Skildínganesi frá 19.
maí til 20 júní, eða einn mánuð, og haföi
hann {)á brennt 5,771 pund. Ilann var æfður
{)ángbrennslumaf)ur og haföi verif) á Orkney-
juni, og sýrrist svo, sem jieir hafi nrælt fram
með honum bæöi stiptamtmaöur lveventlow og
landfógeti Frydensbery. j)af) sem liann
hrenndi hér reyndist mæta vel, {)á er þaf) koin
til Kaupmannahafnar, en {)ó {lángaskan {)á
væri í mjög miklu verði í höfuðborginni, og
()ó Morten Reidt skýrði frá, að þángbyrgðin
hér á landi væri lányturn meiri enn hann
hefði séö á öðrum stööuni, {)á varð ekkert úr
{>essu, ,og {)ángið hefir siðan, eins og áður,
rotnað niður að mestu leyti, og orðið að eingu.
Kennsla sú, sem Macauly og Reidt huðu
stjórninni að kenna Islendíngurn, var mikils
verð, enn heimska viökomandi embættismanna
gjörði {)etta að eingu, og svipti {lannig land
vort einhverjum þeiin arðsamasta atvinriuvegi.
Frá 1811 til 1830 var þángaskan í ærnu
verði á Englandi og víðast um Norðurlönd,
en upp frá þessum tírna fór hún að falla, og
bar það til þess, að stiórnin á Frakklandi
hafði, þegar þángaskan var sein dýrust, lofað
ærna verðlaunuin hverjum þeim manni, sem
gæti komizt upp á að búa til Lútarsalt
(BNatron“) afsjósalti. Læknir nokkur fransk-
ur, Le Bland að nafni, vann til þessara verð-
launa; hann kenndi mönnum að búa til „Natron-
Lútarsaltið“ úr sjósaltinu, og við það féll
þángaskan, og mundi án efa hafa orðið verð-
laus, hefði eigi efnafræðíngur nokkur, Courtoir,
Yfirvöldin okkar viísu hið niinnsta þá ekki,að einkaleyfin
éru opt hin bezta og einasta livöt til að koma l'ötum
undir parfleg fyrirtæki, eins og J)au á hinn bóginn ekki
eril annað en réttlát verðlnun f’yrir þá, sein hafa citthvað
nytsamt áður óþekkt fyrir stafni.
verið búinn að finna nýtt efni í henni er hann
kallaðí Jod eða Jodine. Læknar fundu bráð-
um, að efni þetta var ágæt.t, læknismeðal í
ýmsirrn sjúkdómum, og er það nú við liaft í
inargföld læknismeðöl um allan heim, svo nú
rná með sanni segja, að það er alls ekkert
ineðal til, sem getur þénað í jafn-mörgum
sjúkdómuin sern þetta, ef það er mátulega og
eptir réttum efnafræðis-reglum blandað öðrum
efnuin. Jodet er nokkurskonar hálfmálmur,
og líkist, í samblandi sínu við önnur efni, á
nokkurn hátt kvikasilfri. Jað getur sameinað
sig við alla málrna' og jarðartegundir, og verða
of't úr samblandi því hinir fegurstu litir. það
er og við haft, þá er sólmyndir eru gjörðar,
því það er einmitt þetta efni, sem festir sól-
myndina á silfurplötumii og pappírnum. Nú
með því notkun Jiessa efnis er orðin svo marg-
föld og er alltaf að aukast, en það getur
ekki fengizt neina í löndum þem, er liggj^
vjð sjáfarsíðu, þá er það í ærna verði og
neinur verð þess að ölluni jafnaði einuin
fjórða hluta silfurverðs eptir vigt. Allt, það
„Jod“, sern gengur í höndlun rnanna á milli,
er unniö úr þángöskunni, en öll þángaska
er eigi nærri því jafn-auðug af því; svoleiöis
eru þángtegundir þær er vaxa í Eystrasalti ó-
nýtar til Jod-gerðarVig við Frakklandsstrendur
þarf ses til átta huralrað pund af þángöskn
til að geta fengið e/tt pund af Jod(. Á Eng-
landi eru þángteguiidirnar nokkuð ríkari af
Jodi, enn á Frakklandi, og þaðan keinur og
það mesta af Jodi því er gengur manna á
milli um öll norðurlönd. Á Frakklandi er
árlega brennt 18,750 skrppundum^ af þáng-
ösku, og fá menri úr henni 11,000 skippund
af ýmsum söltum og nærfellt 7000 pund af
Jodi, eri þetta er eigi nærri nóg handa öllu
Frakklandi, og því hefir Napóleon leyft, að
allt Jod, sem kæini til Frakklands, skyldi vera
frítt fyrir öllum tolli. Hversu mikið Jod vinnst
á Englandi veit eg eigi að fullu, en það er víst
talsvert, því þaðan kemur það inest af því.
Verksmiðja sú, sem nú er stöfnuð hér á
Eyrarbakka til að vinna Jodet, erí vetur, eptir
sem áhöld og efiii leyfa, kómin á goðan rek-
spöl. Eins og í útlönduin, hafa ineun hér,
auk Jodsins, fengið úr þángöskunni ýmisleg
sölt, enn þó niest af salti því cr „Glaubcr-