Þjóðólfur - 16.02.1856, Blaðsíða 1

þJÓÐÓLFUR.
1856.
Sendur kaupendum kostnaðarlaust; verð: árg., 18 ark. 1 rd.; hvert cinstakt nr. 8 sk.; sölulaun 8. hver.
8. ár.
1G. febrúar.
9.—ÍO.
„Uið opinbera" og flag-blöðin.
f embættisbréfa- og dómamáli seinni tímanna
hér á landi, — þó þab mál sé eins laust vi& a&
vera gott og hreint mál eins og aí) vera gófe og
hrein fslenzka, — eru ýms or& og orbatiltæki viS
höif) og farin ab ry&ja sér smámsaman tii rúms, sem
einatt geta verib óljós þeim er hafa þau, auk
heldur alþýfmnni sem á ab skilja þau. Eitt af
þess konar or&um er: „hib opinbera". Menn
ern dögum optar farnir aö sjá og heyra ýms orba-
tiltæki sem liér af eru leidd;,„þab er gjört ab til-
hlutun hins opinbera"; — „þa& er í opinberar þarf-
ir“; — „hib opinbera á í hlut“; — „á opinberan
kostnab", o. s. frv. Og hvab er nú þetta: „hi&
opinbera", hvab merkir þab? þab nierkir og
yfirgrípur allt þa&, er fósturjörðina eða lýð hvers
lands varðar sem pj óðfelag, eignir þess tekjur
og gjöld, almennar stofnanir, almenna löggœzlu-
framkvœmdar- og dómstjórn; — þab merkir og
yfirgrípur öll hin almennu efni sem dómsmála* em-
bættis- og valdstjórnin hafa á hendi.
f Rússlandi og öbrum rikjum, þar sem annab-
hvort er beinlínis harbstjórn eba þab stjórnarfyrir-
komulag sem harbstjórn gengur næst, — þar sem
keisarinn eba konúngurinn þykist hafa konúngdóm
sinn og allt vald frá gubi einum og álítur a& sér
séu veittir þegnamir til ab rába yfir þeim eptir
■því sem geb hans býbur og hugþótti, ab hann hafi
engar a&rar skyidur vi& þá heldur enn honum lýst
sjálfum, en þeir honum hábir og hugþótta hans
meb æru lífi og gózi, — þar skoba valdstjórnar-
mennirnir sig á sama hátt einrá&a yfir þegnunum
og algjörba, a& þeir þurfi engum reikníng ab standa
af embættisrábsmennsku sinni nemakeisaranum, og
ekkert a& óttast e&a akta nema hans bo& og bann,
hvort 6em þa& er lögum samkvæmt og rétti þegn-
anna eba ekki. í þeim ríkjum á sér því ekkert
eptirlit stab af hendi eba tiihlutun lýbsins me& „hinu
opinbera" og stjórn þess; hann ver&ur ab þegja, og
þola allt sem fram vib hann kemur.
A Bretlandi og í öbrum löndum, þar sem stjórn-
arfyrirkomulagib er sem frjálslegast, og byggt á
þeirri grundvallarreglu, öll valdstjórn er frá lýbn-
um, lifir af honum er til vegna hans, en alls ekki
lý&urinn vegna valdstjórnarinnar; — þar sem lý&-
urinn er aballöggjafinn og sú reglan ræbur mestu
í öllum efnum: hver einn ma&ur frá konunginum
til kotúngsins er hábur lögunum og undir þau gef-
inn, — í þeim löndum viburkenna menn ab vfsu
fyllilega, a& einbættismennirnir, sem eru settir af
konúnginum eptir lögunum til a& gæta þeirra og
fram fylgja þeim, til þess a& hafa hina Jielztu og
næstu gæzlu og stjórn á öilu því er nefnist: „hib
opinbera", — ab þeir séu yfir höfu& ab tala hinir
menntubustu, vitrustu og reyndustu menn me&ai
lý&sins, og því feigi a& heibra þá, hlýba þeim og
treysta á me&an þeir gera sig ekki bera a& neinu
því sem þessu mú raska; en bæbi sjálfur konúng-
urinn, rábgjafar hans og abrir embættismenn eru
þar jafpframt skoba&ir sem mennskir, breyskir menn
er einnig geti orbib á; — þeir eru skoba&ir sem
þjónar og vinnumenn lýbsins er þessi æbsti hús-
bóndi þeirra eigi sjálfsagban rétt á a& hafa eptirlit
meb og megi til a& liafa eptfrlit meb, svo ab þeir
liafi stöbugt abhald og hvatir til ab gegna þvi betur
°g dyggilegar verki köllunar sinnar; — ef þess-
konar almennt og kröptugt eptirlit og abhald er
ekki stöbugt haft meb stjórn „hins opinbera“, þá
hefir reynslan sýnt og sannab, a& margt laun- og
sjálfræbtópukrib hefir komib sér vib því til miska
og halla. Og hvaba ráb hefur lý&urinn til þess ab
hafa vörb á stjórn „hins opinbera", og eptirlitmeb
henni, og ab láta embættismennina jafnan kenna
abhalds til a& vera árvakrir og vandvirkir í em-
bættisrábsmennsku sinni? Iljá þeim þjóbum sem
liafa frjálslegast og algjörbast stjórnarfyrirkomulag,
eins og er á Bretlandi og í Bandaríkjunum, þá
lætur lýburinn verba framgengt þessu eptirliti á tvo
vegu, þab er fyrir þjó&fulltrúaþíngin og
dagblö&in. Þar sem þjó&fulltrúaþíngin hafalög-
gjafarvaldib ásamt meb konúnginum, og þar ab auki
einvald á ab ákveba tekjur og útgjöld ríkisins, þar
getur hin ceðsta yfirstjórn landsins aldrei misbobib
lýbnum eba hallab á „hi& opinbera" til lángframa,
þvi ef stjórnendurnir vilja sitja ab völdum í trássi
vi& mistraustsatkvæbi fulltrúaþíngsins gegn þeim,
— 37 —