Þjóðólfur - 10.03.1860, Blaðsíða 2

.50 -
mönnnm settir svo sem lifandi fyrir sjónir: kostir og
ókostir mnnna í ýmsri mynd, á ýmsuni tímum; þetta
vekr hugann, skerpir tilfinnínguna, gjörir smekkinn
næmari, vandlátari og færari til ai> dæma um þab,
sem er fagrt eba Ijótt, rétt efca rángt, satt ei>r ó-
satt; og er slíkt ekki lítill ávinníngr fyrir mannleg-
an anda. Menn vita og, a?) þaÖ eru ekki eintómir
glcbileikar (komoediur), allt sem leikií) er í leikhús-
um þessum; þab eru til margskonar leikar. Ein
tegundin eru sorgarleikarnir (Tragoediur); í þeim er
fæst hlægiiegt en flest alvarlegt, hafa þeir einkum
áhrif á hinar æíiri og dýpri gebshræríngar manna
og koma tárunum út á mörgum; enda hlýtr þetta
svo at> vera: lífib er bæí>i sætt og súrt. Leikspilin
eru eíia eiga ab vera skuggsjá og eptirmynd lífsins,
eins og þaí> gefst mönnum á öllum öldum. því
eru sum þeirra glebileg og gamansöm, sum sorgleg
og alvarleg; en öll geta þau verib og eru lærdóms-
rík hverjnm þeim, sem fara a& sjá þau, ekki ein-
úngis til gamans heldr og til gagns. þessvegna
voru orb þau, er á dögunum, mefcan leikib var,
stótu meb skýru letri yfir fortjaldi leiksvibsins:
„Gaman og alvara“, nijög vel valin, og sem cru
alveg sömu þýbíngar sem hin alkunnn orb: „Ei
blot til Lyst“, er Danir hafa sett á sama stab í
liinu konúnglega leikhúsi í Kaupmannahöfn.
þab ræbr nú ab líkindum, ab menn hafi hér á
landi, fyrr og síbar, reynt til ab fylgja venju ann-
ara þjóba, og halda uppi leikum, meb ýinsu móti
á ýmsum tímnm. Sögur vorar tala uin ýmislegt
þesskonar: sund, glímur, knattleika, hestavíg og fl.
þar á eptir koma vikivakarnir. Hitt fyrra lagbist
nibr þcgar manndómr fornaldarinnar leib undir lok,
en vikivakarnir fóru aflaga, þegar frammí sókti, og
voru loksins teknir aföndverblegaá 18. öld. Um síbustu
aldamótfórnmenn hér sybra ab sýnaglebileika, eptir
útlendra manna sibvenjn. þá var Sigurbr Pétrsson
uppi og Geirbiskup, og settusaman þesskonar hluti, og
voru leiknir eptir þá glebispil þan, sem prentub eru
í ritum Signrbar: rllrólfr“, „Narfi og „Brandr",
og þókti gób skemtun. Eg er ekki svo fróbr, ab
eg viti meb vissn, hve opt leikar þessir voru sýndir
hér framan af öldinni, en ab líkindum mun þab ekki
hafa opt verib, en víst voru þeir leiknir bæbi í
Reykjavík og í Bessastabaskóla fyrir, en ekki eptir
1820. Síban lá nú allt þesskonar í þagnargildi,
eptir því sem eg frekast veit, þángab til undir 1840,
ab Bardenfletd, sem þá var hér stiptamtmabr, lét
leika lieima hjá sér danska glebileika eptir Ileiberg1.
t>á leib og beib til þess, er skólinn var íluttr til
Reykjavíkr, þá kom híngab nýtt Iíf og nýir kraptar,
og 1848 var snúib á íslenzku, ab líkindiim í fyrsta
sinni, einum glebileik eptir liinn nafnfræga Holberg
(hann dó 1754), er heitir „Erasmus montanus",
var þá leikib á latinnskólanum og sýnt ókeypis,
þeim er sjá vildu, (sjá Reykjavíkurpóst í jan. þab
þab ár). Mönnum þótti þab takast allvel, ogsíban
hafa hér öbru hvcrju á vetrum verib leikin ýnis
glebispil, sum á dönsku, sum á íslenzku3. Nú
kom þessi vetr, og mönnum þótti, eins og satt er
dauflegt, og vildu hafa eitthvab til skemtunar, menn
fóru ab tala um glebileika, en nærri lág, ab ekkert
yrbi úr, því þegar á skyldi licrba, fékst ekki svo
margt kvennfólk til leikanna, sem þurfti. Tóku
sig þá saman nokkrir úngir menn, hér í bænum,
fengu leigban gildaskálann um tímaogléku þarýmsa
leika. Urbu sumir af þessum góbu dreyngjum ab
taka á sig kvennmannsgerfi og leika konnr og meyj-
ar; var þab ab vísu ekki hægbarleikr, en alt fór
þó vel. þab má enda segja, þegar þcss er gætt,
hve lítil faung hér eru fyrir, fátt nm ab velja og
flest erfitt, ab leikar þessir tækist ágætlega. þab má
gánga ab þvf sem vísu, ab þeir sem sáu leikana í
þetta sinn, láti sér nú ekki alt lynda í þessu efni
hér á eptir, þab verbr nú meiri vandi eptir en ábr
ab sýna hér þess konar leika, því auk þess, ab sum-
ir þcirra, sem nú léku hafa afbragbs hæfilegleika
til þeirra hluta, þá var hér iní vib hiindina sá
mabr, er átti hinn bezta þátt í ab gjöra alt þetta
sem laglegast og skemtilegast fyrir augab. Sigurbi
') Úr því hér erfarib ab rekja ab nokkru upptök og fram-
gáng glebitpila hér hjá oss, þykir mega mynnast á. ab skóla-
sveinarnir í Reykjavík gáfu aptr af nýju 1350, leik þann ept-
ir Holberg, er nefnist„Den S t u n des 1 ös e“, útlagban á ís-
ienzkn. J>á og allajafna til þessa tíma er hér var leikib,
gafst ab vísu allmórgum kostr á ab sjá, en þá ab eins þeiin
er til var bobib, og ekki nærri óllum er vildu. A þessu varb
abalbreytíng 1854, þegar lögfræb. Ján Gubmundsson rébist í ab
láta búa til frá stofni lciksvib og ónnnr leikáhöld, er kostubu
samtals níma 160 rd., leigbi síban sal hins nýja gildaskála fyrir
48rd. og fekk til únga menn og konur, ab leika leikinn „Pakk“
snaraban á ísleniku, en leikendrnir táku í stabinn jafnan
eignarhlnta í hinum nýju áhöldum, (sjá 6. ár jjábálfs, bls.
166—167); þá en aldrei fyr, gafst hverjum er vildi kostr
á ab horfa á leikina fyrir ákvebna borgun, þetta fyrir-
komulag heflr haldizt f þau 2 skipti, er síban heflr verib leikib á
gildaskálannm, í fyrra og ná,og hafa hin sömu leikáhöld (þau
frá 1854) verib brúkub í hvorttveggja sinn, fyrir leigu til eig-
endanna. Aptr baub stiptamtmabr greifl Trampe til ab sjá
leikina hjá sér, 1855, ákeypis, og lét þá biía til handa sér
ný leikáhöld; þan gaf hann, ab endubum leiknnm, félagi því
er lék „Pakk“ 1854 (sjá 7. ár þjábálfs bls. 35), en ekki
„hverjnm þeirn er framvegis vildi loika 1 Ueykjavík“, og "Jvar
ab því hin bezta bát og prýbi, eins og sýndi sig ájdögun-
nm, þegar leikib var. Ritst.
*) Og Th. Overskou.
Ritst.