Þjóðólfur - 12.12.1863, Blaðsíða 4

— 24 —
«vo árennilegt, því engi danskr lógfræíiíngr varí) til þess nm
nokUr ár a?s sækja nm embætti i Islandi, þángaS til einn
kom fram einn góban veísrdag sem skdílinn úr sauþarloggn-
um, eíla sem Mínerva úr hófíli Júpíters, meþ vitnisburþ
í íslenzku frá herra prúfessor Konráísi Gíslasyni; kandidat
þessi hafísi lesiís órstnttan tíma, svo mónnum þótti grunsamt,
ab hann kynni ekki þaí) í íslenzkn, sem lögin heimtuísu. Próf
þetta var líka baldiís í heimahúsum. og engir vorn vi?) þaí)
staddir nema frófessorinn, kandidatinn, og sá, sem haf%i lesií)
meb honum íslerizkuna. En hvaís nm þaþ, stjúriiin veitti
dánskinum Gullbríngusýslu. þegar þessuin manni hafþi veitt
svo létt aí) ná próflnu í íslenzkunni, þá var ekki kyn þótt
floiri niundn á eptir fara; enda fórti nú 3 kandidatai aí) lesa
íslenzkn, og einn af þeim (herra Smith, sem eg heli getib nm
hkr ab framan) sókti þegar nm Norísrmúlasýslu, og lofaibi a?)
leggja fram vitnisburþ fyrir kunnáttn í ísienzkn innan skamms
tiina(l),; þetta var aþ vísu kynleg aþferí); því þab er eins og
ef Islendíngr, sem er aþ lesa lögvísi vib háskólann í Kaup-
mannahöfn, sækti um einhverja sýslu á Islandi og lofabi stjórn-
inni aí) útvega vitnisbnrbinn fyrir embættisprófl si'mi eptir
svo og svo lángan tíma. þegar Islendínear, sem vorn í Kanp-
mannahófn. sáu, í hvert borf mál þetta var komib. áttn þeir
fund iiiou ser, og ritabu herra prófessor Konráísi Gíslasyni
liréf1 sógbu þeír mebal anuars í brefl þessu, at) þeim virtist
þa?) lýsa beriega fyrirfitníiigu a máli voru og þjúb vorti, ab
menn hlypu þannig til aí) iœra íslenzku tii málamyDdar, ein-
úngis til ab koma sér í embætti, þegar þeim lægi á, því þab
mætti þó follyrba, a?) danskr mabr, sem ekkert þekkir til ís-
lenzkn, gæti meb engn móti á þriggja mánaba tíma, orbií)
svo leikinn 1' málinii, ao hann gæti fullnægt kröfum þeim,
sem til eru greindar í koiiúngsúrskurbuiium og stjúrnarbréf-
unum. Eniifremr álitu þeir þab skyldu viís þjób vora og
föísrland, eigi síbr cn vib sjálfa þá, aí) neitn allra löglegra
rába til aþ sporna viís því, a?) íslenzk embætti vævi höfb fyrir
fótskör til þess a?) stíga upp i nm nokkur ár til embætta í
Danmörku, og a?) íslenzkir kandidatar gætu me?) þessu móti
or?)i?) útiiokai ir, sem augljóslega mætti viobúast, þare?) þeir,
eins og knnnngt væri, liefbu aidrei prófsald? (‘•Aiíciennitet,,)
á viþ danska karididata. Reynslan hefbi þar a?) auki sýnt,
hversu skablegt þa?> væri fyrir Island. a% þánga?) væri sendir
danskir embættismenn, sem líti?) eba ekkert skyn hæri á
laiidsháttu vora, einkum þegar nú þar vi?) bættist. a?) þeir
skyldi ekki laiidsmenu og landsnieiiii ekki þá. A?> eudíngu
hábu þ»ir prófe»sor Konráí) a5) sjá svo um, a?) prófi?) í ís-
lenzku yr?)i eptirleibis haidi?) í heyranda hljó?)i, og
tveir pró f d óm e n d r eettir, sem menn gæti bori?) fullt
transt til, og a?) annar þeirra a?) minsta kosti væri Isiend-
ingr (sjá Skírni 1832 bls. 94 — 96). Vi?s þetta kom hik á
herra prófestorinn og stjórniua, og kandidötunnm leist ekki á
blikuna. þannig stó?> mál þetta óútkljá?), þánga?) til kon-
úngsúrskur?)r frá 8. Febrúar £ vetr skipa?)i svofyrir, a?) próö?)
í íslenzkn skyldi auki?) á þann hátt, a?) ank hins mtinnlega
prófsins yr?)i eiunig haidi?) skriflegt próf, og hi?) munnlega
próflb yr?)i haldi?) í heyrauda hljó?)i, og vií) þab hafbir tveir
prófdómendr, sem einnig taka þátt í a?) dœma um iii?. skiif-
lega prófl?) (sjá Tíþindi um stjórnarmálofni íslands IX,
1863 bls. 66S. þetta ern án efa álitlegar lagaákvarbanir, sem
gæti orbi?) þjó?)eriii vorn og móburmáli til verndar og trygg-
íngar, ef þeim væri réttilega fylgt, en þa?i er nú ekki því a?>
heilsa. Fyrir skömmu siban hafa tveir danskir kaudídatar
geugib undir próf þetta, og lengib vituisbuib fyrir kunnáttu
t fslenzkii, annar þeirra hafbi lesib i'slenzku { róma 3 mán-
nbi, en hinn, Olivarius, sem eg gat um á?)r a?) væri nú búiim
a?) fá Su?)rmúlasýsiu, hafbi lesi?> lengr. Eg var, ásamt fÍHÍri
lóndum mínum í Kaiipmaiinahöfn vi?)staddr vib próf þessaia
mauiia, og eg veib ab 6egja þab, ab hvorigr þeirra sýndi þá
kunnáttu á máli voru, sem ab lögnm er heimtub. Hvab þá
fyrst snertir n p p 1 e s t r i n n á í s I e n z k u n n i, þá var
ekki gott ,ab átta sig á, hvort þeir voru ab lcsa arabisku,
sanskrít eba íslenzkn, og þab þó menn legbi vib hlustirnar,
þeir gleyptu annabhvort orb, gerbu engan eba rángan muii á
gróiinum og breibum hljóbstöfuni, og sleptu endíngum aptan-
af orbunum. þab væri ekki óáheyrilegt ab lieyra þesskouar
pilt lesa upp íslenzkan dóm í rétti, eba söluskilnrála á upp-
bobsþínsil þegar herra prófessorinn iét þá snúa döiiskn-greiu
á íslenzka túngn, varb hún meira eba ininna bjögub og skæld
og sjaldnast gátu þeir sjálflr fundib þab sem rétt var. þeir
voru litib soin ekkert spurbir um íslenzka hljóbfræbi
eba h 1J óbv arp, þó man eg eptirþií, ab annar þeirra var
spurbr ab, hvaba sögu myndabist af orbinu ,,tab“, og svarabi
hmin þá: ,,taba!“ (átti ab vera „tebja"). I hneigingar-
fræbi vorn þeir abeins spurbir ab einstaka falli (.,Casus“),
en ekki voru þeir látnir hnogja eina einustu sögn (verbiim)
Annar þeirra, sem ab áliti herra prófessorsins var miklu betr
ab sér en hinn, sagbi mebal annars ab orbib „forba sér“ væri
á dönsku „atskaffe.úg Forraad", „mór“ væri á döusku „Smör",
og „reizia“ vissi hann ekkert hvab var, enda sagbi prófessor-
inn vib hann, ab hann ætlabist ekki til ab hann vissi þab(i);
menn skyldi þó ætla, ab orbib „reizia“ væri eitt mebal þeirra
orba, „sem vanalegast koma fyrir í daglegu líft", og sem ráb-
herrabréllb frá 16. Júm' J8Ó7 heimtar ab hiutabeigendr þekki.
Margt mætti fleira íil tína, en eg iieuni ekki ab fara í graf-
götnr eptir öllum orbskrípum þeim og vitleysnm, sem eg
heyrbi þessa kandídata bjóba prófessórnum og prófdómendtin-
um. Eg er ekki einn til frásagnar um þetta, þv£ margir
landar mínir munu verba til þess ab sanna mál mitt, ef þess
verbr leitab. Svona eru þeir nú úr garbi gjörbir dönskii eui-
bættismeunirnir, sem þér fáib héban, landar góbir! og vuua
eg, ab þér sjáib sjálflr, hvaba tryggíng vér höfuni fengib í
þessu máli, þótt lógin, sem oss eru gefln til verndar túngu
,vorfi og r.éttinduin hennar, virbist ab vera full.-kýr. Lögin
-verba bæbi eptir bóksfaf þeirra og anda ab skiljast á þá leib,
ab danskir kandídatar, sem undir pnXlb gánga, geti þegár
gegnt embættisverkum á Islandi skanimarlaust, hvab kuunátt-
una á íslenzku snertir, og þab er undarlegt og hlægilegt, ab
nokkrnm, og þab islendfiiguni, skuli geta dottib í hug ab skilja
lög þessi öbruvfsi. þegar svona var nú komib,, áttn eittfivab
28 Íslendítigar'hér í 'Höfn fund meb sér, og ritubú bænarskrá
til aiþíngis, þess olnis, ab þab hlutabist til ab hvorki stjórniu
né abrir fari kríngum iög þau, seui ábr er uui getib.
Eg lýk þá máli þessu ab sinni, og skora ab endíngu á
ybr, landar mínir, út á Islandi, ab þér sýuib þab í orbi og
verki, ab þér haldib nppi heibri túngu vorrar, sem er einasti
menjagriprinn, er vib eigum eptir af arfleifb forfebra vorra.
þér eigib ab lugiim fulla heimtíng á, ab embættismenn ybar
goti talab vib ybr múburmál ybvart. þegar ybr eru sendir
menu, sem vegna knnuáttuleysis £ ísleuzku ekki gota skamni-
ariaust eba bjáipariaust skorib úr máluui ybar, þá eigib þér
ab vora samhuga í því, ab leita réttar ybar um þab, ab þess
konar menn sé sendir aptr heim til sín, svo hvorki þeir né
abrir sem hafa komib þeim á framfæri. svívirbi túngu ybar
og trobi nndir fóturn lielgustu réttindi hennar. þab væri ab