Þjóðólfur - 31.07.1871, Blaðsíða 5

Þjóðólfur - 31.07.1871, Blaðsíða 5
— 149 — í ástæðum þessa nýa stjórnarskrárfrumvarps, sem hér liggrfyrir, segir með einstakri hreinskilni (bls. 14), «að það sé samhljóSa hinu samsvarandi frumvarpi stjórnarinnar sem lagt var fyrir Alþingi 1869». fetta er dagsanna, —og er það annað að- almeinið sem Alþingi voru 1871 er sá eini kostr að bæta úr og nema burtu. Getr verið að Álþingi 1867 hafi svo mistekizt með breytingaruppástung- ur sínar við 9. og 10. gr. stjórnarskrárinnar (á- hrærandi stjórnarfyrirkomulagið á æðsta stigi og stjórnarábyrgðina ; sbr. 8., 10. og 21. gr. þings- frumvarpsins 1867), að ekki hafi stjórninni getað þótt umtalsmál að leita konungs staðfestingar á þingsfrumvarpið fyrir þær sakir; og satt mun það vera, að Nutzhorn-sljórnin hafi borið þetta fyrir. En aptr sjá allir, að þetta yrði þá miklu fremrað hafa komið til af þ'í, að einmitt í þeim breyting- aruppástungum þingsins hafi verið farið fremr of skamt en of langt og að þær hafi sjálfar verið miðr einskorðaðar og ákveðnar en skyldi. llitt mun sannara, og það liggr fullberlega fyrir af allri að- ferð og allri pólitik Danastjórnar, í stjórnarmála- viðskiptunum við (slendinga um næstl. 20 ár, að þeir hafa aldrei viljað gjöra íslendingum kost á öðru- vfsi stjórnarbót og sljórnarfyrirkomulagi heldren því eina, að stjórnarábyrgð, bteði yfir höfuð að tala og gagnvart Alþingi, er óhugsandi og ómögu- leg. það stjórnarskipulagið sem var haft iboði bæði í þjóðfundar frumvarpinu, og aptr var tæpt á í frum- varpiuu 1865, heflr verið einbundið við œðstu yfir- stjóm íslands (ráðgjafa islenzku málanna, einhvern og einhvern ráðgjafanna, stjórnardeild, eða yfir- stjórn), frá Danmörku, frá Kaupmannahöfn, í 300 milna fjarlægð frá íslandi og fulltrúaþingi íslend- inga, þvert í móti einskorðuðum tillögum þjóð- fundarins 1851 og ítrekuðum bænarskrám Alþing- is 1853, 1857 og 1859: <>að ein verði sett og á »einum stað, í Reykjavík, priggja manna yfirstjórn »í landi hér« o. s. frv.1 Aptr í stjórnarskrárfrumvarpinu 1867 var eigi að eins ráðgjörð landstjórn hér á landi »einn maðr eðr fleiri«, heldr einnig (í frumvarpsástæð- unum) viðrkent, að svo œtti að vera sklpuð æðsta umboðsstjórn landsins, ef með réttu lagi væri, áð 1) Bænarskrá til konnngs, frí Alþ. 1853 dags. 9. Ag. Alþ. tií). s. ár bls. 1053 (Bænarskráin óll bls. 1044 — 1054). And- svar lögstjárnarinnar (Bangs) til Alþingis 1855 (Alþ.tíþ. 1855 bls. 48—51) telr reyndar ýms vankvæþi á aþ þriggja mauna yfírstjiárn fáist hór sett, en sömu oríium er og fariþ þar um öll hin niþrlagsatriþin, aþ ókljúfanda þyki aí> gjdra neitt, af því fé vanti til þess, og á meþan Island geti ekki visaí) á féb eíia lagt þaþ fram eptir því sem vibþyrfti. hún hefði vanalega »constitutionel« ábyrgð stjórn- argjörða sinna gagnvart Alþingi. Og þóað jafnframt væri þar taldir eríiðleikar á að koma fyrir stjorn- inni á þessa leið og þó að við það skipulag stjórn- arinnar, sem frumvarpið ráðgjörði: landstjórn hér er stæði undir ábyrgðarráðgjafa í Kaupmannahöfn, gæti engan veginn samrýmzt stjórnarábyrgð gagn- vart löggjafarþingi voru, þá var samt svo varið þessari ákvörðun frumvarpsins eins og mörgum öðrum aðalákvörðunum þess, að flest var þarbygt á frjálslegum og constitutionelle grundvallarreglum, eins og Alþingi 1867 viðrkendi í álitsskjali sínu til konungs, og hefði því víst mátt laga svo og víkja við þeim ákvörðunum, hefði Alþingi þá eigi skort til þess áræði og samtök, að þar við hefði mátt samrýma stjórnarábyrgðina. En þessu er ekki svör að gefa um það stjórn- arfyrirkomulag sem framboðið var í stjórnarskrár- frumvarpinu 1869 og sem framboðið er í þesssu hér «sama tóbakinu» ernú liggr fyrir Alþingi voru. Landstjóra eðr landshöfðingja hugmyndin: einn 1 an d stjórnari, er hafi æðstu framkvæmdarstjórn yfir íslandi í vorum sérstaklegum málum, en sjálfrábyrgð- arlaus undirtylla undir ráðherra í Kaupmannahöfn 300 mílur héðan, þann er hafi stjórnarábyrgðina einungis fyrir ltikisþingi Dana, — slíkr einn iand- stjóri eðr landshöfðingi yfir islandi er og verðr ókljúfandi slagbrandr fyrir hverskyns stjórnarábyrgð, gagnvart Alþingi voru, og þá eigi síðr slagbrandr fyrir því að Alþingi, allt svo lengi sá |>ór væri látinn sita þar í stafni, megi ná þeirri eðlilegu ummyndun (Omorganisation) sem oss var heitin með stjórnarbreytingunni 1848, (og sem standa- þingin í Danmörku þá fengu), og þar með að verða aðnjótandi fulls jafnréttis við þau til að mega neyta vors lögfulla atkvæðis í öllum löggjafar og fjármát- um þessa lands. Með einum landstjóra til yfir- stjórnar, ábyrgðarlausum fyrir Alþingi, þá fer svo eins og þingmaðr Árnesinga sagði í hitteðfyrra, að stjórnarbót vora og stjórnarskipun — «vantar — hjarlað«, slagæðina, lífæðina. þóað Alþingi fái það löggjafarvald og fjárforræði, sem frumvarpið ákveðr og sem virðist all-viðunanlega fyrir komið svona út af fyrir sig, þá verðr þingið eigi að síðr eins og í hapti eðr hábandi þessarar ábyrgðar- lausu yfirstjórnar. þetta sést Ijósast af 34. gr. í þessu enu nýa stjórnarskrárfrumvarpi, einkum þegar hún er borin saman hvort heldr við 39. gr. i stjórnarskrárfrumv. 1867, eðr eins og þeirri grein var breytt í þingfrumvarpinu 42. gr. Stjórnarmálsnefndin og Alþingi 1871 hefir hér þunga þraut af höndum að leysa og ið mesta

x

Þjóðólfur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðólfur
https://timarit.is/publication/72

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.