Þjóðólfur - 25.06.1897, Qupperneq 1

Árg. (60 arkir) koatar 4 kr.
Erlendis 5 kr. — Borgist
fyrir 15. Júli.
Cppsögn, bundin yiö áramót,
ógild nema komi til útgefanda
iyrir 1. október.
ÞJÖÐÓLFUE.
XLIX. árg,
Reykjarík, föstudaginn 25. jóní 1897.
Nr. 31.
Um verðlagsskrár.
Eptir Brand.
Svo sem alkunnugt er, þá eru tíundar-
svikin illa ræmd á landi þessu af mörg-
um, og það eptir maklegleikum, þvi það
er sannarlega svívirðilegt, að nokkur mað-
ur skuli geta af sér fengið að stela af
ættjörðu sinni og eigin þjóð, sem hverjum
góðum dreng ber að elska. Sem betur
fer munu nú tíundarsvikin óðum fara
þverrandi, en samt mun allvíða enn vera
pottur brotinn í því efni, og þess vegna
vilja sumir stjórnvitrir menn láta helzt
afnema lausafjárskattinn og tíundina til
prests og kirkju, svo engin freisting sé
fyrir menn iengur að draga undan af eig-
um sínum. Því verður nú naumast neit-
að, að þessi aðferð mundi vera heillaráð
til að gera vorar margskökku búnaðar
skýrslur dálítið réttari. En eigi líkar mér
samt þessi aðferð, því hún er næstum gjald-
þrota-yfirlýsing á siðferðisástandi þjóðar-
innar og vonleysa um, að það verði lagað.
Eptirlitið með tíundinni má gera strang-
ara, það mun nú vera viða hvar harla
lint, og svo er vafalaust, að undandráttur-
inn minnkar eptir því sem menntun og
mannræna vex hjá mönnum. Það eru
verðlagsskrársvikin, sem eru eptir minni
hyggju miklu voðalegri en tíundarsvikin;
með því hversu verðlagsskrárnar eru rang-
ar, er árlega haft stórfé af landssjóðnum,
prestum og kirkjum. Hreppstjórarnir hafa
lengi fengið orð fyrir að setja verðið lángt
of lágt í skýrslum sínum, og prestarnir
munu einnig hafa sínar verðskýrslur með
of lágum tölum, því þeir þora opt ekki
annað fyrir alþýðunni, sem annars stend-
ur á þeim með skömmum. Þingið síðasta
vildi nú bæta úr þessu máli með nýjum
lögum, en þau voru þá svo úr garði gerð,
að stjórnin gat eigi samþykkt þau. Málið
kemur nú eflaust fram aptur á næsta
Þingi, en verði uudirbúningur verðlags-
skránna þar settur nokkuð líkur því, sem
nú er, og meira að segja líkur því, sem
frumvarp þingsins fór fram á, þá mun lítii
eða engin bót í því verða. Skyldi annars
eigi mega afnema allar verðlagsskrár með
því að setja fast gjald á hvert lausafjár-
hundrað? Að iausafjárskatturinn í lands-
sjóð væri t. d. ávallt 50 aur. af hundraði
og preststíund að sama skapi viss aura-
tala. Með þeirri aðferð mundi öllu þrefi
um verðlagsskrárnar vera lokið, en líklega
þyrfti að breyta til á hverjum 10 árum.
Eg get eigi séð, að þetta sé neitt meira
eða varasamara, heldur en það sem sýslu-
nefndirnar gera árlega, þegar þær leggja
vissa auratölu á hvert hundrað. Yilji
menn eigi aðhyllast þessa aðferð, þá held
eg að skást verði, að sýslumaðurinn, próf-
asturinn og einn maður kosinn af sýslu-
nefnd undirbyggju verðiagsskrána, í sam-
einingu allir þrír. Við það hverfur hin
hróplega ósamkvæmni, sem er innbyrðis á
skýrslunum um gangverðið, og þá yrði
eigi á skrána settir munir, sem hvergi í
sýslunni ganga kaupum og sölum. Til að
sýna, að skýrslurnar geti eigi verið rétt-
ar, má taka nokkur dæmi: í sýslunni, þar
sem eg á heima, er t. d. engin veiðistöð,
allur fiskur er þar að keyptur, en í næstu
sýslu er mikil fiskiveiði og þangað er fisk-
urinn héðan úr sýslu sóttur. Það kemur
nú svo undarlega við, að harðfiskurinn
hér í sýslu er talsvert ódýrri, eptir verð-
lagsskránum, heldur en hann er í hinni
sýslunni, þar sem hans er aflað, og má
þó nærri geta, að full vikuferð eptir fisk-
inum með marga hesta muni kosta nokk-
uð. í minni sýslu er ekkert, sem aflast af
lýsi, nema selslýsi lítils háttar í tveimur
hreppum, og enda það gengur hér aldrei
sölum manna á milli, en samt eru ailar
lýsistegundirnar verðsettar í verðlags-
skránni, og eru hafðar miklu ódýrari en
í yerðlagsskrá hinnar sýslunnar, sem fisk-
urinn er keyptur úr og sem hefar líka
ýmiss konar lýsi fyrir verzlunarvöru.
Hvernig geta nú menn hér í sýslu vitað,
hvað þorskalýsi eða hvalslýsi til dæmis að
taka kostar, þar sem enginn maður á það
hér til? Það má nærri geta, að verð á
slíkri vöru er sett visst og fast, alveg á
móti betri vitund af einhverjum. Ær eru
í þessari sýslu vanalegast um og yfir 14 kr.,
en í verðlagsskránni sé eg, að þær eru
eigi nema rúmar 12 kr. Áburðarhestar í
fullgildu standi kosta hér venjulega 80—90
kr.; verðlagsskráin setur þá allt í einu nið-
ur í 66 kr. Fiður er hér selt 1 kr. pd., en
verðlagsskráin lætur það vera 76 a. Vað-
málsalin er í skránni á 1 kr. 55 a., en
svo lágt munu bændur hér trauðla láta
vinnufólk sitt hafa það upp í kaupið,
nema ef vera skyldi tvistvaðmál, sem er
lélegt og kemur verðlagsskrá ekkert við.
Svona gæti eg haldið lengi áfram, en þetta
nægir til að sýna,hvílíkar skrárnar almennt
eru, því eigi get eg ímyndað mér, að öllu
minni lygi sé’í þeim í öðrum sýslum landsins.
En hvernig sem á þetta er litið, þá er
nauðsynlegt að gera eitthvað til að kippa
þessu í lag. Það er bæði skaðlegt og sið-
spillandi fyrir þjóðina, að grundvöllur sá,
sem gjöldin byggjast á, sé ósannur. Það
er nú nærri því víst, að hvernig sem til
er breytt um samning verðlagsskránna og
hvaða menn sem setja þær, verða þær
engan vegan veginn réttar né sanngjarnar,
meðan undirstaðan, sem þær eru byggðar
ofan á, er látin halda sér í sama formi
sem nú, því að sú undirstaða er á vorum
dögum orðin alveg röng. Menn eru nefnil.
að rembast við að halda hinum sex teg-
undum landaura í verðlagsskránni og verð-
setja meðal þeirra muni, sem aldrei ganga
kaupum og sölum manna á milli fyrir
peninga, allt saman í þeim tilgangi að fá
út jafnvægi milli aurategundanna og til
að geta komizt þannig að nokkurn veginn
sennilegu og hér um bil fyrirfram ákvörð-
uðu meðalverði. Svo sem augsýnilegt er,
þá er nú engin von, að réttur mælikvarði
fáist með því að dikta sér til meira en
helming af því, sem jöfnuðurinn skal byggj
ast á. Til þess að umbæta þetta, er ofur-
einfalt ráð til, og það er að hafa heldur
of fáa en of marga muni í verðlagsskránni.
Þar ætti eigi að hafa nema þetta þrennt:
1. Fríðan pening; 2. UIl — smjör — tólg,
og 3. Fiskinn. Þegar gerð er tilraun með
að finna út meðalverð eptir ýmsum verð-
lagsskrám víðsvegar um landið, að eins
með því að byggja á þessum þremur land-
aurategundum, þá kemur undir eins í
ljós, að með þeirri aðferð má fá fram
mjög rétta og sanngjarna meðalalin, sem
alls eigi er mjög há og svipuð um allt
landið. Með þessu er unnt að búa til
réttar verðlagsskrár, byggðar á sönnu verði
móti peningum út í hönd, en það verður
þá að banna mönnum að setja annað en
þessar þrjár tegundir inn í skýrslurnar