Þjóðólfur - 05.11.1898, Blaðsíða 3

1

-SS
1848 — 5. NÓYEMBEB — 1898.
miðjan þann mánuð átti Þjóðólfur að koma ut,
og þá var það að stiptsyfirvöldin heimtuðu að
sjá próförk af honum, áður en hann yrði prentaður,
því að kvisazt hafði, að þar ættu að korna at-
hugaverðar greinar um skólauppþotið og kirkju-
hneykslið. Þá var Þorsteinn Jónsson (síðar
sýslumaður í Arnessýslu) settur stiptamtmaður.
Varð það loks úrskurður hans og Helga bisk-
ups Thordersen 20. febr. 1850, að þeir bönnuðu
prentun Þjóðólfs í prentsmiðjunni „að sinni“,
og kváðust hafa gert ráðstöfun til, að það tölubl.
blaðsins, sem búið var að setja, yrði eigi prent-
að þar, og fékk Helgi prentari jafnframt skipun
um, að hann mætti ekki prenta þetta tölubl.,
um leið og honum var tilkynnt, að hann mætti
framvegis ekki prenta neitt, sem stiptsyfirvöldin
hefðu ekki kynnt sér áður. Svona var nú
preutfrelsið hér á landi um miðja öldina. Stipts-
yfirvöldin ætluðu þannig að kyrkja Þjóðólf í
greip sinni, svo að hann risi aldrei upp aptur.
Og margur heíði hallað sér á eyrað fyrir fullt
og allt af veigaminna tilræði. En Þjóðólfur var
harðari i horn að taka en þau hugðu, og var
honum lengra líf hugað, en að deyja svona
skyndilega. Að visu hefði Sveinbjörn þá verið
tæpt staddur, og lífi Þjóðólfs liklega lokið, ef
hann hefði ekki notið drengilegrar hjálpar
manna, er unnu blaðinu og þótti aðferð stipts-
yfirvaldanna hin lúalegasta. Skutu þá bændur
kringum Reykjavik saman 100 rd. á einum
sólarhring, og tveir rneun lánuðu séra Svein-
birni 100 dalina hvor. Réð hann þá af að
sigla til Hafnar í marzmánuði, því að hann fékk
enga róttingu mála sinna hjá stiptsyfirvöldunum.
Lét hann prenta þetta (tvöfalda) númer blaðsins
í Höfn 25. apríl og nefndi það „Hljóðólf11 af
ástæðum þeim, sem fyr eru greindar. Svo
kærði hann þetta atferli stiptsyfirvaldanna fyrir
dóinsmálaráðherranum, og heimtaði skaðabætur,
en fókk ekkert svar; en 12. des. s. á. ritaði
dómsmálaráðherrann stiptsyfirvöldunum og setti
ofan í við þau fyxir tilvikið, því að þetta þrent-
unarbann hefði verið óheimilt. En eigi er þar
minnzt á neinar skaðabætur til Sveinbjarnar.
Þá er hann kom heim aptur um vorið 1850
stefndi hann stiptsyfirvöldunum fyrir sættanefnd
(sbr. Þjóðólf II bls. 139), en sættir komustekki
á, og treystist þá Sveinbjörn ekki til að halda
málinu til streitu. Yar nú Trampe greifi orðinn
stiptamtmaður, og var hanu það liðlegri en
fyrirrennari hans, að Sveinbjörn fékk nú að
láta prenta blaðið, þó gegn því, að prentunar-
kostnaður fyrir hverja örk yrði greiddur fyrir-
fram. Kom fyrsta blað Þjóðólfs eptir sigling-
una út í Reykjavík 15. júní 1850 (dagsetningin
15. marz á þ»í tölublaði er skökk). En þrautir
Þjóðólfs voru ekki enn á enda. Sveinbjörn
hraðaði svo útgáfu 3. árgangsins, er hófst 5.
nóv. 1850, að honum var lokið 30. júní 1851.
Mun honuin hafa verið gefin bending um, að
Þjóðólfur yrði eigi prentaður lengur en til þess
tíma, og getur vel verið, að vangreiðsla á preut-
unarkostnaði hafi átt nokkurn þátt í þvi. En
svo mikið er víst, að haun fékkst ekki prentað-
ur i prentsmiðjunni allan síðari hluta ársins
1851. Og er svo að sjá, sem þá hafi lífi Þjóð-
ólfs hættast verið. En hann reis samt á fætur
eptir nýár 1852. Þá voru „Nýtíðindin11 komin
á kreik (í des. 1851) í stað Landstíðindanna,
er lognazt höfðu út af í maímánuði. Nýtíðindin
voru höfðingjablað, „gefin út að tilhlutun stiptis-
ins“ (Þjóðólfur IV 295), og munu hafa verið
stofnuð, þá er menn fóru að renna grun í, að
Þjóðólfur mundi eigi vera aldauða, en eiun um
hituna mátti hann ekki vera. Samkomulagið
milli Þjóðólfs og nýja blaðsins var þó hið sæmi-
sæmilegast-a fyrst um sinn, enda var Sveinbjörn
nú orðinn stilltari og farinn að koma sér betur
við stiptamtið, svo að Trampe ritaði jafnvel í
blaðið (14. maí 1852). Er það eptirtektavert í
sambandi við það, er síðar gerðist. A Þing-
vallafundinum þá um sumarið (1852) samdist
svo um, að Sveinbjörn sleppti ritstjórn og út-
gáfu Þjóðólfs við lok 4. árgangs, en Jón Guð-
tnundsson exam. jur., er þá var embættislaus,
tæki við, en eigi er þess getið, að það væri
reglulegt kaup, enda er sennilegt, að Jón hafi
eigi greitt Sveinbirni neina þóknun fyrir af-
hending blaðsins, því að blaðastarf á þeim ár-
um var ekki talinn svo ábatasamur atvinnuveg-
ur, að hann gengi kaupum og sölum. Kvaddi
Sveinbjörn lesendur blaðsins á síðasta sumardag
1852.
Ritstjórn Sveinbjaruar á Þjóðólfi þarf eg
ekki að lýsa með mörgum orðum. Það er sjálf-
sagt eigi ofsagt, að honum var mest og bezt
að þakka, að Þjóðólfur dó ekki á 2. eða 3. ári.
Sveinbjörn hafði marga þá kosti, sem góður
blaðamaður þarf að hafa. Hann rit.aði lipurt og
skemmtilega og við alþýðuhæfi. Hann gat og
verið allhnyttinn 1 orðum, er því var að skipta,
en stundum varð fyndni hans smekklaus og
gamanið hégómlegt, svo að það mundi nú kallað
„humbug" ef svo væri ritað, en þá var það
ágætt, til þess að fá fólkið til að lesa, til að
vekja það og láta það hlæja. Sveinbjörn var
einmitt þessi „vekjari1*, er kom á réttum tíma,
þá er þjóðin var að rumska, og hann ýtti dug-
lega við lienni í bili. En til þess að þjarka á-
fram í sömu þófaramylnunni ár eptir ár, og
halda fólkinu vakandi, þegar það fór að dotta
aptur, til þess mun hann alls eigi hafa verið
fallinn. Hann vantaði nóga staðfestu, nógu ein-
beitt frjálslyndi, nógu mikið þrek og járnharðan
vilja til þess. Þar bar Jón Cruðmundsson höfuð
og herðar yfir hann, þótt hann væri stirðari að
rita og kynni ekki að gera að gamni sínu. En
Sveinbjörn hefði samt farið með heiðri og sóma
frá blaðamennskunni, ef hann hefði ekki gert
það leiðinlega glappaskot, rétt eptir að hann
sleppti Þjóðólfi, að takast á hendur ritstjórn og
út-gáíu á nýju blaði, er var stofnað að tilhlutun
háyfirvaldanna til þess að hnekkja Þjóðólfi.
Þetta verður ekki úr skafið, þótt óþægilegt sé
að geta þess. Svo var mál með vexti, að „Ný-
tíðindi11, er verið hafði got-t blað að ýmsu leyti
og farið varlega, hætti að koma út í desember
1852 eptir eins árs tilveru, og þykjast menn þá
vita, að Sveinbjörn hafi þá þegar verið ráðiun
af stiptamtmanni til að stofna uýtt blað fyrir
þeirra hönd, með því Maguús Grimsson, ritstj.
Nýtíðindanna, hafi eigi þótt nögu ötull eða fylgi-
spakur við skoðanir höfðingjanna, og svo mikið
er vist, að þetta nýja hlað, er nefndist „Ing-
ólfur“, tók beinlínis við af Nýtíðindunum, og kom
fyrst út i janúar 1853. Var Sveinbjörn ritstjóri
þess og útgefandi. Að blaðið hafi eigi verið
stofnað til bandalags við Þjóðólf eða honuin
203
til styrktar, sést bezt- á þvi, að ritstj. lýsti því
yfir þegar í fyrsta tölublaði, eða réttara sagt
bauðst til þess, að taka við alvarlegum og sóma-
samlegum svörum á móti Þjóðólfi. Var eðli-
legt að Jóni Guðmundssyni fyndist fátt um,
svona að vörmu spori eptir að hann hafði tekið
við Þjóðólfi af þessum sama manni, enda fer
hann allhörðum orðum um Sveinbjörn og hin
undarlegu sinnaskipti hans. Segir hann meðal
annars, að hann hafi lá.tið segja sér það þrem
sinnum og orðið að trúa því, að hinn fyrri á-
byrgðarmaður Þjóðólfs og þjóðfundarmaður væri
nú búinn að gefa sig falan háyfirvaldinu, stipt-
amtmanni og konungsfulltrúa þjóðfundarins,
greifa Trampe, fyrir svo sem 80 rd. þóknun ár-
lega og árs gjaldfrest á prentunarkostnaðinum
til þess að halda úti blaði fyrir „stjórnina11 og
höfuðstaðinn á móti Þjóðólfi, barni sjálfs haus
og blaði lýðsins o. s. frv. (sbr. Þjóðólf 5. árg.
bls. 30—32). Og það var satt hjá Jóni, að
þetta var mjög óviðkunnanlegt, og enda óviður-
kvæmilegt, þótt eigi sé svo að skilja, að marg-
ur hafi gert. sig sekau i öðru eins og þessu og
snúizt jafn skyndilega á áttinni. En Sveinbjörn
stóð svo einkennilega illa að vígi í þessu efni,
sakir þess að hann átti svo sögulegri „fortíð“
á bak að sjá við Þjóðólf og mátti muna of-
sóknirnar gegn honum af hálfu þeirra valds-
manna, er hann hélt nú skildi íyrir. Það sést
og ljósast, að Þjóðólís-Sveinbjörn og Ingólfs-
Sveinbjörn nutu ekki jafnmikillar hylli hjáþjóð-
inní, því að Ingólfur sálaðist eptir rúm 2 ár
(vorið 1855), en Þjóðólfur dafnaði. Eltu þeir
optast grátt silfur meðan þeir voru uppi báðir
samt,* en þjóðin var Þjóðólfs-megin, og þess
vegna varð hanu hlutskarpari. Fyrstu 6 ár
Þjóðólfs höfðu þannig verið uppi 4 blöð í höfuð-
staðnum, er öll leituðust við að steypa honum
t-il grunna, þótt eigi t-ækist, af því að þau skorti
fylgi þjóðarinnar.
Fyrsta blað Þjóðólfs, er Jón Guðmundsson
var ritstjóri að, kom út 10. nóvember 1852, en
hið síðasta 18. apríl 1874. Hann var því rit-
stjóri blaðsins 211/,, ár, og hefur enginn annar
ritstjóri hans verið þriðjung þess tíma við blaðið,
enn sem komið er.
Það liggur í hlutarins eðli, að hér getur
ekki orðið um neina sögu blaðsins að ræða á
svo löngu timabili. En eg hef tekið fyrstu ár
blaðsins nokkru ítarlegar, af því að þau voru
tíðindaríkust, að því er blaðið sjálft snerti og
tilveru þess, en síðar gekk allt skapfeldlegar að
því leyti og prentun á Þjóðólfi var ekki hept
til muna í tið Jóns Guðmundssonar. En þá er
] hann tók við blaðinu í fyrstu, varð hann þó að
ganga að því að borga prentunarkostnaðinn á
hverri örk jafnóðum út í hönd, og telur hann
þann kostnað um 20 dali, en síðar mun þet-ta
hafa liðkazt nokkuð, og hann fengið nokkurn
gjaldfrest á borguninni. Þá er hann tók við
blaðinu hækkaði hann verð þess upp í 1 ríkis-
dal, en stækkaði það um leið þannig, að ein
heil örk kom einu sinni eða tvisvar í mánuði,
alls 18 arkir um árið, og þeirri stærð og því
*) Einkum voru skammirnar i Ingólfi til Þjóðólfs
langar og svæsnar, svo að Jón neyddist til að stefna
Sveinbirni 1854, er þó var eigi venja hans. En
sættir komust á.