Þjóðólfur - 09.06.1899, Blaðsíða 1

ÞJÓÐÓLFUR.
51. árg
Reykjavík, föstudaginn 9. júní 1899.
Nr. 28.
W T H U LE "*•
er útbreiddasta lífsábyrgðarfélag á Norðurlöndum
Lág iðgjöld, hár bonus, enginn aukakostnaður,
þýðingarmikil hhmnindi fyrir sjúklinga. THULE
er stjórnað undir yfirumsjón sænsku ríkisstjórnar-
innar. Upplýsingar um THULE fást ókeypis
hjá umboðsmönnum félagsins og aðalumboðs-
manninum.
BERNHARÐ LAXDAL,
Patrekshrði.
Kirkjurækni - Kristindómur
-Bindindið sumra okkar.
Eptir „Humanus".
Það eru tvær ritgerðir í slðustu »Aldamót-
mm«, sem hljóta að vekja athygli hvers hugsandi
manns, sem les þær. Það er fyrirlestur séra Friðriks
Bergmanns um kristindómslífið hér á landi og
ræða séra Jóns Bjarnasonar um bindindi. Þær
vekjasvo margarnýjar hugsanir, nýjar spurningar,
víðtækar hugleiðingar um siðferðislegt og andlegt
líf þjóðar vorrar, af því að þær eru einarðari,
berorðari og snerta meir almennt líf manna en
venja hefur verið til í hugleiðingum annara kirkju-
legra tfmarita vorra.
I.
Séra Friðrik Bergmann kemst að þeirri nið-
urstöðu í fyrirlestri sínum, að kristindómurinn
sé stórum í apturför hér á landi. Merki þess
eru að hans dómi, að kirkjuræknin sé svo
lítil, altarisgöngur lítt ræktar, líknarstofn-
anir engar, kirkjurnar fari fækkandi og
nærri allir menntaðir Islendingar séu trúlausir,
að prestunum undanskildum.
Það mun vera rétt, að sönn kirkjurækni sé
1 apturför hér á landi. En er það vottur um,
að kristindómur manna sé verri fyrir það, en áð-
ur eða í apturför? Það þarf alls ekki að vera.
Allar kristilegar skyldur og dyggðir má rækja
■eins vel fyrir það, þó að hugir manna snúist frá
ræðum prestanna, eins og þær eru orðnar al-
mennt hér á landi, kaldar, tilfinningalausar, and-
lausar, illa lesnar ritningargreina-þulur eða lýsing-
-ar úr hinni fornu helgu sögu hinnar fyrstu kristni,
án þess að reynt sé að setja þær í samband við
nútíðarinnar líf eða lagaðar eptir hennar kröfum
■og þörfum. — Þetta mun einnig eins fjör-
miklum og andríkum prédikara og Friðrik Berg-
mann skiljast, því að hann vítir mjög íslenzku
prestana fyrir þennan »syndsamlega prédikunar-
máta þeirra«, eins og hann kemst að orði og
kallar haun skrípamynd. Það er furða, segir
hann, »að íslendingar skuli ekki vera steinhætt-
ir að sækja helgar tíðir fyrir lifandi löngu«.
Fyrst svo er og það er rétt athugað — skyldi
þá kirkjurækni, eins og kristindómskenningunni
nú er hagað hér á landi, vera vottur þess, að
kristindómurinn sé í aþturför? Mér skilst svo,
að niðurstaðan verði öfug og gleðilegri, — að
alþýða manna geri hærri og göfugri kröfur til
prestanna, vilji sannari og verulegri krist-
indóm meira lifandi og efnisríkri, meira vekj-
andi en þurrar, útþynntar ritningarskýringar eða
hávært orðaglamur í ytri kristilegum búningi.
Það sanna er, að menn eru farnir að finna I
til þess, að prestarnir eru ekki eins og þeir eiga
að vera, fullnægja ekki þeim þörfum og kristin-
dómskröfum, sem farnar eru að gera vart við
sig einnig hjá okkur, sannari göfugri og mann-
eskjulegri, meira bundnar við hið verulega líf en
áður hafa verið ríkjandi hér á landi. .
Prestarnir eru farnir að verða aptur úr, en
ekki alþýða manna. Og hvar eru orsakirnar til
þess? Hversvegna eru íslenzkir prestar »orðnir
að athlægi ogkomnirí fyrirlitning«, eins ogBergmann
kemst að orði. Af því að það eru alltof marg
ir kallaðir en fáir útvaldir. Af því að það hef-
ur verið fjöldi presta, sem hafa ekki fundið
neina innri köllun til þess starfa og hafa ekki
haft neinn æðri eða betri skilning á anda hins
sanna kristindóms zn margur óbreyttur leik-
maður.
En svo er annað, sem um leið kemur til
greina, þegar um orsakirnar til áhugaleysis og
andleysis sumra presta er að ræða. Hvernig er
sú andlega fræðsla, sem þeir fá á prestaskólan-
um okkar? Enginn mun bregða þeim mönnum,
sem að honum standa, um trúleysi eða andvara-
leysi. Og þeir menn, sem hafa verið kennarar
við prestaskólann hafa og kennt kristin fræði við
latínuskólann okkar. Hvernig stendur þá á því,
að starf þeirra hefur ekki borið betur ávöxt en
svo, að allur þorri menntaðra manna á að vera
»trúlaus«, eins og Bergmann kemst að orði ?
Kennslan er mestmegnis vísindalegar, hárfínar
ritningarskýringar, eins og ræður prestanna bera
keirn af. Biflían er lesin vísindalega, og meiri
áherzla lögð á kunnáttu og lærdóm í kirkjusögu
fyrri alda en á auðgun sjálfstæðrar hugsunar og
skilning á sambandi kristindómsins við hið veru-
lega líf mannanna og nútímans. Hinn dauði
bókstafur verður því meir ríkjandi í ræðum
prestanna, en hinn lifandi andi hinnar fögru kenn-
ingar Krists, sem alltaf hlýtur að hrífa, vekja og
göfga mannsins sál, þegar hún er heimfærð lát-
laust án ytra tildurs upp á mannlegt líf, eins og
það á að vera1).
En menn eru ekki »trúlausir«, þó að menn
beri ekki kristindóminn utan á sér, þó að menn
fari ekki í kirkju til andlausra presta, þó menn
»útbásuneri« það ekki með því að setja á sig
kristilegan stimpil og einfeldningssvip, sýni sig
við altarisgöngu, kyrji sálma 1 kirkjunum og láti
prestana »kommandera« sér til að biðja. Það er
ekki það fyrsta og helzta, eins og Bergmann
segir, »að kenna fólkinu að dýrka guð á hverj-
um helgum degi«, heldur í lífinu, við vinnu sína
á hverjum degi í heiðarlegri framkomu og um-
burðarlyndi og mannkærleika. En allt þetta
kemur þögult og hljótt og læsir sig fastar í sálu
mannsins við lestur ritningarinnar í einrúmi og
i) Til skýringar skal þess getið, að oss er
kunnugt um, að kennslan við prestaskólann hefur
nú á síðustu árum beinzt í þá átt, er höf. leggur
áherzlu á, og verður efiaust frekar eptirleiðis, eins
og nauðsynlegt er. Ritstj.
góðra guðsorðabóka, enundirumlandi ritningarþul-
um prestanna eða við hávært tilfinningarlaust vand-
lætingarglamur.
En leggjum nú kirkjuræknis-mælikvarða
Bergmanns á þá, sem næstir okkur eru — á Reykja-
víkurbúa. Kirkjuræknin er mikil, helgar tfðir
mætavel sóttar — troðfull hús við morgunguðs-
þjónustur, hádegismessurvel sóttar og kvöldguðs-
þjónustur ekki síður. Eptir þessu ætti bæjarfólk
að veramætavel kristið — að minnstakostiáhelgum
dögum. Eptirþví ættu kristilegar dyggðir, auðmýkt
og lítillæti, umburðarlyndi og sannleiksást, elska
til náungans og sjálfsafneitun að vera margfalt
meiri í höfuðstaðnum heldur en á flestum öðr-
um stöðum úti um landið, þar sem kirkjurnar
eru ekki eins vel sóttar. Það væri gleðilegt, ef
svo reyndist, er hið innra hugarfar og hjartalag
væri lagt á vogirnar. En það er naumast á það
treystandi að gera kirkjurækni að mælisnúru
kristindómsástandsins og kristilegra dyggða í
hverju byggðarlagi. Það er meira aðlaðandi og
tælandi í hlýrri, prýðilegri og bjartgóðri dóm-
kirkju, meira tildur fyrir augað og eyrað, heldur
en í dimmum og köldum og illa hirtum sveita-
kirkjum.
Yfirleitt: menn þuría ekki að vera trúlaus-
ir eða illa kristnir, þó að þeir sækji ekki kirkju
— og aptur á rnóti það ber engan sérlegan
vott um kiistilegt hugarfar og kristilegar dyggð-
ir, þó að menn sækji kirkju á helgum dögum.
Það er ekki á ytri, opinberum mannfundum, sem
menn allt í einu sýna sig vel kristna einn dag
í vikunni; það er hið innra eðli mannsins, sem
er hið sama, hvort sem hann fer í kirkju eða
ekki, er verðurað vera mælisnúran fyrir kristilegum
hugsunarhætti og það er ekki neinn maður til
þess settur, hvorki prestur eða annar, til að
d æ m a það eða stimpla, hvort þessi einstakling-
ur, þetta félag, þetta mannfélag, þessi þjóð sé
kristileg eða illa kristin.
Sandmistrið af Landinu.
Álitamál getur það verið, hvort rétt sé að
sinna öðru eins og því, er hr. Eyjúlfur Guðmunds-
son í Hvammi, einvaldi þeirra Landmanna, sand-
æðisfulltrúi „Bf. Suðura", m. m., hefur nýlega gef-
ið auvirðunni „Isaf.“ inn, og nefnir Landnám,
(Sandryk lægi nær að nefna það). Margir munu
álíta það eitt fyllstu ástæðu til að virða ritverk
þetta eigi viðlits, að hann skríður svo lágt að rita
í blað, sem hver þjóðlegur ísl. bóndi nú muntelja
sér óvirðing að hafa mök við. Og svo á þetta
„sandryk" hans í engu skylt við „Landnám" í
„Þjóð“. 3—4. En herra E. G. læzt taka sér til-
efni af þeirri grein minni, og þar sem mér er eigi
annað kunnugt, en að maðurinn hafi verið talinn
merkur (eg læt eigi svo sem eg kannist ekkert við
hann), þá vil eg eigi láta hann gjalda þess, að
hann hefur fallið í forarvilpuna hjá Ísafoldar-Birni.
í greininni »Landnám« lagði eg til: ad rækta
arðvænlegustu jarðirnar í stað þeirra, er eyddust,
Og óltfrœnle«ast væri á; ad í stað þess að strita við
hina Ó7nðrádanlegu sanda í austurhluta Suðura. skyldi
nema land í betri sveitum til að bæta það upp,
er tapast á hinum staðnum; að beita sínum litlu
kröptum til að hjálpa náttúrunnií þjónustu mann-