Þjóðólfur - 20.04.1900, Qupperneq 1

ÞJOÐOLFUR.
52. árg.
Reykjavík, föstudaginn 20. apríl 1900.
Nr. 18.
wr T H U L E
er útbreiddasta lífsábyrgðarfélag á Norðurlöndum.
Lág iðgjöld, hár bonus, enginn aukakostnaður,
þýðingarmikil hlunnindi fyrir sjúklinga. THULE
er stjórnað undir yfirumsjón sænsku ríkisstjórnar-
innar. Upplýsingar um THULE fást ókeypis
hjá umboðsmönnum félagsins og aðalumboðs-
manninum.
BERNHARÐ LAXDAL.
Patreksfirði.
Flekkusótt(?) á 2 bæjum.
Nýjar og- gleðilegar fregnir frá hér-
aðsiækninum i Keflavik.
Veikin ekki í Höfnunum.
Eins og skýrt var frá á sérstökum fregn-
miða frá Þjóðólfi 17. þ. m. hafð fretzt hing-
að til bæjarins (eptir héraðslækninum hér) að
„flekkusótt" eða „skarlatssótt (á dönsku
,,Skarlagensfeber“) væri komin á 2 bæi hér
í Reykjavíkurlæknisumdæmi, Lónakot í Hraun-
urn og Hliðsnes á Alptanesi, og hefði hún
borizt á hinn fyrnefndu bæ sunnan úr Höfn-
um, en þar hefði veikin flutzt í land úr ensku
„trollurunum". Þóttu þetta hin mestu ófagn-
aðartíðindi, sem von var, því að veikin er
afarnæm og illkynjuð. Var því sjálfsagt og
sérstaklega skylda blaðanna að vara menn
sem fyrst við hættu þeirri, sem yfir vofði,
og brýna læknana til að gera alvarlegar ráð-
stafanir til varnar gegn útbreiðslu sóttarinnar.
En nú eru sem betur fer komnar fregnir
frá héraðslækninum í Keflavík, er munu
friða hugi margra manna. Saga veikinnar
er í stuttu máli þannig: 29. f. m. kom
drengur frá Lónakoti í Hraunum suður að
Kalmannstjörn í Höfnum, syðsta bænum þar,
næst Reykjanesvitanum. Var faðir hans sjó-
maður þar á bænum. Kveldið eptir að dreng-
urinn kom þangað varð hann veikur af
bólgu í hálsinum, en batnaði eptir nokkra
daga (fékk meðul frá smáskammtalækni).
Var svo farið með hann inn að Lóna-
koti 8. þ. m. Undireins og hann kom heim
lögðust 2 systkyn hans, en hið 3, stúlka á
14. ári, var send að Hliðsnesi á Álptanesi, átti
að dvelja þar meðan hún gengi til spurninga
í Görðum. Þá er hún var þangað komin
fagðist hún, en ekki hefur frétzt, að fleira
hafi sýkzt þar enn. Á páskadagskveldið var
héraðslæknirinn í Reykjavík sóttur suður að
Lónakoti, og þóttist brátt sjá, að flekkusótt
væri í börnunum, og svo komst hann að
raun um, að stúlkan í Hliðsnesi lá í sömu
Veiki. Voru þá þegar gerðar ráðstafanir til
að banna allar samgöngur við þessa 2 bæi,
°g þá er læknirinn kom aptur til bæjarins,
sendi landlæknir hraðboða suður í Keflavík
hl Þórðar Thoroddsens læknis, og bauð hon-
Urr> að fara suður f Hafnir til að kynna sér
Ve>kina þar, og gera þær ráðstafanir, er þyrfti.
Brá hann þegar við og reið suður þangað
17. þ. m. Daginn eptir (í fyrra dag) skrifaði
hann landlækni skýrslu um þetta, er land-
læknir hefur góðfúslega leyft oss að sjá. Sam-
kvæmt þeirri skýrslu álítur Þ. Th., að jlekku-
sóttsé ekki í-Höfnunum, og hafi ekki verið þar;
hafi hann því ekki fundið ástæðu til að gera þar
neinar sóttvarnarráðstafanir. Á Kalmannstjörn
eru hjón með 6 börnum sínum, 1 vinnumanni og
4 útgerðarmönnum. Auk þess er þar „inn-
tökuskip" með 7 mönnum og 1 hlutakona.
Var það allt á fótum, er læknir kom þar, og
ekki merki þess, að það hefði haft flekku-
sótt; að eins 4 menn höfðu verið lasnir þar
áður, eða um síðustu mánaðamót, þar á með-
al einn maðurinn með þrota í nefi og hand-
leggi og varð ígerð úr þrotanum á handleggn-
um, en drer.gur 9 ára hafði fengið hálsbólgu
og var við rúmið 2 daga. Ekki varð lækn-
ir þess var, að veikindi væru þar á öðrum
bæjum.
Eptir þessu hefur rætzt beturúren á horfð-
ist með veiki þessa, því að svo glöggur lækn-
ir og gætinn sem Þórður Thoroddsen er, seg-
ir auðvitað ekki annað en það, sem hann getur
staðhæft. En hafi flekkusótt alls ekki gengið í
Höfnunum, þá er ósennilegt, að drengurinn frá
Lónakoti hafisótt hana þangað. Hér er því dálít-
inn hnút að leysa fyrir læknana innbyrðis (sbr.
skýrslu Guðm. læknis Björnssonar í ísafold í
fyi'ra dag). En allur er varinn góður. Og
það var sjálfsagt og rétt gert af héraðslækn-
inum í Rvík að einangra þessa 2 bæi, Lóna-
kot og Hliðsnes. Ætti því veiki þessi, hvort
sem það er flekkusótt, eða önnur veiki henni
lík, ekki að breiðast út þaðan, svo að von-
andi er, að ekki verði frekar mein að henni.
Er því ekki annað fyrir hendi en bíða átekta
og sjá, hverju fram vindur. Það verður á á-
byrgð héraðslæknisins í Keflavík, ef illa fer.
En nú hljóta menn að trúa því, að veikin sé
ekki og hafi ekki verið í Höfnunum.
Hátíða- og víxlsöngur
sérá Bjarna Þorsteinssonar
eptir
séra Stefdn M. Jónsson á Auðkúlu.
Eg hefi nýlega eignazt hinn »ísl. hátíðasöng«
séra Bjarna, og »sex sönglög« eptir hann. Þess
kyns bækur eru sannarlegt nýmeti í ísl. bók-
menntum, og veslings ísl. þjóðin, sem er þó svo
auðug að skáldum og Jjóðasmiðum, lærðum og
ólærðura, að á öðru hverju heimili má finna ein-
hvern hagyrðing, karl eða konu, hún hefur þó
til þessa mátt heita örsnauð að tónskáldum Eng-
inn efi er þó á því, að ísl. þjóðin hafi af hendi
náttúrunnar, þegið eins mikið af sönghæfileikum,
sem aðrar þjóðir, og hún kveður og syngur flest
sín ljóð, en að mestu með útlendum tónum, þó
raddfærin séu innlend. Engin þjóð mun eiga
jafnmarga ljóðsmiði að tiitölu, sem Islendingar,
Og þó er ljóðagerð vor bundin hinu örðuga og
margbreytta rími, en svo mun og engin þjóð,
menntaþjóð, eiga tiltölulega færri lagsmiði að því
er augljóst er, en ísl. þjóðin. Fram yfir miðja
þessa öld, er eiginlega enginn til, er í sönglaga-
gerð samsvari »hagyrðing« í ljóðagerð og þess
vegna er ekkert samsvarandi orð til um það.*)
Island á enga »MusikLiteratur« til, hún byij-
ar þá fyrst nú að verða til, og fyr er eigi hægt að
tala um nokkra ísl. sönglistarsögu, (M. Historie),
eða að minnsta kosti myndi hún verða harla fá-
tækleg, þrátt fyrir það, þó þjóðin hafi sungið
ljóð, kvæði, sálma og rímur. Rímnalögin munu
hin eina innlenda sönglagagerð, og tvísöngurinn
hin eina innlenda fleirrómun; en þetta hvort-
tveggja bendir á falið pund, sem bólað hefur á,
að til væri í ísl. anda. — Alstaðar í heiminum
hefur sönglistinni fleygt fram á þessari öld, og
vér íslendingar höfum áþreifanlega hrifizt með
straumnum, og eigum vér það mest að þakka 3
mönnum aldar vorrar, þeim Ara Sæmundsen, P.
Guðjohnsen og Jónasi Helgasyni; en eins og vid
var að búast, höfum vér eins og aðrar þjóðir
lent í öfugstreymi nokkru og öfgum einnig í þessu
tilliti; allt fagurt, satt og gott hér á jörðu má
vanbrúka og er vanbrúkað og vanhelgað. Sér-
staklega ber á vanhelguninni í hljóðfæratónlist-
inni (Instrumental Musik). Einnig inn á þetta
land er sú sýki komin, að skoða t. d. sjálfsagt,
að allar ungar stúlkur, sem eru taldar eða telja
sig sjálfar í heldri röð, læri á hljóðfæri (Piano,
Guitar, Harmonium; Harmonikan þykir of auð-
veld og gróf fyrir »dömur»), án tillits til hæfi-
leika. Já, það hefur verið skoðað sem nokkurs-
konar »dömu«einkenni að spila, sem megi svo
hætta aðveratil, þegar »dömurnar« giptast. Þetta
er nú »móðins«, og allir vilja vera »móðins«,
hvernig sem klæðnaðurinn fer. Þetta kalla eg
vanhelgun á hinni goðbornu list, sem ekki ætti
að vera um hönd höfð nema af þeim, sem guð
og náttúran hafa gefið til þess hæfa hönd, eyra
og tilfinning. Það væri sannarlega óþarfur bar-
lómur, að berja sér af því, að eigi »spiluðu« nógu
margir. Oss vanhagar meir um tónskáldin til
þess að geta sungið og spilað Ijóðin einnig med
ísl. tónum. Um miðja þessa öld fer ögn að bera
á hagtæningum: (Hin fáu þjóðlög vor frá eldri
tímum eru óskráð, og þekkja menn því fáa höf-
unda þeirra, að vfsu ersagt, að lagið við: »Ung-
ur þótti eg með söng«, sé eptir Bjarna amtmann
Thorarensen, sem þá heyrir til þessari öld). P.
Guðjohnsen, Jónasi Helgasyni og síðar Helga
Helgasyni, sem mest hefur gert og sumt mjög
fagurt, Birni Kristjánssyni, séra Stefáni Thorar-
ensen, Jóni Laxdal (»Sólskríkjan«, einkar snoturt),
Beinteini, Árna Thorgteinsson og fáeinum fleirum.
Allir þessir menn hafa án efa töluverða tónskáld-
lega hæfiíleika, og tel eg vafalaust, að t. d. Helgi
hefði mátt teljast í tónskáldaröð, ef staða hans
og þar af leiðandi menntun sú, sem til þessa er
*) Eg leyfi mér til bráðabirgða að búa til orð,
er mér kom í hug fyrst þessa stund, það er „hag-
tæningur", „hagtænn" og „tónhagur", hagur á tón
eða tóna. „Tónn“ og tóni er gamalt ísl. orð. „Hag-
tæningur" ætti þá að samsvara „hagyrðingur'1, „hag-
tænn“ = „hagorður", „tónhagur" = „orðhagur".
„Hagorður" þýðir, eins og allir vita, annað en „orð-
hagur", eins ætti þá „hagtænn" að þýða annað en
„tónhagur", „tónhagur" finnst mér gæti verið þýð-
ing á „musikalsk" — „sönglaginn". Hljóðvarpið tón
— tæn, er eins og í spón — spæn. Ohentugri eru
samsetningar af hljóð — hljóm — róm — söng. —
Sögnin yrði þá „tæna“ eptir 1. flokki veiku beyging-
arinnar, sem þýddi þá það sama sem „componera".