Þjóðólfur - 26.09.1902, Qupperneq 2

156
Reykjum i Ölfusi. Keyptu þeir landspildu
nokkra þar að vestanverðu við ána af Þor-
geiri bónda Þórðarsyni á Núpum, eiganda
jarðarinnar Vorsabæjar, er land á þar að
fossinum. Knútur Zimsen verkfræðingur
hafði áður skoðað stað þennan og litizt vel á
að setja þar niður tóvinnuvélar, en taldi
byggingarstæði óhentugt. Er vatnsmagn
þar nægilegt í ánni til að reka stóra verk-
smiðju, og sá óhjákvæmilegi kostur að ekki
frýs vatnið á vetrum. Óskuðu þess marg-
ir, að hr. K. Z. mundi leggja það til, að
þar væri sett á stofn hin fyrirhugaða klæða-
verksmiðja landsins. En ekki féll samt
álit hans á þá leið, og taldi hann heppi-
legra að hafa hana á Seyðisfirði.
Með þvi að þeir félagar gátu alls ekki
upp á eigin spítur sett jafnkostnaðarsamt
fyrirtæki á stofn, leituðu þeir til sýslunelnd-
anna í Rangárvalla- og Árnessýslum um
ábyrgð á 20,000 kr. láni. En sýslunefnd
Rangárvallasýslu neitaði þeirri beiðni.
Hinsvegar tók sýslunefnd Árnessýslu vel í
málið, sá og viðurkenndi það fljótt, að
þetta var nauðsynja- og framfaramál, er
sýslufélaginu væri skylt að hlynna að. Og
samþykkti sýslunefndin þvf, að sýslusjóð-
ur gengi í ábyrgð fyrir allri upphæðinni
(20,000 kr.) með því skilyrði, að einstakir
menn ábyrgðust gagnvatt sýslusjóði 7,000
kr. af þessari upphæð, og gekk þeim fé-
lögum greitt að fá menn til þess. Tóku
14 menn þá ábyrgð að sér, þar á meðal
sumir helztu efnamenn í sýslunni. Varsvo
lánið tekið í landsbankanum til 10 ára.
Það var ekki í annað hús að venda. En
auðvitað eru þau lánskjör óaðgengileg, og
óhugsandi, að fyrirtækið geti í fyrstu stað-
íð straum af svo miklum afbórgunum og
vaxtagreiðslum árlega, En það virðist lít-
ill vafi á því, að þingið hlaupi undir bagga
með aðgengilegri lántökuskilyrði fyrirstofn-
un þessa, er hún er tekin til starfa og
reynist vel, enda ber brýna nauðsyn til
þess.
Eptir beiðni þeirra félaga pantaði K.
Zimsen vélarnar fyrir þá, ogkomuþærtil
Reykjavíkur í Iok júnímánaðar. Eru þær
af nýjustu gerð og mjög vandaðar. En
kostnaðar vegna varð nú ekki ráðizt í,
að taka nema tóvinnuvélarnar (kembingar-
vélarnar). En stofnendurnir hafa í hyggju
að bæta við síðar, til þess að koma upp full-
kominni klæðaverksmiðju. Flutningur vél-
anna austur gekk mjög gréiðlega, einkum
sakir þess, hve tíðin var góð og vegir þur-
ir, að öðrum kosti hefði verið nær ókleyft
að koma þeim, því að sum stykki voru
geysiþung. Hr. Bjöm Þorláksson frá Varmá
setti niður vélarnar og sagði fyrirverkum
við hússmfðina. Hann sér og um vinn-
una þar fyrst um sinn, þangað til einhver
stofnendanna hefur lært til hlítar. Eru
þeir félagar mjög þakklátir honum fyrir
þá aðstoð, er hann hefur veitt þeim í þessu
og sömuleiðis Zimsen verkfræðing, er með
mikilli alúð hefur látið sér annt um fyrir-
tækið ogliðsinnt ogleiðbeint stofnendunum
á ýmsan hátt. Samkvæmt tillögum hans
hafa þeir í hyggju að raflýsa húsið, er þeir
geta komið því við. Áætlað að það verði
1000 kr. aukakostnaður í eitt skipti fyrir
öil. Húsið er tvfloptað, vélarnar niðri en
íbúð uppi, allt snoturt og vel vandað að
sjá. Heit laug er þétt við húshliðina.
Hagræði töluvert var við húsbygginguna,
að nota mátti hverahellur í ofnplötur og
binding í stað múrsteins. Er gnægð af
hellum þessum þar í kring um hverina og
mjög auðvelt að hluta þær sundur á hvern
hátt sem menn óska, og er það engu lak-
ara byggingarefni en reglulegur tigulsteinn.
Það er gaman að koma inn í húsið við
Reykjafoss og sjá öllum vélunum hleypt
af stað. Manni verður ósjálfrátt að hvarfla
huganum til annara landa, þar sem verk-
smiðjuiðnaður er í blóma, og manni finnst,
eins og landið sitt sé komið í tölu þeirra,
þarna sé vísirinn til enn meiri framfara,
er óvíst sé, hversu víðtækar verði. Maður
sér í anda undraafl fossanna íslenzkutek-
ið í þjónustu landsbúanna til að vinna og
spinna fyrir þá, til að varpa ljósi yfir Iandið
í eiginlegri og óeiginlegri merkingu, til að
verma híbýli manna og lífga þrótt og þor,
en efla trúna á mátt og megin þjóðarinn-
ar. Gamla hjátrúin um gullkisturnar und-
ir fossunum er alkunn. En það er þegar
farið að koma í ljós og kemur vafalaust
betur enn, gullið undir fossunum. Ogþeir
sem fyrstir verða til að ná því, fyrstir
draga það upp í dagsbirtuna, þeir stuðla
með því að sönnum framförum þjóðarinn-
ar, leggja sinn skerf og hann ekki lítinn
til að byggja landið.
Fálkas lagu r.
Sólin sígur. Lýsir enn í landi,
ljómar tindur, — eygi’ eg fagra sjón:
haukurinn, vor helgi verndarandi,
hefur væng og signir unga Frón.
Sá ég fálkann blaka hátt í heiði,
heyri sterkan, þungan vængjaslátt, —
Islands framtíð augum þar ég leiði,
ímynd hennar, — þjóðarmerkið blátt.
Svífur fálkinn sveiptur feldi bláum,
snar og frjáls ög hvessir ljósa brá, —
blámann dró af himintjöldum háum,
en hauksins mynd af eðli voru og þrá.
Takið eptir — tignin býr á hvarmi,
tinnuhvöss er augnabrúnin hans,
en yfir svipnum haukfránn ægisbjarmi
eins og blik af mæki frækins manns.
Hart er geð, en heitt er negg í brjósti,
hugur stór með víkingsanda og dug, —
enginn lái, þó að kenni á þjósti
hjá þeim, sem byggir snös og hengiflug.
í skjóli vængsins ylinn þó hann elur
og engu leyfir blóðfjöðrunum úr, —
hann féndum einum vondar kveðjur velur
og vægir hvergi, eðli sínu trúr.
Raunar týndi’ hann fornum fjaðratýgjum
og fól sig lengi, þrekstolinn og sár, —
nú er hann búinn biffjöðrunum nýjum,
nú ber hann vængjum, hugrakkur og knár.
íslandsfálkinn aptur vænginn breiðir
æskufrjáls og hefur sig á flug,
kanna vill hann frískar framaleiðir,
fylltur nýjum þrótt og sálardug.
Lfður vlða fálkinn yfir foldu,
fangaráðin augað snarpa sér,
bráð hann hremmir bæði úr sæ og moldu,
beittum goggi hreiðrið sitt hann ver.
I stormunum hann styrkir vængjaþróttinn,
stinnir flugið rokviðrinu mót, —
bjargar honum orkan, æskugnóttin,
þótt öskri lopt og grenji sævarrót.
En ef að stillu eptir storminn gefur
og stöðugviðri spáir festing blá,
fálkinn hvíti sig mót sólu hefur
og sezt á varðberg hæstu tindum á.
Utan úr heimi, 2. ágúst 1902.
A. B.
Eldgosið á Martinique.
(Niðurl.j.
Eldfjallið vakti auðvitað eptirtekt allra,
er á skipinu voru. Reykurinn hnykl-
aðist upp úr gígnum og huldi gersamlega
fjallstindinn. Vér vorum hálfsmeikir og
létum það í ljósi við menn þá, erkomuút
í skipið, en þeir gerðu ekki annað en hlæja
að okkur, sögðu, að vér hefðum átt að
vera í St Pierre 3 dögum áður og sjá gos-
ið þá. Þeir spurðu samt, hvort vér gætum
ekki haldið áfram ferðinni til St. Lucia og
skipað upp vörunum þar, með því að 60
farþegar vildu komast burtu úr St. Pierre
á 1. farrými. Það væru þessir hyggnu menn,
er vildu komast svo langt burtu úr bænum,
að þeim væri óhætt.
Muggah, skipstjóri á „Roraima" var fús
til þessa, ef unnt væri, ekki afþví, aðhann
væri smeikur við Pelée, heldur af því, að
það var uppstigningardagur og hátíðisdag-
ur í St. Pierre. Þessvegna hefðum vér ekki
getað affermt vörur vorar fyr en næsta dag.
Skipstjórinn bað mig að athuga, hvort vör-
urnar, sem fara áttu til St. Lucia mætti flytja
til, án þess að koma glundroða á vörur
þær, er fara áttu til St. Pierre. Það er
undarlegt, hvílíkir smámunir það eru, sem
stundum geta ráðið örlögum manna. Eg
varð þess var, að það varð að ryðja burtu
nokkru af vörunum til St. Pierre til þess
að geta náð í St. Lucia vörurnar. Muggah
skipstjóri réð því af eptir nokkra umhugs-
un að bíða í St. Pierre til næsta dags, þótt
það væri öldungis óþarft.
Fram undir kl. 8 var eg að líta eptir
vörunum. Vér ætluðum því næst að fara
að snæða morgunverð, en áður gekk eg
út að borðstokknum, til þess að skoða bæ-
inn enn einusinni. Nokkrirfarþegarvoru
upp á þilfari, en flestir voru niðri í káetu
og biðu morgunverðarins.
I kíkirnum sá eg fólkið þyrpast í kirkj-
urnar. Aska sást enn á húsþökunum, en
af götunum var mestu sópað burtu, að þvf
er eg gat séð. Allt fólkið var í spariföt-
unum. Menn klæðast margvíslega litum
fötum í St. Pierre. Það var einkennilegt
að sjá þetta fólk í hátíðabúningi sínum.
Einkum var höfuðbúnaður kvennfólksins
glæsilegur.
Þá er eg stóð þarna sneri eg kíki mín-
um að Mont Pelée. Og einmitt í þeirri
svipan var það, að allur fjallstindurinn
sýndist eins og þeytast í lopt upp. Og
bresturinn, sem á eptir fylgdi var afskap-
legur. Geysimikilð eldhaf á að gizka
meira en i1/* kilometer að þvermáli þyrl-
aðist þúsund metra hátt í lopt upp með
afarþykkum reykjarstrókum, og brunaði nið-
ur eptir fjallshlíðunum niður á jafnsléttu.
Það var ekki að eins eldur og reykur, held-
ur bráðið hraun, geysistórir klettar og stein-
völur, með ákaflega mikilli brennheitri leðju
innan um.
Örstutta stund sá eg bæinn St. Pierre,
því næst hvart hann íhinu afskaplega flóði.
Það var ekkert svigrúm fyrir fólkið til að
flýja. Það var ekki einu sinni tími til að
fela önd sína guði á vald. Eg heyrði
Muggah skipstjóra kalla: „Dragið akkerið
upp. Allir menn til taks“. Þá sneri eg
mér við, og sá stóra öldu bruna gegn oss.
Hún skall á okkur, áður en vér gátum dreg-
ið akkerið upp. Akkerisstrengurinn á „Rodd-
am“ (öðru skipi þar á höfninni) varð los-
aður, en vor ekki; vér höfðum ekki svig-
rúm til þess.
Eg hafði kallað á Benson timburmann,
að hann skyldi setja gufuvinduna í hreyf-
ingu, en áður en hann gat vikið sér við,
valt „Roraima“ yfir á bakborða, og því
næst jafn skyndilega yfir á stjórborða.
Reykháfur, siglutré og skipsbátar sópuð-
ust útbyrðis á svipstundu. Allt skolaðist
burt af þilfarjnu. Skipshlerarnir moluðust
sundur. Og allt í einu var kominn eldur
og glóandi steinar á skipið, og svo heit
leðja. Borðsalurinn stóð í Ijósum loga. Það
virtist vera úti um skipið. Fólkið rotaðist
af hinum glóandi hraunsteinum. Það varð
dimmt eins og um miðnætti, en áður hafði
verið skærasta sólskin. Reykjarmökkur-
inn, sem þyrlaðist úr gígnum, hafði hulið
sólina sjónum vorum.
Eg fór að leita að Muggah skipstjóra,og
þreifaði mig áfram eptir skipinu til að svip-
ast um eptir honum. Loksins fann eg hann
á neðsta skipstjórnarpállinum f skyrtu og
brókum einum. Hárið var sviðið afhöfði
hans, og kjálkaskegg hans og varaskegg
burtu. Það var hryggðarsjón að sjá hann.
Hann kvaldist voðalega og þó gleymdi
hann ekki skyldu sinni á þessari síðustu
stundu.
„Bjargið konunum og bömunum", sagði
hann, „veslings konurnar og börninl" Vér
reyndum að losa um björgunarbát, og
hjálpaði skipstjórinn osstil þess, þráttfyrir
brunasárin. En báturinn var rígfastur, svo
að hann bifaðist hvergi.
Eg get ekki lýst ítarlega öllu, ergerðist
þær 6 óttalegu klukkustundir, er vér vor-
um á „Roraima" eptir gosið úr Pelée. Mugg-
ah skipstjóri skolaðistút eða hljópútbyrð-
is í dauðastríðinu, eg veit ekki hvort held-
ur var. Hann hvarf. Eg gat ekki fundið
son minn neinstaðar á skipinu. Það var
mjög torvelt að feta sig áfram, því að þil-
farið var sleipt af heitri leðjunni, sem sett-
ist á það, og skipið logaði á þrem stöðum.
Vér áttum í óttalegri baráttu við eldinn.
Farþegar þeir, sem enn voru á lífi, hlupu
fram og aptur, örvinglaðir. Vér leituðumst
við að setja saman timburfleka, og tveir
verkamenn frá St. Kitts, sem voru á skip-
inu hjálpuðu okkur til þess. Það er vafa-
samt, hvort vér hefðum komizt lífs af, ef
vér hefðum notað flekana, því að sjórinn
var logandi, og jók rommið úr víngerðar-
húsunum með fram ströndinni magn elds-
ins, því að ámurnar sprungu sundur og
vlnið flaut logandi ofan á sjónum. Pelée-
fjall sendi enn hraunleðju, grjót og ösku
yfir St. Pierre. Vér sáum ekki bæinn.
Stundum sáum vér ekkineraanokkra faðma
frá skipinu, en stundum létti svo, að vér
sáum allan bæinn standa í Ijósum loga.
Vér sáum „Roddam" hnykkja áfram í
snöggum rykkjum framhjá okkur og vænt-
um hjálpar þaðan, en það brást. Reykj-
armökkurinn sveif frá eptir kl. 3 um dag-
inn, og sáum vér þá frakkneska herskipið
»Suchet“ halda inn á höfnina. Var skot-
ið þaðan út báti, er bjargaði nokkru af
konum og börnum frá oss, en hinir, sem
eptir voru lífs, voru fluttir I öðrum uppskip-
unarbát. Á „Suchet" var tekið mjög vel
móti oss, og haldið óðar út af höfninni.
„Roraima" stóð í ljósum loga að ^raman
og aptan. Eldfjatlið var enn að gjósa og
oss virtist eins og heirnsendir væri kominn.
Eptir minni skoðun er öll eyjan Martini-
que í hættu. Eg hygg, að hún sé alsett
eldfjöllum, og að búast megi við nýjum
gosum á hverri stundu.
Það var nýr eldgfgur, miðja vega millum
sjáfar og Mont Pelée, sem eyddi St. Pierre,
og bæði gamli og nýi gígurinn voru gjós-
andi. Umhverfisnýjagíginneruótal sprung-
ur og glufur, eintómir smágígir, allir spú-
andi eldi og eimyrju.
*
* *
Hinir síðustu atburðir á Martinique nú
í f. m. hafa sannað spásögu þessa höfund-
ar. Undarlegt, að allt fólk skuli ekki þeg-
ar vera flúið úr þessum heljarvoða, er jafn-
an vofir yfir þeim, sem eptir lifa.
Mlkill afli
Hæstur aflí á þilskip hér í Reykjavfk
þetta árið er 160,000 á skipinu „Bergþóru"
(áður Kristófer) éign Jón í Melshúsum og
Guðmundar ( Nýjabæ. Skipstjóri Bjöm
Olafsson. Þetta rrtun enda vera einna
hæstur afli, er hér hefur nokkru sinni feng-
izt á þilskip á einni vertíð. Næsthæstur
afli í þetta sinn mun vera um 140,000 á
skipum Kristins Magnússonar og Þorsteins
Þorsteinssonar skipstjóra, nokkuð svipað
hjá báðum. Flest önnur þilskip hafa einn-
ið aflað mjög vel í þetta sinn, þóttminna
sé. Slík uppgrip mundu þykja 1 frásögur
færandi í Ameríku, eða einhversstaðar
annarsstaðar en hér. — Mælt er að í ráði
sé að kaUpa nú um 20 ný þiískip hér við
Faxaflóa, og er það ekki lftilsháttar aukn-
ing. En þá er að sjá ráð við því, að land-
búnaðurinn bíði ekki tilfinnanlegan hnekki
við þessa skyndilegu þróun sjávarútvegs-
ins.
Fátœkramálanefndin
hefur nú setið hér á ráðstefnu fullar 3
vikur, og unnið af kappi að því, að sníða
upp hina sjötugu fátækralöggjöf vora, I
nefndinni eru, eins og kunnugt er, Páll
Briem amtmaður, Jón Magnússon landrit-
ari og Guðjón alþm. Guðlaugsson. Fór
Guðjón með „Reykjavíkinni" upp í Borgar-
nes í fyrradag og landveg þaðan heim til
sín að Kleifum á Selströnd, en Páll amt-
maður fór heimleiðis í dag með „Skál-
holti". En að vori ætlar nefndin að koma
saman aptur á Akureyri til að leggja smiðs-