Þjóðólfur - 16.01.1903, Qupperneq 2

IO
urskoðunarembættið, er menn vildu
halda sérstöku. En bendingar þær,
sem þingið gaf um þetta efni, voru
að eins lauslegar, og málið hvergi
nærri rætt til hlítar, enda var viður-
kennt, að erfitt og varhugavert væri,
að taka ákveðnar ályktanir í því. Hin
nýja stjórn yrði að haga þessu eptir
því, sem reynslan sýndi, að heppileg-
ast yrði.
Hið nýja skáldakyn.
i.
»Hvað er þetta Spánn og Portugall ?«
spurði konan. »Það er partur úr tíman-
um«, svaraði karl hennar. Hvað eru
s k á 1 d i n ? Þau eru líka spartar úr tím-
anum«, samofin hvert sinni tíð. Flest
skáld kveða og mest og bezt fyrir sína
tíð, fæst fyrir langa eptirtíð. Hinn enski
snillingur Macaulay þótti harður í dómi
um Byron, þegar hann gat þess til, að
sárlítið mundi verða það úrval úr hans
ritum, sem þá voru hálofuð í hverju landi,
sem keypt yrði, lofsungið og lesið, eptir
að öld væri liðin. En þótt sá dómur
þyki enn hafa verið rangur, er það vlst,
að þeir höfundar verða færri en teljandi,
sem mikla. byrði bera með sér inn í ei-
lífðina, eins og Georg Brandes sagði í
bréfi til mín, þegar hann var að búa rit-
safn sitt til prentunar. »Tímarnir breyt-
ast, og vér með þeim«, sagði Hóraz. Og
svo fellir eitt skáldið annað, og gengur
af því gleymdu og dauðu. Ve'rst er, að
samtíðin er líka æði — erfið skáldun-
um, svo bingað til hefur það jafnan ver-
ið undir hælinn lagt, að skáld hafi hlot-
ið viðurkenning, fyr en þau hafa verið
komin undir græna torfu. Þegar eg og
mínir jafnaldrar fyrst fórum að banga
bögur saman, kom stakan á lopt: »Á
himinljósa leiptursíum«, o. s. frv. »Því
hvar er andi, hvar er mergur ?« o. s. frv.
Svo leið og beið og allt tók að lagast,
því þótt við vöknuðum ekki allt í einu við
það, að vera orðnir frægir (einsogByron
sagðist hafa gert), sætti fólk sig furðu fljótt
við okkar ljóðagerð — rétt eins og hún
værí við tímans hæfi. Og hvað mig snert-
ir er svo fjarri mér, að þykjast hjásettur
eða misskilinn af samtíð minni, að mér
liggur hin skoðunin nær, að ætla ljóð-
mæli mín mæti éinatt betri byr, en þau
verðskuldi, eða að mitt litla Frosta-far
muni þann vind lengi þola. En hversu
sem það fer, vildi eg sem gamall grepp-
ur gefa hinu nýja skáldakyni hið sama
heilræði, sem góður maður gaf mér á
yngri dögunum, að taka dagdómum
manna með mestu þolinmæði. En
dagdómar eru órökstuddir eða hrekkvísir
ritdómar, sem allir, og einkum ungir höf-
undar, mega hvervetna búast við að mæta.
II.
Hvað skyldi Guðm. Friðjónsson
segja, þegar hann les dóm »Kolskeggs« í
Þjóðólfi? Kolskeggur skýtur hart og ó-
þyrmilega. Því skal ekki neita, að kveð-
skapur G. F. lítur nokkuð fánalega út,
sé erindi eptir erindi, hending eptir hend-
ing, orð fyrir orð tætt í sundur, limað og
lemstrað, og látið að lokum standa á
höfði! Er slíkt að meta skáldskap ? Má
slíkt ekki öllum gera? Að vísu liggur
kveðskapur G. F. rétt vel við högginu—
stundum eins vel eins og smalinn í Hunda-
dal, sem Þorgeir Hávarsson drap, en varla
nota sér það nema ójafnaðarmenn, sem
fagna lýtunum en fyrirlíta kostina. Ljóð-
mæli G. F. hafa í mínum augum miklu
meiri kosti en ókosti. Hið mikla mál-
skrúð hans, kenningar og samlíkingar,
lendir ósjaldan í öfgum, en frumleiki,
kraptur og kyngi hans vegur miklu meira.
Skáld er hann og verður. En annars er
bezt að hann verji sitt anddyri sjálfur.
Eitt verð eg þó enn að segja: G. F. e r
þar sem hann er. Hann er í sínum
»heimahögum •,« hann yrkir eins og á
ú t i g a n g i, ekki um sjálfan sig svo margt,
heldur um allra útigang, manna og mál-
leysingja sinna átthaga. Og hver hefur
gert það betur? Eg spái skáldinu góðr-
ar framtíðar og — og sezt svo niður1).
III.
Svo vildi eg minnast á hin skáldin, þó
einungis hin óskólagengnu. Eg 'nygg, að
nú sé þeirra öld að byrja fyrir alvöru,—
eg meina, að nú geti ungir menn farið
að yrkja og gerast höfundar, þótt þeir
kunni engin fornmál — hve margir k u n n a
þau? Nú geta m.enn farið að yrkja (segi
eg), án þess að verða um leið óreglumenn
og auðnuleysingjar. Hvernig þá ? Af
því nú er brautin rudd, kunnáttan orðin
auðfengnari en fyr, og sömuleiðis sönn
menntun. Því sönn menntun er minna
en margir ætla, komin undir skólagöngu.
Sé gáfan gefin og góður vilji, verðurþeim
unga allt lífið að skóla, og allir góðir
menn, lífs eða liðnir, sem þeir kynnast,
að kennifeðrum. Að ganga í skóla til að
verða lærður og vel að sér, er meining í,
en að ganga í skóla til að verða lista-
maður og þjóðskáld, það er hæpið —
líkt og að læra að þekkja nótur til þess
að verða tónskáld.
Guðm. Friðjónsson gerði vel, þegar hann
birti í Eimr. sýnishorn af kveðskap
sveitunga sinna. Á mínum ungu dögum
þekkti eg engin alþýðuskáld hér á landi,
sem kvæði svo falleg kvæði, sízt að form-
inu til — þangað til Kristján Jónsson kom
fram. Eg skal nefna eitt kvæði hvers
þessara mannafyrir sig: »Gamli Gráni«,
eptir Jón Þorsteinsson, fallegar stök-
ur. »Komdu nú« — eptir Sigurjón
Friðjónsson, dável kveðið; »Áfram
lengra, ofar hærra«, eptir Indriða Þor-
kelsson, einna tilkomumest af öllum
kveðlingunum; og loks hið blíða gullkvæði:
»Sveitin mín«, eptir Sigurð Jónsson
frá Helluvaði. Er það ekki kyn, þótt Sig-
urður kveði smellið, því faðir hans, Jón
Hinriksson er allra manna hagorðastur,
þeirra, sem lítið hafa látið á sér bera;
eru og bræður Sig. alkunnir sakir skarp-
leiks og listasmekks (þeir Jón í Múla og
Jónas sál., er var á Sauðárkrók). Enþað
eru fleiri latínulaus skáld á landi voru og
vestanhafs, sem geta sagt eins og Hall-
freður: Kannak yrkja. Guðmundur
Magnússon er minna frumlegur að
forminu til, en sumir aðrir, en næst Páli
gamla Ólafssyni kveðúr enginn sléttara
og b'prara en hann. Hann ætla eg og
sé mesta hugsjónaskáld vorra yngri skálda,
er eg hér nefni. Kvæðin: »Nóttin
helga«, »Fjallbúinn«, »Varði«, »Þing» o.
fl. sýna mikla hæfileika, og sanna mennt-
un mannsins. Guðm. Hjaltason er
einn; hann er líka mikill hugsjónamað-
ur, og mjög fróður, en ekki nær hann
nöfnum sínuni í braglistinni. Þá er Páll
J ó n s s o n , kennari á Akureyri, sem ekki
þarf að nefna síðastan Ijóðaskáldanna,
þótt eg geri það hér. Páll hefur ort mörg
fögur og fyndin kvæði, og svipar mesttil
Guðm. Magnússonar. En viss er eg um,
að bæði hann og fleiri af þeim, sem hér
eru nefndir, hefðu orðið þjóðkunnari menn,
hefðu þeir lengra út í lífið og heiminn
farið. — Þá þarf líka að senda vorum
Bragabræðrum vestanhafs hlýja kveðju.
Af þeim finnst mér Stefán G. Stef-
á n s s o n mestur, en M a g n ú s J . B j a r n a-
son beztur. Ljóðmæli hans, þó ekki
séu tilkomumikil, munu máske verða tölu-
vert lífseigari, en mörg betur ort kvæði.
Ekkert skáld kveður á ísl. fleiri ljóðmæli
af meðfæddri meðaumkvun og hluttekning
við bágstadda menn og málleysingja en
hann. Stefán í Klettafjöllunum er höf-
i) Hið „góða hjarta" séra M. J. hefur
auðsjáanlega vorkennt G. F. hinn heilsusam-
lega holdskurð Kolskeggs á ljóðum hans í
Þjóðólfi. En G. F. hefur gott af því, að
stungið sé á sullunum, Hann verður eflaust
meinlætaminni eptir en áður, svo að það
var hreinn óþarfi fyrir „góðskáldið", að skjóta
skildi fyrir G. F. En sanngjarnt er hverj-
um sannmælis að unna, og það hefur Kol-
skeggur gert gagnv. G. -F. Flestir eða allir
aðrir en séra M. er á þennan ritdóm hafa
minnst, hafa lokið á hann lofsorði og þótt
hann réttmætur.
Ritstj.
uðskáld Vestur-íslendinga, rammelfdur
jalnt að hugsunum og orðfæri, en heldur
kynlegur og kaldrænn, og kveður opt
hálfkveðnar vísur. Eg þykist og finna,
að mest hefur til hans runnið af amerísku
þjóðerni. Loks vil eg nefna Winnipeg-
skáldin Sigurð Jóhannesson og
Kristinn Stefánsson, báðir listavel
hagorðir, Sigurður liprari, en Kristinn
kraptmeiri. Eg gæti talið 3—4 fleiri vest-
anhafsskáld, en nóg mun þykja komið,
og þegar eg sleppi skáld k o n u n u m, þá
vona eg, að ónefndir viðkomendur fyrir-
gefi mér þögnina.
Um alþýðuskáld, sem rita skáldsögur
hér á landi, vil eg fátt segja, nema að
þær fáu, sem til eru, eru engar vel að
mínu skapi. Sú list er enn íbernskuhér,
enda hjá þeim lærðustu. Sögur Einars
Hjörleifssonar, eru lang-listamannlegastar
og mest vekjandi sál og samvizku. »Ei-
ríkurHansson« er aptur langskrítnasti sögu-
samsetningur, sem skráður hefur verið,
síðan Jón Thoroddsen, sem enginn hefur
síðan náð, samdi »Pilt og stúlku«. Það
er kynlegt, að allir þykjast kunna forn-
sögurnar, og þó skuli þess engin deili
sjást, að forna frásögulistin sé vöknuð
hjá nokkrum manni. Hinn skarpi lista-
fræðingur W. P. Ker í Lundúnum, sem
kann prýðilega vel íslenzku, kveðst vel
vita, að sú list hafi snemma dáið hjá
þjóð vorri, — hún hafi dáið með »hetju-
brag« (the heroic strain) þjóðar vorrar og
þjóðfrelsinu, lifað þó lengi í skapi ein-
stakra manna, t. d. hjá Jóni Arasyni (og
vér megum bæta mörgum fleirum við), svo
og lifi hún enn 1 óði og ljóðum vorum.
Það verður herzlukippur ykkar, segir hann,
að vekja aptur þessa list, því, ekki sé
það óvinnandi verk, en muni ganga bæði
erfitt og seint. Þetta hygg eg séu eptir-
tektarverð orð, og alveg rétt og sönn.
Lifni sú list, mun hvorki vanta bækur
né skemmtun á Islandi.
En svo lengi að »hetjubragurinn« í frá-
sögulistinni kemur ekki aptur, erfiða rím-
listarskáldin ekki ófyrirsynju. En nú fjölga
þarfirnar árlega, og þótt tónskáldin og
sönglistin bæti stórum mikið, munu kom-
andi kynslóðir ekki þar við una, heldur
hrópa í sífellu: meira! meira! Hinarein-
hæfu og þó torveldu íþróttir nægja þá
ekki, heldur heimta menn hið einfalda,
sem nú er kallað, framrétt eða sýnt með
list — að hið óbrotna, náttúrlega birtist
í listabúningi, líkt og Grikkir stefndu að,
en náðu misjafnt. Þá stendur stríðið milli
bundinnar ræðu og óbundinnar, og verð-
ur bæði langt og strangt. En þegar frið-
ur er loksins á kominn, þá — »hvílirjón
hjá Máríu sinni«.
Matth. Jochumsson.
„Þjóðvillur^.
Með þeirri stillingu og hógværð, sem
„Norðanfriðurinn" hefur skapað í brjósti
„Þjóðv." er hann nú í 2. tölubl. að bera
brigður á orð mín í Þjóðólfi 2. janúar.
Hann segir : „landshöfðinginn lagði ein-
dregið (o: í bréfi sínu 20/ia '95) á móti bú-
setu ráðherrans hér á landi, sem og á
móti innlendum landsdómi".
Hér er nú sannleikanum allmikið vikið
við.
Skoðum málið.
Konungleg auglýsing kemur út 2. nóv.
1885, tilbúin af íslandsráðgjafa, Nellemann,
þarsemþessi ummæli standa: „æztastjórn
hinna íslenzku mála .... verdur að vera
í höfuðstað vorum“ (0: Khöfn.).
Landshöfðinginn gat nú ekki lokað aug-
unurn fyrir þessum ummælum, þegar hann
skrifar 20. des. 1895 hinum sama Islands-
ráðgjafa, Nellemann, sem þennan úrskurð
hafði tilbúið. En í stað þess, að „leggja
eindregið á móti búsetu ráðherrans hér á
landi", sem og Þjóðv. segir, að landsh. hafi
gert, þá lætur hann einmitt í nefndu bréfi
í ljósi efa um gildi þessa úrskuiðar.
Ummælin eru þessi: „Þótt það virdist
þannig (o: eptir augl. 2/n '85) ekki geta
komið til nokkurra mála, að taka til greina
eptir orðunum það atriði þingsál., sem hér
er um að ræða“ (nfl. kröfuna um búsetu
ráðherrans hér á landi).
Að gefa á þennan hátt í skyn efa um
gildi augl. 2/n '85 í þessu efni, er nokkuð
annað en það, „að leggja eindregið á móti
búsetu ráðherrans hér“.
Ummæli landshöfðingjans um landsdóm-
inn ber og að skoða í sambandi við von-
leysið um, að fá ráðherra búsettan hér á
landi. Ur því að ekki var takandi í mál
samkv. augl. 2/u '85 annað, en að ráðherr-
ann yrði danskur embættismaður, búsett-
ur í Khöfn, var ei þess að vænta, að fá
hann dreginn fyiir landsdóm uppi á ís-
landi. Var því ekki annað úrræði en
hugga sig við það, að hæstiréttur hljóti
þó að verða réttlátur og óhlutdrægur.
En áherzlan, sem í þessu bréfi lands-
höfðingja er lögð á það, að þingsál. 1895
beri að skoða sem „árangur samkomulags",
engar öfgar úr þeim, sem lengst fara, né
eins lítið og kröfur hinna gætnustu, svo
sem hinna konungkjömu, heldur vilji kjarn-
ans, fjöldans, — svo og allur andinn í bréf-
inu ber það glögglega með sér fyrir hverj-
um, sem les bréfið hlutdrægnislaust, að
landshöfðinginn er sjálfur samþykkur öll-
um atriðum þingsályktunarinnar, og að
hann fyllir flokk þeirra, sem ekki eru dnægð-
ir með minna en þetta.
Fítonsgusturinn úr Rump ráðgjafa í svarí
hans upp á þetta lh. bréf, er Ijóst merki
þess, að hann hefur og skilið bréfið á þenn-
an hátt.
En það passar nú ekki í kram „Þjóðv."
að láta lh. Magnús Stephensen njóta sann-
mælis. Snorri.
Opraab til de fattiges Yenner.
Ved Besög i forskellige Hjem her i By-
en, har vi gjört den Opdagelse, at her
findes en Del fattige Folk, dog maaske
ikke í den Grad „fattige", som Mand er
Vidne til i de store Byer i andre Lande.
De fattige i Reykjavik har vel i Alminde-
lighed noget at spise; men hvad der sær-
lig skorter paa, er Klæder for Börnene,
og i Særdeleshed LTndertöj.
Jeg har en Plan: Bibelen for-
tæller os om en Kvinde, der hed Dorkas;
hun gjörde godt hvor hun kunde, og ud-
delte Klæder og Almisser til de fattige.
VI maa oprette et ,Dorkas‘-
Forbund.
1. Hvem skal være Forbundets Med-
lemmer?
Enhver Dame her af Byen, som har lidt
Tid til sin Raadighed, der kan ofres fór
denne Sag ved at komme sammen 1 eller
2 Aftener om Ugen for at sy Linned og
andet Töj, særlig til Börn under 10 Aars
Alderen. Disse Damer, som paa den
Maade önsker at gjöre lidt for de fattige
Börn, bedes melde sig til Forbundets For-
standerinde.
2. Hvor skaí vi faa Stof fra til Töj ?
Jeg har tænkt: Da alle Forretnings-
chefer i disse Dage opgjör deres Lager,
vil der maaske være en hel Del Smaa-
rester og Pröver, som ikke har saa stor
Værdi for dem, og da disse Rester m. m.
kan være til stor Hjælp for ovenstaaende
Plans Realisation, bedes de ærede Herr-
er Forretningschefer venligst sende os Bud
og vi skal með Glæde afhente deres ær-
ede Gaver saavel i smaa som större Par-
tier. Desuden findes der ogsaa en Del
Herrer eller Damer, som i deres Pulter-
kammer har en Del aflagte Gangklæder
saavel Over- som Undertöj, der kan om-
syes og blive til stor Nytte for fattige
Börn.
Venligst send os Bud og vi skal afhente
Deres Gaver.
Husk, at intet Töj er for daarligt, ogat
intet er for godt i ovennævnte Öjemed,
og samtidig, at et lille Offer af Dem kan