Þjóðólfur - 27.03.1903, Síða 1

f
Jú&jJadá JJÍcíAýaAwv
Ofna og eldavélar
s e 1 u r
Kristján Þorgrímsson.
Kjördæmaskiptingin nýja.
Eitt meðal hinna mörgu vandamála,
er næsta þing fær að fjalla um, verð-
ur eflaust skipting landsins í 34 ný
kjördæmi, samkvæmt hinni fyrirhug-
uðu stjórnarskrárbreytingu. Kosning-
arlögin sjálf, munu ekki þurfa að taka
svo langan tíma nú, en þessi dilkur
þeirra — kjördæmískiptingin — mun
verða því erfiðari viðfangs, því að það
er allhætt við, að mjög skiptar skoð-
anir komi fram um það, eptir hverj-
um mælikvarða skipta eigi, og hvar
eigi að koma þingmannaaukanum nið-
ur. Mun þar hvert hérað vilja sinn
skækil toga. A skiptingu þeirri, er
stungið var upp á í kosningalagafrumv.
í fyrra (Aiþ. C. 1902 bls. 40—42)
verður ekkert byggt, því að hún gerði
að eins ráð fyrir 30 þingmönnum eins
og nú er og hélt sér eingöngu við
sýslutakmörkin, svo að þar var ekki
annað gert, en að skipta þeim kjör-
dæmum, sem nú velja 2 þingmenn í
2 sérstök kjördæmi, leggja Vestmann-
eyjar undir Rangárvallasýslukjördæm-
ið ytra, og bæta því þingmannssæti
við Reykjavík. A þeim uppástung-
um er því ekkert að græða, þá er til
þess kemur, að bæta 4 nýjum kjör-
dæmum við. Reyndar munu sumir
hafa hugsað sér þá, að þessi skipting
mundi geta haldið sér, að eins með
þeirri breytingu, að Reykjavík, ísa-
fjörður, Akureyri og Seyðisfjörður,
þessir kaupstaðir,er bæjarréttindi hefðu,
fengju þessa viðbót, sinn þingmanninn
hver. En í slíkri skiptingu væri mik-
ið misrétti fólgið gagnvart öðrum fjöl-
mennum héruðum. Það væri t. d. eng-
in sanngirni íþví, að Norður-Múlasýsla,
Eyjafjarðarsýsla og Isafjarðarsýsla,
hefðu 3 þingmenn hver, vegna þess,
að sýslumaðurinn í þessum sýslum hef-
ur jafnframt bæjarfógetastörf á hendi,
en fjölmennari sýslur eins 9g t. d.
Arnessýsla hefði ekki nema 2 þing-
menn, vegna þess, að þar er enginn
kaupstaður með bæjarréttindum. Þetta
fyrirkomulag verður því að teljast alls
óaðgengilegt. En við hvað á þá að
miða skiptinguna ?
Að vissu leyti væri réttlátast og
sanngjarnast, að miða skiptinguna
eingöngu við fólksfjölda eða kjósenda-
fjölda, því að á þann hátt yrði mis-
réttið minnst. Það er t. d. engin hæfa
á því, að 200—300 kjósendur hafi
jafnan rétt við 50—60 kjósendur til
að senda fulltrúa á þing fyrir sína
hönd. Sé fólksfjöldi hér nú talinn
80,000, þá koma um 2,350 manns á
hvern þessara nýju 34 þingmanna.
Öss er ekki kimnugt um kjósendatölu
á öllu landinu, en það mun ekki fjarri
sanni, að 200 kjósendur eða rúmlega
það yrðu um hvern þingmann. En
sá er hængur á því, að skipta eptir
kjósendatölu eða fólksfjölda, að þá
kæmi gagngerð breyting á gömlu kjör-
dæmin, svo að sneiðar af öðru kjör-
dæmi fylgdu hinu o. s. frv. an tillits
til staðhátta eða atvinnuvega, og það
mundi þykja óviðkunnanlegt, og gæti
víða orðið óheppilegt og hjáleitt. En
hinsvégar verður lítt kleyft eða alls
ómögulegt að fylgja alstaðar sýslu-
skiptingum, nema halla um of rétti
margra kjósenda. Heppilegast mun
vera, að reyna að sameina þetta tvennt:
að taka bæði tillit til fólksfjölda og
staðhátta og atvinnuvega. Og þó að
skiptingin yrði ekki alveg jöfn með
því, gerði það minna til, það verður
hvort sem er aldrei unnt að skipta
landinu hnífjafnt niður í jafnstór kjör-
dæmi, því að skipta hreppum sundur
mun engum koma til hugar. Það hag-
ar víða svo til, að náttúran sjálf hef-
ur afmarkað eðlileg takmörk kjördæma,
eins og t. d. hin núverandi sýsluskipt-
ing byggist víða á, qg hefur byggst
um langan aldur. Að vísu má segja,
að þetta geri ekkert til, þá er kosið
sé í hverjum hreppi, og þess vegna
geti hreppur í einni sýslu kosið þing-
mann með hrepp eða hreppum í ná-
grannasýslunni, enda þótt stór vatns-
föll eða fjallgarðar greini þær, og það
er auðvitað satt, en þá þurfa atvinnu-
vegir að minnsta kosti að vera nokk-
uð svipaðir í því kjördæmi, sem kjósa
á sérstakan þingmann Vér skulum t.
d. taka Mýrdalinn í Vestur-Skaptafells-
sýslu. Hann gæti mjög vel kosið
þingmann með Eyjafjallahreppunum og
t. d. Vestmanneyjum, svo að þessir
hreppar mynduðu eitt kjördæmi. En
það er t. d. alveg skakkt að láta
Vestmanneyjar fylgja ytri hluta Rang-
árvallasýslu, eins og gert var í frv,-
uppást. síðasta þings. Þær eiga að
fylgja hinum hlutanum: Eyjafjöllum og
Landeyjum, en Fijótshlíðarhreppur gæti
fylgt vestri hlutanum. Skaptafellssýsl-
ur og Rangárvallasýsla ættu að hafa
4 þingmenn, eins og er, en heppilegt
gæti verið, eins og fyr er drepið á,
að Mýrdalur fylgdi Rangárvallasýslu
og yrðu þar þá 3 kjördæmi með Vest-
manneyjum, en Vestur-Skaptafells- og
Austur-Skaptafellssýsla 1 kjördæmi (að
Mýrdal undanskildum).
Árnessýsla ætti að hafa 3 þingmenn
miðað við fólksfjölda, og myndi þá
einna eðlilegust skipting, að Selvogs-
hreppur, Ölfushreppur, Eyrarbakka-
hreppur og Stokkseyrarhreppur mynd-
uðu. eitt kjördæmi (Suður-Árnesinga),
Sandvíkurhr., Gaulverjabæjarhr., Vill-
ingaholtshr., Hraungerðishr. og Skeiða-
hr. annað kjördæmið (Mið-Árnesinga)
og Eystri-hr., Ytri-hr., Biskupstungnahr.,
Grímsneshr., Grafnings- og Þingvallahr.
þriðja kjördæmið (Norður-Árnesinga).
Þetta mundi verða nokkurnveginn jöfn
skiptíng, eða að minnsta kosti erfitt
að hafa hana öllu jafnari eða eðlilegri
eptir fólksfjölda og staðháttum. En
auðvitað má lengi deila um það, hvern-
ig heppilegast sé að skipta, en hníf-
jafnt getur það aldrei orðíð. Væri
gott, að sýslunefnd Árnessýslu tæki
mál þetta til athugunar á sýslufundi
nú, og kæmist að heppilegri niður-
urstöðu í því nú fyrir þingið, sem
mun taka allt þetta mál til meðferðar.
Það stendur sýslunefndunum næst að
undirbúa slík mál.
Þá ætti Reykjavík að hafa 3 þing-
menn, bæði í samanburði við fólks-
fjölda og kjósendafjölda, en Gullbringu-
og Kjósarsýsla og Borgarfjarðarsýsla
alls 3 þingmenn, eins og nú er.
í Vesturamtinu þyrfti ekki aðrar
breytingar, en að Hnappadalssýsla með
Staðarsveit hefði sérstakan þingmann,
og að norðurhluti Barðastrandarsýslu
(Patreksfjörður, Tálknafjörður og Arn-
arfjörður) kysi 1 þingmann með nokkr-
um hluta Vestur-ísafjarðarsýslu (Arn- ,
arfirði og Dýrafirði), en hinn hluti
Vestur-ísafjarðarsýslu með ísafjarðar-
kaupstað mynduðu eitt kjördæmi, en
Norður-ísafjarðarsýsla án kaupstaðar-
ins eitt kjördæmi. Bættust þá alls við
2 þingmenn íVestfirðingafjórðungi. Eru
þá alls skipuð 21 þingmannssæti, og
eptir 13 handa Norður-og-Austurlandi.
En þar eru nú 12 þingmenri, svo að
1 bættist þar við einhversstaðar, án
þess að vér viijum skipa honum á
neinn ákveðinn stað, en auðvitað þyrfti
að breyta gömlu kjördæmaskipting-
urmi til að koma honum niður. Getur
verið, að Norðlendingar og Austfirð-
ingar ættu heimtingu á 2 þingmönnum
í viðbót, en Vestfirðingafjórðungur t. d.
ekki nema á 1, og erum vér ekki
fjarri því, að þá væri jafnar skipt. En
eins og áður er getið, mun naumast
koma til mála, að þessir þingmenn
séu settir niður á Akureyri og Seyð-
isfirði."
Þetta, sem hér hefur verið tekið fram
eru að eins lauslegar uppástungur til
athugunar. Malinu er þannig háttað,
að það má ekki vera óhugsað og ó-
undirbúið, er á þing kemur. Það get-
ur valdið mjög mikilli óánægju, ef
óhaganlega er skipt niður í kjördæmi
og ranglátlega, og þess vegna þyrftu
kjósendur í vor á þingmálafundunum
að ræða málið og komast að einhverri
niðurstöðu í því. Þingið verður að
beita lipurð og sanngirni við skipting-
una, og athuga vel ástæður allar, áður
en málið er reyrt í fastar skorður.
Aðalmælikvarðinn, sem fara verður
eptir hlýtur að verða sá, sem hér hef-
ur verið getið: að byggja aðallega á
fólksfjdldanuni, en raska þó ekki um
of eðlilegri sýsluskiptingu, sem nú er,
þar sem hjá því verður komizt, þvi
að það skiptir ekki svo miklu, þótt
kjördœmin verði dalítið ójöfn, enda
verður aldrei með 'óllu hja þvi sneitt.
13.
Tungur tvær.
I »ísafold«, 11. tölubl. læzt ritstjórinn
af alhuga vera því fylgjandi, að stjórnar-
skrárfrv. frá síðasta alþingi verði samþykkt
óbreytt. • I sömu grein mælir hann þó
eindregið með því, að Jón Jensson yfir-
dómari sé kosinn þingmaður fyrir Reykja-
vík, þótt hann sé alveg #mótfallinn að-
gerðum síðasta þings í stjórnarskrármálinu
og muni berjast móti því, að frumv. nái
framgangi óbreytt. Þessu mælir ritstj.
bót með því, að »sérkredda »þingmanns-
efnisins hljóti að verða bagalaus, þar sem
allir hinir, 33 þingmenn, muni hiklaust
greiða atkv. rneð frumv. öbreyttu*.
Með þessu játar ritstj., að kjósendur
Reykjavíkur geri rangt í því, að kjósa
J. J., en ætlast til að önnur kjördæmi
bæti svo úr skák, að eigi hljótist vand-
ræði af kosningu höfuðbæjar landsins.
Hvernig færi, ef 17 kjördæmi á land-
inu fylgdu sömu hugsunarreglum og rit-
stjórinn ? En fyrir því er varla ráð að
gera, því það mun sjaldgæft vera, að
menn velji sér fulltrúa eða umboðsmenn
í hverju málefni sem er, sem þeir fyrir-
fram vita, að ætlar sér að berjast gegn
því, sem þeir kjósa hann til að gera.
Reykjavíkurkjördæmi verður vonandi eitt
um slíka kosningaraðferð.
Friðarboðið í haust í blaðinu »Norður-
land« var gert til þess, að gera heima-
stjórnarmenn andvaralausa um sfn mál,
meðan hinir væru að búa sig undir að
ná á þing meiri hluta af sínum flokki, og
þar með ná völdum f landinu, og ráðum
á næsta þingi, þeir vilja hafa tögl og
hagldir um meðferð stjórnarskrármálsins
og bankamálsins, og munu eigi vera enn-
þá orðnir afhuga því, að ná Valtý sínum
fyrir ráðgjafa.
Fyrir fám dögum sagði heimastjórnar-
maður við einn af áköfustu atkvæðasmöl-
um »ísafoldar« : »Mig furðar, að þú skulir
vilja vera þekktur fyrir, að smala atkv.
handa Jóni Jenssyni, sem ætlar að berjast
gegn því, að stjórnarskrárfrv. verði sam-
þykkt, en þó læzt þú vilja að málinu sé
lokið í sumar og frv. samþykkt óbreytt«.
Svar: »Já. Við megum til að segja það
opinberlega, af því önnur leið erekki fær,
en vér álítum undir niðri, að valtýska
frv. 1901 sé miklu betra. Sama sagði
annar Isafoldar-atkvæðasmalinn við annan
heimastjórnarmann. Nöfn þessara manna
er hægt að nefna, ef ísafold óskar þess.
Eptir framkomu ritstj. Isafoldar, einkum
í tbl. 11. og 14, lítur út fyrir, að þetta
hafi verið námfúsir lærisveinar hans. Og
eptir vanalegri fyrirhyggju hans er líklegt,
að hann hefði ekki sett þessa nýmóðins-
kosningartillögu í blað sitt, ef hann hefði
eigi verið búinn að leita fyrir sér út um
landið hjá flokksmönnum sfnum, hvort
sumir af þeim mundu eigi verða fáan-
legir til að ráðast hásetar hjá J. J., ef
hann kemst á þing.
I áminnstum greinum segir ritstj. Isa-
foldar: »Svo óhyggilegt væri og fjarstæðu-
kennt, að hafna nú nýtasta og langlíkleg-
asta þingmannsefninu«, og svo eru kost-
irnir taldir, þar á meðal »frjálslyndi«. Að
því orði brostu sumir, sem þekkja fram-
komu mannsins á þingi og í bæjarstjórn,
og á öðrttm þingmannskostum hefur ekki
borið fram yfir meðallag, í hið minnsta
hefur hann aldrei getað myndað flokk á
þingi, sem vildi fylgja honum að málum.
I sumar og framan af vetrinum vildu