Þjóðólfur - 24.04.1903, Blaðsíða 2

66
það var fremur óvíða, var fullt eins mikið
skáldinu að kenna eins og leikandanum.
Vér erum sannfærðir um, að Hjördís verð-
ur ekki betur leikin hér álandimeð þeim
leikkröptum, sem vér nú eigum völ á, en
gert var í þetta skipti. Hér verður hún
líklega aldrei leikin svo, að íslenzkir á-
horfendur verði stórhrifnir af henni. Skáld-
ið hefur gert hana of nornalega (jafnvel
að galdranorn) til þess, að vér Islending-
ar getum fellt oss við hana sem sanna
ímynd fornnorrænnar vegskonu og skör-
ungs. — Um hina leikendurna er ekki
margt að segja. Þó er Sigurður víðast
hvar dável leikinn (af Helga Helgasyni),
látlaus og alvörumikill með töluverðri til-
finningaundiröldu gagnvart Hjördísi, án
alls ofsa, og er hlutverkið að því leyti
rétt skilið. Dagný kona hans (Lára Ind-
riðadóttir) kemur snoturlega fram á leik-
sviðinu og segir sumt laglega, einkum þá
er hún fer sigri hrósandi burt frá Hjör-
dísi, og hælist um við hana, er hún hef-
ur sagt henni leyndarmálið. En að öðru
leyti bregður fyrir fremur litlum leiktil-
þrifum hjá henni. Að taka leik hennar
fram yfir leik Hjördísar, nær engri átt, því
að samanburður á því kemst ekki að, af
þeirri einföldu ástæðu, að það útheimtast
svo margfalt meiri leikarahæfileikar til að
leika Hjördfsi en Dagnýju. Gunnar hersir
(Jens B. Waage) er of daufgerður og at-
kvæðalltill, þótt friðsamur sé. Þó segir
hann sumt ekki ólaglega. En hann er
allt of rindilslegur á vöxt, og spillir það
fyrir. Annars ætti »Leikfélagið« eptirleiðis
að taka sér fyrir hendur önnur verkefni,
er betur væri við þess hæfi og viðráðan-
legri, en »Víkingarnir«. Vér höfum held-
ur ekkert á þeim að græða, og þá er
félagið hefur víst heldur ekki grætt á
þeim í þetta skipti og gerir það eflaust
ekki seinna, þótt það reyndi aptur, þá
roun vera bezt, að láta þá liggja.
Um vita.
Opt heyrist það í ritum og ræðum, að
þilskipaútvegur vor Islendinga hafi tekið
miklum framförum nú á slðustu árum.
Það er líka vissulega satt, að mikill er
munur á stóru „kútterunum", sem nú eru
keyptir árlega, eða smákænunum, sem áð-
ur voru. En nú er líka heimtað meira
af stóru skipunum, en áður var af srná-
kænunum, sem líka er mjög náttúrlegt. Nú
heimta menn meiri afla, og mikið lengri
tíma, sem skipunum er haldið á veiðum.
Nú er» það mörg skip, sem leggja á
stað til veiða eptir miðjan febrúar, og flest-
öll í byrjun marzmánaðar, en áður var
varla talað um fyr en síðast í apríl.
Það er líka mjög náttúrlegt, að menn
langi til að ná í eitthvað af hinni miklu
auðsuppsprettu, sem er hér opt við strend-
ur landsins á þessum vetrarmánuðum.
Það væri líka sannarlega mikil minnk-
un fyrir oss Islendinga, éf vér værum
orðnir þeir aumingjar, að vér ekki vild
um ná þvf, sem er rétt fyrir framan land-
steinana hjá oss, þegar aðrar þjóðir sækja
hingað um Ianga vegu ógrynni af fiski á
sama tíma, eins og t. d. Frakkar og Eng-
lendingar gera.
En þessum vetrarveiðiferðum er sam-
fara svo mikil hætta á lífi manna, eins og
dæmin hafa sýnt. Því þótt skipin séu
bæði stór og góð, þá er veðurátta hér opt
svo slæm, að það er mesta hætta að fara
nokkuð frá landi.
Það er því persónuleg skyldahvers ein-
staklings pg allrar þjóðarinnar yfir höfuð,
að reyna að gera sem hættuminnstar þess-
ar vetrarveiðiferðir, hver einstakur útgerð-
armaður með því, að láta útbúa skip sín
sem bezt, og þjóðin með því, að alþing
leggi fram fé til þess, að fjölga vitum með-
fram ströndum landsins.
Á suðausturströnd landsins eru það sér-
staklega 3 staðir, sem mjög nauðsynlegt
væri að hafa vita á. Það er t. d. Ingólfs-
höfði, Dyrhólaey og Vestmanneyjar. Á
þessu svæði er opt mikill fiskur seinni
part vetrar, þótt lítið sé annarstaðar.
Eg hef átt tal um þetta efni við mjög
skynsaman og reyndan sjómann, og hann
sagði, að það mundi engum skynsömum
manni, sem nokkra þekkingu hefði á vit-
um, blandast hugur um það, að vitar væru
mjög nauðsynlegir á þessum 3 framan-
greindu stöðum, en hann sagði líka, að
það rnundi vera stórt spursmál, hvort það
mundu geta staðið vitar á þessu svæði
sökum jarðskjálfta, er þar væru svo tíðir.
Það væri því mjög æskilegt, að fá að
heyra álit kunnugra manna um það efni.
Þvi málefnið er sannarlega þess vert, að
því sé gaumur gefinn.
Sunnlendingar eru þó lengst á veg
komnir með vitana, því þeir hafa þó 2
allgóða vita, þar sem er Reykjanes- og
Garðskagaviti, fyrir utan aðra smærri. Þar
næst eru Austfirðingar með 1 vita á Dalatá.
En vér Vestfirðingar höfum engan vita
í vorum landsfjórðungi, og er þeirra þó
sannarlega full þörf hér. Ekki vantar
heldur góð vitastæði, þvi þaunmnu hvergi
vera betri á öl'lu landinu, en einmitt hér
á Vestfjörðum. Eg vil t. d.nefna 2 staði,
sem af náttúrunni til eru sjálfkjörnir fyrir
vitastæði, það er Öndverðarnes og Bjarg-
tangar. Þar hagar Iíka svo vel til, að þar
eru stórir flóar á báða vegu, og hreinar
leiðir upp undir þurra landsteina.
Það hlýtur því hver skynsamur maður
að sjá, að á þessum tveimur stöðum er
mjög mikil þörf á vitum. Ekki þarf held-
ur að óttast jarðskjálftana, því þeir koma
hér mjög sjaldan. Það gegnir því stórri
furðu, að ekki skuli fyrir löngu hafa Vérið
krafizt að fá vita á þessa 2 staði. Sér-
staklega vil eg þó til nefna Bjargtangana,
þvf hvergi getur að Iíta fegurra vitastæði
en þar. Það mun líka vera flestra sjó-
manna álit, bæði innlendra og útlendra,
að Bjargtangarnir séu slæmt andnes, enda
munu það vera fáir, sem ekki kannast við
hina alræmdu Látraröst, sem svo ótal
margar sagnir eru um, að mörg skip hafi
farizt í. — —
Þegar sá tími kemur, sem vonandi er
að ekki verði langt að bíða, að póstgufu-
skipin fari allar þær ferðir, sem þau koma
hingað til landsins, alla leið til Isafjarðar,
þá mun ekki þykja vanþörf á vita á Bjarg-
töngunum.
Til þessa tíma hafa þeir verið tiltölulega
fáir af sjómönnum vorum, er hafa haft
veruleg kynni af vitum, og þessvegna ekki
fundið svo mjög til hinnar miklu vöntun-
ar á þeim, sem er hér hjá oss, og sannast
þar gamli málshátturinn: „sæll er sá, sem
aldrei venst góðu".
Aptur á móti munu það nú vera marg-
ir af þeim mönnum, er sjómennsku stunda,
sem hafa verið lengri eða skemmri tíma
við önnur lönd. Þeir hljóta því að læra
að meta gildi vitanna, og þá jafnframt að
finna sárt til þess, hve örskammt vér er-
um á veg komnir í þeim efnum, í saman-
burði víð grannaþjóðirnar. Það er því
vonandi, að þeir fari nú að verða fleiri,
sem láta til sín heyra; því „aldrei verður
góð vísa of opt kveðin".
Þar eð nú svo stendur á hjá oss, að vér
höfum alþing á næsta sumri, þá ættum vér
Vestfirðingar að skora á hina tilvonandi
þingmenn vora, að þeir fari þess á leit,
að alþing veiti fé til vitabyggingar á Bjarg-
töngunum, því það er sannarlega tími til
kqminn, að vér förum að fylgjast með
hinum landsfjórðungunum í þessu efni.
Enda eg svo þessar fáu línur með þeirri
ósk, að menn vildu taka þetta mál til al-
varlegrar athugunar.
Daniel Hjaltalín.
Stórbruni í Reykjavík,
Glasgow öll brunnin
m. m
Nokkru eptir miðnætti (um kl. 2) á
laugardagsnóttina 18. þ. m. vöknuðu bæj-
arbúar við orgið 1 brunalúðrinum, sem
aldrei lætur vel í eyrum, sízt um hánótt.
Svo heyrðist hrópað : »eldur! eldur!« og
ruku menn þá á fætur og út úr húsun-
um. Sást þá brátt hvaðanæfa úr bænum,
að Glasgow var að brenna, og vareldur-
inn þá þegar kl. rúmlega 2 orðinn svo
magnaður um miðbik hússins uppi, að
augljóst var, að slökkvidæhirnar yrðu öld-
ungis áhrifalausar. Eldsins hafði fyrst
orðið vart 1 húsinu um kl. i3/4 af skóla-
pilti, er þar bjó, Þorbimi Þorvaldssyni
(frá Þorvaldseyri) Og vakti hann þá, er
næst honum bjuggu, og svo hver af öðr-
um. Var það með mestu herkjum, að
fólkið slapp úr brunanum, sumt jafnvel
klæðlítið og án þess að geta bjargað
nokkru af munum sínum. Magnús Ein-
arsson dýralæknir bjó í suðurenda húss-
ins uppi og Snæbjörn Þorvaldsson f. kaup-
maður niðri. Vaknaði fólk hans við
reykjarsvæluna, hér um bil jafnsnemma
og fólkið í norðurendanum, og vakti þá
þegar dýralækninn og konu hans, er
greip barn þeirra hjóna úr vöggunni og
komst með það niður stigann, en dýra-
læknirinn konist að eins í fötin og náði
yfirhöfn sinni, en engu öðru og missti
hann þar allan húsbúnað sinn, bækur, fatn-
að og lækningaáhöld, er allt var óvátryggt,
— hafði hætt að vátryggja fyrir skömmu
og ætlaði að flytja í annað hús 14. maí,
og vátryggja þá að nýju. — Hjá Snæbirni
var og allt óvátryggt og bjargaðist ekk-
ert, sömuleiðis hjá Guðjóni Einarssyni
prentara, er bjó 1 norðurenda hússins niðri,
og fleiri bjuggu þar, er misstu allt sitt.
Þórunn Eiríksdóttir ekkja (móðir frú Bent-
ínu Björnsdóttlir á Útskálum) er bjó uppi
f norðurendanum, hafði hinsvegar vátryggt
innanstokksmuni sína. Samson Eyjólfsson
frá Isafirði, er bjó þar hátt uppi, komst
ofan alla stiga berhöfðaður, og kvað hafa
misst eitthvað af aríðandi(?) skjölum.
Glasgow öll brann til kaldra kola á 2
klukkustundum, var gersamlega fallin f
grunn kl. 4. Var svipmikil sjón, að sjá
eldinn, er hann var í algleymingi, og
lagði bjarmann af honum um allan bæ-
inn. Slökkvidælurnar flestar brugðust
hraparlega, sjálfsagt vegna þess, að sjó-
vatn það er fyrst var notað var sandi
blandað, og óhreint og tepptiþví dælurnar.
Vindur var hægur á áustan-landnorðan, og
vindstaðan að því leyti hin heppilegasta,
er orðið gat, því að skammt fyrir vestan
Glasgow tekur við stórt, óbyggt svæði
(tún G. Zoéga o. fl.). Úr Glasgow læsti
eldtirinn sig fyrst í geymsluhús ailstórt
vestan við hana, þar sem fyrrum var
prentsmiðja Þjóðólfs (Glasgow-prentsmiðja)
en flutt þaðan í fyrra haust. Nú hafði
Magnús Blöndal snikkari þar smíðastofu
sína, og hafði þar geymd smíðatól sfn,
og töluvert af smíðuðum við, er lands-
höfðingi átti, og ósmlðuðum, er Guðjón
Sigurðsson úrsmiður átti. Þar höfðu og
tveir aðrir snikkarar geymd smíðatól sín:
Jón Jónsson (frá Setbergi) og Þorsteinn
Guðmundsson. Allt þetta var óvátryggt,
nema smíðatól Þorsteins, og smíðaviður
landshöfðingja (timbrið sjálft). Húsinu
var skipt sundur með steinvegg, því
að tveir voru eigendur. Átti vindlagerð-
arfélagið hér í bænum syðri hlutann
(smíðastofuna), en Geir Zoéga kaupm.
nyrðri hlutann, og var það heyhús (og
hesthús). Þetta brann allt til kaldra kola
svo að ekki stóð eptir nema steinveggur-
inn. En eitthvað af heyinu náðist nokk-
uð skemmt eptir brunann, þvf að það var
í kjallara. Fjós, er G. Zoéga átti var þar
rétt við, og tókst að verja það, en kún-
um áður bjargað úr því. Örskammt frá
geymsluhúsi þessu að vestanverðu var gam-
all torfbær, Vigfúsarkot, og pakkhús fornfá-
legt, er því heyrði til. Það brann alveg,
og svo læsti eldurinn sig í bæinn. Þar hef-
urmjög lengi búið Þórður gamli Torfason
(faðir Þorgríms læknis á Borgum og þeirra
bræðra) og er nú kominn á nfræðisaldur og
rúmfastur lengi afelliburðum. Hafði hann
opt kvartað um, að hann þyldi ekki við
í bænum fyrir reykjarsvælu, og beðið að
opna alla glugga, en sérstaklega hafði hann
haft rnikið orð á því daginn áður en
brunann bar að. Nú var hann borinn
um nóttina út úr bænum, er eldurinn var
kominn í hann, um sama leyti og lík
jafnaldra hans, fornvinar og nábúa Jó-
hannesar heit. Ólsens var flutt undan eld-
inum út úr húsi hans. Brann þar bærinn
Vigfúsarkot nema bæjargöngin, en þá er
þeim bæ sleppir taka við túnin. Gerði
þá eldurinn ekki meiri usla, en mjög erf-
itt veitti að verja tvö íbúðarhús: Guðm.
Ólsens kaupmanns, sunnanvert við Vig-
fúsarkot og húsið »Aberdeen« (eign Jóns
Árnasonar frá Garðsauka) við norðurgafl
Glasgow, aðskiiið trá henni með 5—6
álna breiðu sundi. Það sem bjargaði þvf
húsi, var það, að allur gaflinn, er að
Glasgow vissi var járnklæddur og glugga-
laus. Snöggvast komst þó eldurinn þar
í skúrinn, en varð heptur. Ibúðarhús
G. Zoéga kaupmanns, fyrir vestan Aber-
deen, var og í hættu mikilli um tíma,
sviðnaði mjög að utan, en gluggar sprungu
afhitanum. Úr því húsi og hinurn tveimur,
er nú var getið var allt lauslegt borið út til
vonar og vara, því að ekki var annað
fyrirsjáanlegt um tíma, en að þau mundu
einnig verða eldinum að bráð. Húseign
Th. Thorsteinsson kauprn. (»Liverpool«)
austan við Glasgow og Frederiksens bak-
arí að sunnanverðu, sviðnuðu einnig að
utan til muna, en af því að vindinn lagði
frá þeim húsum kviknaði ekki í þeim.
Annars hefði allur suðvesturhluti bæjarins
og enda miðbærinn verið í bersýnilegum
voða.
Bruni þessi er hinn stórfelldasti, er enn
hefur orðið hér í bæ, og mikil furða þó,
að ekki varð meira af. Glasgow var
eitthvert hið allra stærsta og reisulegasta hús
hér í bæ, byggt fyrir réttum 40 árum af
Englendingum tveimur Henderson ogAnd-
erson, er settu stórverzlun á stofn í hús-
inu, en hún fór fljótt á höfuðið. Síðan var
Egill Egilsson lengi eigandi hússins, og
eptir hann Þórður Guðmundsson (frá
Görðunum), Einar Benediktsson og síðast
Þorvaldur Björnsson á Þorvaldseyti, er
keypti það í fyrra fyrir 25,000 kr., en
vátryggt var það nú fyrir nál. 40,000 kr.
Hvernig eldurinn hafi komið upp vita
menn ekki. Svo er og optast um flesta
bruna hér. En enginn efi þykir á því,
að hann hafi byrjað á vindlagerðarverk-
smiðjunni í miðju húsinu niðri, því að
þar brautzt eldurinn fyrst út, eptir því
sem sjá mátti. Hafði og tvisvar kviknað
þar í áður en verið slökkt. Vindlabirgð-
irnar, er þar voru geymdar m. fl. munu
hafa verið vátryggðar að fullu. Hið eina
sem bjargaðist úr húsinu voru peningar
enska konsúlsins og eitthvað af skjölum
hans, úr suðurenda hússins niðri. Því
náði Magnús Magnússon B. A. frá Cam-
bridge með harðfengi. Mjög mikið af
salti (eign útgerðarmanna) var geymt í
kjallaranum og skemmdist það til muna
af hitanum, hljóp saman í hellu, en má
þó nýta að nokkru allmikið af því. Ekki
var unnt að slökkva eldinn í rústunum,
fyr en öllu var rótað um og rutt burtu,
og var verið að því verki 4 daga sum-
fleytt, en vakað yfir rústunum fyrstu næt-
urnar eptir brunann.
Byrjað er á samskotum handa fólki
því, er mest tjón beið við bruna þennan,
og munu þau ganga allvel að vonum.
Leikið hefur og verið (í fyrra kveld) til
ágóða fyrir það og í ráði er, að halda
samsöng ogeinhverjar aðrar skemmtanir í
sama skyni.
Örþrifráð Valtýinga.
Hið pólitiska allragagn Valtýinga hér f
bæ, hefur enn einusinni Iéð sig til, að flylja
gamla þvættinginn um „allsherjar-valtýsk-
una". Það er nauða 9kopIegur eltingaleik-
ur að sjá sömu mennina, sem vildu sætta