Þjóðólfur - 24.07.1903, Qupperneq 2

118
meðferð sérmála vorra snertir. Ákvæðið
segir eptir vorum skilningi, að ráðherra
vor og enginn annar skuli beraupp
lög vor og mikilvægar stjórnarráðstafanir
f rlkisráðinu, og að hann skuli bera þau
þar upp fyrir konungi vorum og
engum öðrum. Hinir ráðgjafarnir
geta engin afskipti haft af málum vorum
þar, nema því að eins, að konungur leiti
ráða þeirra um þau, — en það getum vér
vitanlega eigi meinað honum að gera,
hvorki utan ríkisráðs né innan — eða þeir
álíti, að eining rikisins sé stofnað í hættu
eða jafnrétti ríkisborgaranna skert, ef til-
lögur ráðherra vors fái framgang. Það
er oss að minnsta kosti Ijóst, að það er
á engan hátt hættara við því, að mót-
staða sé hafin gegn tillögum ráðherra vors
í ríkisráðinu en utan þess. En hvernig
sem á þetta er litið — og má vera að
ýmislega verði á það litið — þá er hitt
þó víst, að engin framkvæmd f sérmálum
íslands verður ályktuð í ríkisráði af kon-
ungi, nema með samþykki og að fenginni
meðundirskript ráðherra vors, hversu svo
sem hinir ráðgjafarnír kynnu að styðja
ályktunina. Hinu verður eigi neitað, að
það kunni að geta komið fyrir, að kon-
ungur synji um samþykki sitt til ráðstöf-
unar, er ráðherra vor vill fá framgengt,
og að þetta kunni að stafa af tillögum
hinna ráðherranna í rfkisráðinu. En við
þetta er það að athuga, að konungur
hefur, hvernig sem á er litið, stjórnlaga-
legan rétt til að neita a ð samþykkja ráð-
stafanir eða gera ályktanir, sem ráðgjafar
hans bera fram fyrir hann, og að engin
tök eru til þess, að vér getum ráðið við
áhrif þau, sem í þessu efni kunna að ná
til konungsins og verka á vilja hans. Af-
leiðingin hlýtur þá að verða sú ein, að
ráðherra vor leggur niður embætti sitt,
ef tillögur hans eru ekki teknar tii greina,
en í þvl liggur einmitt veruleg trygging
fyrir því, að mjög sjaldan muni koma til
þess, að konungur neiti að taka tillögur
hans til greina.
Þegar það er haft hugfast, a ð ráðherra
vor verður skipaður samkvæmt stjórnar-
skrá Islands, en ekki eptir grundvallar-
lögum Danmerkur, að hann verður skip-
aður til þess eingöngu að veita forstöðu
sérmálum vorum, sem liggja fyrir utan
valdsvið grundvallarlaganna, og a ð um
embættisábyrgð hans eru settar reglur í
frumv. (2. gr. og 13. gr.), sem á að verða
stjórnlög Islands, þá getur það eigi
komið til nokkurra mála, að hann beri
ábyrgð gerða sinna í sérmálum vorum
fyrir ríkisþinginu danska og ríkisrétti, sem
eigi hafa neitt vaid yfir þessum málum.
Með framanrituðum athugasemdum höf-
uni vér viljað rökstyðja það, að vér ekki
álítum rlkisráðs-ákvæðið í 1. gr. stjórnar-
skrárbreytingarfrumvarpsins að neinu leyti
háskalegt fyrir oss.
Vér leyfum oss því að leggja það til,
að hv. deild samþykki frv. óbreytt.
í gapastokkinn
hefur nú Landvarnarsendiherrann sett stjórn
Framsóknarflokksins svonefnda, eins og
svo greinilega er tekið fram annarstaðar
hér í blaðinu. Björn ísafoldar, sem að
minnsta kosti sjálfur telur sig helzta mann-
inn í stjórninni gerði meðstjórnendum
sínum þann bjarnargreiða(l), að setja svo-
látandi yfirlýsing í ísafold 20. f. m. á
1. bls. með stóru letri:
Hér með er lýst því yfir í Framsóknar-
flokksstjórnarinnar nafni og fyrir hennar
hönd, a ð hr. yfirdómari Jón Jensson fór ferð
sfna til Kaupmannahafnar með póstskipinu
16. þ. m. að þeirri flokksstjórn alveg forn-
spurðri, og að hann fór þá ferð án 1 eyris
fjárframlags eða fjárframlagafyrirheitis frá
hennar hálfu.
Þarna þóttist B. hafa laglega þvegið af
flokksstjórninni alla grunsemd um hlut-
deild í för Jóns Jenssonar, en 1 Þjóðólfi
hafði verið bent á, að hún mundi stjórn-
inni ekki alveg óviðkomandi. Menn vissu
reyndar eins og 2 og 2 eru 4, að ísa-
foldarritstj. sagði ósatt í þessari yfirlýs-
ingu sinni, en kipptu sér lítið uppviðþað
af gömlum vana. En sízt áttu mennþess
von, að sendiherrann sjálfur mundi verða
til þess að setja flokksstjórnina í gapa-
stokkinn, en það hefur hann gert í »Ing-
ólfi« 19. þ. m., þar sem hann segir hreint
og beint, að þessi margnefnda stjórn hafi
fengið honum til þess að greiða för hans
m e ð rn æ 1 i sín til ráðgjafans, að hann
tæki vel erindi hans og léti uppiskýr-
ingar á málinu, og »þótti mér« segir
hann »mjög mikið varið í þessi meðmæli,
því að fyrir þau hafði eg að baki mér
annan þingflokkinn og gat þá talið
víst, að ráðgjafinn yrði að sinna erindi
mínu og gæti ekki vísað mér á bug«.
Það varð heldur en ekki ókyrð í her-
búðunum, þá er þetta kom eins og skrugga
úr heiðríkju yfir flokkinn frá sjálfum sendi-
manni hinna sameinuðu. Það var hvorki
raeira né minna en fullkomin viðurkenn-
ing frá bezta heimildarstað um það, að
Þjóðólfur hafði haft rétt að mæla um
»svikamilluna«, en að uppgerðarmótspyrna
ísafoldar gegn Landvarnarstefnunni var
ekkert annað en tál eitt og ósanninda-
vefur frá upphafi til enda. Björn ísafold-
ar var svo heppinn, að vera kominn af
landi burt, þegar vinur hans Jón yfirdóm-
ari gerði honum og flokksstjórninni þessa
glennu í »Ingólfi«. Til að reyna að af-
saka Björn og sjálfa sig hafa nú 3 með-
stjórnendur hans ritað svonefnda »Ieið-
réttingu« í Isafold 22. þ. m., og vilja
þar réttlæta sig með orðakrókum, að Jón
hafi »ekkert u m b o ð fengið af flokksstjórn-
arinnar hálfu til þess að bera upp spurn-
ingar eða leita skýringa hjá ráðgjafanum«,
en Jón segir hreint og beint, að hann
hafi fengið meðmæli flokksstjórnarinn-
ar til þess að ráðgjafinn »léti uppi skýr-
ingar« í málinu. Hér liggja því fyrir tvær
alveg gagnstæðar yfirlýsingar, því að hvort
skjalið, sem Jón fékk, er kallað »umboð«
eða »meðmæli« skiptir í sjálfu sér engu.
Það er efni skjalsins sjálfs og aðferð
flokksstjórnarinnar, sem er mergurinn máls-
ins.
Það hefur auðvitað verið af gremju yfir
erindisleysu sinni, sem Jón hefur gert vin-
um sínum þennan grikk, að setja þetta
þakkarávarp f »lngólf«. En það hefði ver-
ið gustuk að hlífa þeim við því. Það sem
Jón hefur haft upp úr förinni er: að vera
»hundsaður« af ráðgjafanum, ekki virtur
svars af neinum ytra, nema — H. Matzen(!)
(sbr. »Ingólf«), og verða svo þar á ofan
fyrir hrakningum út af því, að ljóstra upp
launráðum flokksstjórnarinnar. Það getur
maður kallað »þunnar trakteringar* eptir
allt sendifararvastrið.
Sá átti erindi 1 Lónið.
£n hvað segir »Framsóknarflokkurinn«?
Virðingar sinnar vegna getur hannnaum-
ast látið þetta atferli flokksstjórnar sinn-
ar óátalið, því að svo margir góðir drengir
eru þeim megin, þrátt fyrir allt, að þeim
mun ekki hafa komið til hugar að brigða
loforð sínj frá síðasta þingi, um alúðar-
fylgi við frumvarpið. Má þar til nefna
séra Magnús Andrésson o. fl., sem ekki
verða grunaðir um neitt launmakk eða
tvöfeldni í þessu máli. En þetta atferli
flokksstjórnarinnar varpar í almenningsá-
litinu skugga á þingflokkinn í heild sinni,
eflaust ómaklega, að því er marga snert-
ir. Það mun því að vorri hyggju alls ekki
réttj að bendla allan þingflokkinn við
þetta hátterni flokksstjórnarinnar, eða saka
hann í heild sinni um nokkra hlutdeild í
þessu sendifararflani Jóns Jenssonar, enda
er enginn vafi á, að stjórnin hefur í þessu
efni gengið miklu lengra, en nokkur
flokksstjórn hefur leyfi til að ganga, án
samþykkis samflokksmanna sinna, þegar
um jafnalvarlegt mál sem þetta var að
ræða. Það er því hún ein, sem verður
að bera ábyrgðina á þessu gagnvart flokk
sínum, og gera einhverja viðunanlega
bragarbót, er almenniugur geti látið sér
lynda.
Fyrirkomulag
nýju stjórnarinnar.
Nefndin, sem kosin var í neðri deild
til að athuga stjórnarfrv., um skipun
æztu umboðsstjórnar íslands hefur nú
látið uppi álit sitt, og birtum vér það
hér í heild sinni, Frv. sjálft var áð-
ur prentað hér í blaðinu 3. þ. m. Nefnd-
inni farast þannig orð í áliti sínu:
„Vér álítum, að óþarft sé að ætla ráð-
herranum hærri laun en landshöfðingi hef-
ur haft, og leggjum því til, að launin séu
færð niður í 8000 krónur, auk embættisbú-
staðar og 2000 kr. risnufjár. Að vísu verð-
ur ráðherrann þá að því leyti lakar settur
en landshöfðingi, að landshöfðingi hefur
haft að meðaltali 3000 kr. í risnufé á ári
og leigulaus afnot Amarhólstúnsins, sem
nú er ætlast til að verði selt til þess að
koma upp ráðherrabústaðnum. En hins
vegar gengur nefndin út frá þvl, að tals-
verður aukakostnaður verði við ferðir ráð-
herrans til Kaupmannahafnar, dvöl og
risnu þar, sem búizt er við, að verði borg-
að eptir reikningi af landssjóði, og að því,
er snertir risnufé á þingsumrum, álítur
nefndin viðfeldnara, að þingmenn geti
komið saman í samkvæmi undir forstöðu
forsetanna, heldur en sem gestir ráðherr-
ans. Þykir nefndinni vel á því fara, að
þessu verði fyrirkomið á samskonar hátt,
og nú tíðkast á ríkisþinginu í Danmörku,
og ætlast því ekki til, að ráðherrann haldi
svonefndar alþingisveizlur eptirleiðis.
Nefndin fellst á það, að rétt sé að leggja
ráðherranum til embættisbústað sem hluta
af launum hans, og að byggja þurfi nýtt
hús í því skyni.
Vér erum þeirrar skoðunar, að lands-
höfðingjahúsið sé mjög hentugt til að setja
þar í stjórnarskrifstofurnar, og sjáum ekki
annað vænna. Sérstaklega skal það tekið
fram, að vér álítum ekki hentugt að setja
stjórnarskrifstofurnar í neðra stafgólf al-
þingishússins, jafnvel þótt auðið væri að
færa Landsbókasafnið burt þaðan þegar í
stað, enda er að vorri hyggju nóg annað
við húsrúm það að gera. En jafnvel þótt
vér þannig séum stjórninni samdóma um,
að reisa þurfi hús til embættisbústaðar
fyrir ráðherrann, teljum vér ekki nauð-
synlegt að vinda að því bráðan bug. Það
er hvort sem er óhjákvæmilegt, að ráð-
herrann útvegi sér bústað og risnuherbergi
sjálfur fyrst í stað, jafnvel þótt ákveðið
væri að flýta byggingunni sem mest, og
skiptir þá litlu, hvort það bráðabirgðará-
stand er nokkru lengur eða skemur.
Vér höfum kynnt oss teikning þá og á-
ætlun um kostnað við byggingu ráðherra-
bústaðar, sem landstjórnin hefur útvegað
og afhent nefndinni. En það er hvort-
tveggja, að áætlunin er að dómi bygging-
arfróðra manna, sem nefndin hefur haft í
ráðum með sér, ekki áreiðanleg, enda álít-
um vér réttara, að slík bygging verði byggð
úr steini eða steinsteypu, þegar hún verð-
ur byggð, en ekki úr tré, eins og áætlun-
in gerir ráð fyrir. Það vantar þannig
áætlun, er til grundvallar gæti orðið lögð
fyrir ákvæði um það, hve miklu fé megi
verja til byggingarinnar og útbúnaðar risnu-
herbergja, og ætlumst vér því til, að slíkt
verði síðar ákveðið í sérstökum lögum,
eptir að stjórnin hefur útvegað nýja, ná-
kvæma áætlun um kostnaðinn.
Uppbót þá, er ráðgjafanum ber fyrir
embættisbústaðinn, þangað til hann fær
hann til afnota, álítum vér nægilegt að setja
1600 kr. í stað 2000 kr., sem frumvarpið
fer fram á.
Að því er snertir eptirlaun ráðherrans,
þykir oss of mikið, eptir launahæðinni, að
konungur geti hækkað þau svo mjög, sem
frumvarpið fer fram á. Hinsvegar viður-
kennum vér, að eptirlaunin gætu orðið of
lág tiltölulega, ef að eins ætti að miða við ero-
bættisár, og leggjum því til, að konungtfr
geti hækkað þau allt að 4000 kr., sem er
miðað við helming launa.
Laun landritarans kunnum vér eigi við
að ákveða hærri en amtmannalaun eru
eptir núgildandi lögum. Vér gerum ekki
ráð fyrir, að hann, stöðu sinnar vegna,
þurfi á risnufé að halda, nema þegar hann
gegnir ráðherrastöðunni á eigin ábyrgð,
og fellur þá til hans tiltölulegur hluti þess
risnufjár, sem ráðherranum er ætlað. Vér
leggjum því til, að laun hans verði færð
niður í 5000 kr. Laun þriggja aðstoðar-
manna álítum vér nægilega hátt sett 1500
kr. handa hverjum, að minnsta kosti fyrst
um sinn, þó að ætlazt sé til, að notaður
sé allur erfiðiskraptur þeirra, og leggjum
því til, að aðstoðar- og skrifstofukostnað-
ur færist niður í 14500 kr. á ári.
Vér gerum ráð fyrir því, að störfum verði
skipt þannig milli stjórnarskrifstofanna, að
hin fyrsta hafi aðallega á hendi störf þau,
sem lúta að dómsmálum og skólamálum
og kirkjumál, hin önnur, atvinnumál og
samgöngumál og póstmál, og hin þriðja
endurskoðun og reikningsmál, en auðvitað
verður það ráðherrans verk, að skipta
störfum með þeim til fullnustu. Hin þriðja
skrifstofa ætti og að hafa allt eptirlit með
landshagsskýrslum og sjá um, að þær séu
samdar. En með því að sú skrifstofa mun
verða mjög önnum kafin, álítum vér ekki
heimtandi, að allar landshagsskýrslur séu
dregnar þar saman og búnar undir prent-
un, og þessvegna teljum vér nauðsynlegt,
að nokkurt fé yrði ætlað á fjárlögunum,
eins og að undanförnu, til borgunar fyrir
að semja skýrslurnar eða draga þær
saman.
Nefndin felst á það, að landsbankanum
verði falið að gegna landfógetastörfunum,
þegar það embætti losnar, og að til þess
sé varið allt að 2,500 kr. En vér göngum
út frá því, að fé landsjóðs verði haldið
aðskildu frá starfsfé bankans, og að það
verði geymt út af fyrir sig í sérstakri fé-
hirzlu, er lokuð sé tveimur læsingum, sem
ráðherrann og bankastjórinn geymir lykla
að, sinn að hvorri.
Vér getum í flestum atriðum aðhyllst
tillögur landshöfðingjans um það, hvernig
skipta skuli störfum amtmanna og stipts-
yfirvalda milli stjórn&rráðsins og annara
stjórnarvalda. Þó eru ýms mál, sem hann
hefur ætlað stjórnarráðinu, er vér teljum að
mætti fela sýslumönnum á hendur, og á-
lítum vér réttara að fela þeim svo mikið,
sem unnt er eptir hlutarins eðli, til þess
að gera allar leiðir sem styztar og greið.
astar, heldur en að draga of mikið áf störf-
um saman á einn stað. Þannig ætlum
vér að fela mætti sýslumönnum og bæjar-
fógetum, auk þess, sem landshöfðingi hef-
ur talið, að úrskurða áminning samkvæmt
179. gr. hinna almennu hegningarlaga og
eptirlitið með fangelsunum, vald til að
úrskurða upphæð sekta samkvæmt 300. gr.
hegningarlaganna 25. júní 1869, þvingun-
arsektir samkvæmt 15. gr. laga 14. sept.
1877, sektir samkv. 7., sbr. 16. gr. lagaum
lausafjártíund 12. júlí 1878. rglgj. 6. desbr.
1884, 9. gr., 8., sbr. 9. gr. laga um friðun
á laxi 19. febr. 1886 og 22.—26. gr. í lög-
um um skrásetning skipa 13. desbr. 1895
o. fl. þvíuml. Enn fremur álítur nefndin,
að réttast sé að fela sýslumönnum — ekki
landlækni — skipun yfirsetukvenna, heim-
ild til að gefa út — auk hjónavígslubréfs —
leyfisbréf til skilnaðar að borði og sæng,
leyfisbréf þau, sem um ræðir í tilskipun
21. desbr. 1831, 1. b. og d. og konungsúr-
skurði 12. sept 1864 a. b. c. og d. Enn
fremur virðist mega fela sýslumönnum
auglýsing vogreka op. br. 2. apríl 1853 og
störf amtmanna viðvíkjandi nýbýlum, sam-