Þjóðólfur - 19.05.1905, Blaðsíða 1

Þjóðólfur - 19.05.1905, Blaðsíða 1
57. árg. Reykjavík, föstudaginn 19. maí 19 05. Jú 21. Leirvarningur — Glervarningur. Verzlunin EDINBORG i Reykjavík hefur nú fengið mjög fjölbreytt- ar birgðir af LEIRVÖRUM og GLERVÖRUM, sem seldar eru í sér- stakri deild á loptinu yfir skófatnaðardeildinni. Vörurnar eru mjög smekklega valdar, en þó ódýrar. Að telja upp allar tegundir yrði oflangt mál. Meðal þeirra er: Þvottastell — Testell — Matarstell margar teg. — Bollapör allskonar Diskar allskonar — Skálar margar teg. — Kókuskálar — Kókudiskar marg- ar teg. -— Sykurker — Rjómakönnur — Krukkur og Könnur marg. teg. — Vatnsfl'óskur — Vatnsgl'ós — Tepottar margar teg. — Hrákadallar — Blómsturvasar — Kexdunkar — Leirkrukkur slórar — Leirskálar stórar — Smjörkrukkur stórar með loki mjög hentugar o. m. m. fl. Lítið á vörurnar! Þær eru vissulega fjölbreyttar og fallegar. Ásgeir Sigurðsson. Málaferlin á Snæfellsnesi. Tíundarmál séra Helga o. fl. Hinn 15. þ. m. var kveðinn upp dóm- ur í tíundarsvikamáli séra Helga Arna- sonar í Ólafsvík, er cand. jur. Guðm. Eggerz var sendur til að rannsaka í vet- ur, og fékk hann leyfi kærða til að kveða upp dóminn hér í bænum. Féll hann á þá leið, að séra Helgi eigi að greiða h 1 u t a ðei g an d i s ve i t ar s j ó ð va n - goldna tlund af ó1/^ hundraði árin 1900 —1902 eptir meðalverði verðlagsskrárinnar þau ár. Einnig ber honum að greiða allan af málinu löglega leiðandi kostnað, oger tekið fram í dómsástæðunum, að það sé »meðal annars fyrir þá sök, að kærði {séra H. Á.) hefur ekki viljað útkljá mál þetta með sátt og var því hið opinbera neytt til að höfða málið«. Að öðruleyti er kærði dæmdur sýkn af kæru hins op- inbera, og er gerð sú grein fyrir því f dómsástæðunum, að næg sönnun þyki ekki fengin fyrir því, að hann hafi viljandi talið rangt fram til tfundar, þannig að hann hafi til sektar unnið. Með því að allur þessi málatilbúnaður, sending rannsóknardómara vestur o. fl. hefur verið notuð mjög freklega til að svívirða stjórnina fyrir hlutdrægni ogjafn- vel ofsóknir gegn séra Helga og einstök- um mönnum þar vestra, þá hefur Þjóð- ólfi þótt rétt landsmanna vegna, að skýra stuttlega frá málarekstri þessum og að- gerðum stjórnarinnar í því, svo að ósann- indaþvættingi og hatursrógi valtýsku mál- gagnanna verði hnekkt. Og er þá saga málsins þannig rétt sögð : í vetur bað umboðsmaður séra Helga Árnasonar, nvíverandi sýslumaður Páll Vídalín Bjarnason, skriflega um, að stjórn- arráðið skipaði setudómara f Snæfells- ness- og Hnappadalssýslu til þess að dæma f meiðyrðamáli, er séra Helgi hafði höfð- að gegn Lárusi sýslumanni H. Bjarnason. Munnlega gat nefndur umboðsmaður séra Helga þess, að heppilegt mundi að fá til þess að taka að sér þessi setudómarastörf cand. juris Guðm. Eggerz, er þá dvaldi f Reykjavík og ekki var við neitt bundinn, enda hafði hann gagnvart P. V. Bjarnasyni sýslumanni tjáð sig fúsan til þess starfa. Stjr. skipaði síðan cand. G. Eggerz setudóm- ara í málinu. Nokkrum tfma síðar, um mánuði, kom til stjórnarráðsins útskript af prófum, sem sýslumaðurinn f Snæfells- nessýslu hafði haldið f októbermánuði út af tíundarframtali séra Helga nokkur und- anfarin ár. Kom það þá í ljós, að séra Helgi hafði dregið frá framtöldum fénaði sfnum kúgildi frá jörðlim, sem hann eigi hafði til ábúðar. Sérstaklega stóð svo á um 27* af þessum kúgildum, sem dregin höfðu verið frá seinustu árin af þeim, er um var að ræða, að alþingi hafði með fjárlögunum 1900—1901 veitt 400 kr. til viðreisnar 2r/» kúgildi áLaugarbrekku og til að bæta séra Helga prestsmötumissi undanfarin ár. Prófasturinn í Snæfells- prófastsdæmi fól séra Helga að festa kaup á 15 ám til viðreisnar þessu 2 j2 kúgildi, og með bréfi 20. júní 1900 skýrir séra Helgi prófasti frá því, að hann hafi fest kaup á 15 ám í þessu skyni og biður um peningana, 400 kr., útborgaða, og skyldu r8o kr. (af 400 kr.) ganga til að kaupa kúgildin. Þegar séra Helgi svo hafði fengið peningana hætti hann við kaupin á ánum, sem hann reyndar aldrei hafði fest kaup á, heldur segir nú, að hann hafi spurzt fyrir um það hjá einhverjum niönn- um, hvort hann mundi geta fengið ær til kaups, og fengið játandi svar. En hvað um það. Við prófin í október 1904 við- urkennir séra Helgi, að hann hafi ekki keypt nema »nokkuð« af kindum, og í sama sinti kannast hann við það, »að hann hafi aldrei átt eða haft undirhönd- um seinastliðin 5 ár meira en 1 kú, 2— 3 hross og kringum 6 kindur. Skepnur þessar tjáist ýfirheyrði (séra H.) h a f a átt sjálfur, það hafi ekki verið kúgildispeningar«. — Það virðist gert sennilegt, að frádráttur þessi hafi verið gerður með vitund hlutaðeigandi hreppstjóra. — Við umgetin próf 1 októ- ber heldur séra Helgi þvl fratn, að heim- ilt sé að draga frá tíundarframtali föst innstæðukúgildi, sem »eiga að fylgja, en eru ekki til«. Loks krefst hann þess í lok prófanna þá, að hinn reglulegi dómari, Lárus H. Bjarnason, víki sæti í máli þessu, og að annar verði skip- aður til að meðhöndla það. Með þvt að cand. G. Eggerz þurfti hvort sem var að fara vestur f Snæfellsness- og Hnappadalssýslu, þá var hann eptir beiðni séra Helga og ósk hins reglulega dómara þar skipaður til þess að rannsaka þetta mál og dæma það. — Við próf í janúar síðastliðnum ber séra Helgi það fram, að hann »muni ekki eptir því, að hann hafi keypt nokkurn fénað, hvorki kindur né annað eptir að hann tók á móti fyr- nefndum 400 kr.«, og hann viðurkennir, að Laugarbrekkukúgildin saldrei hafi ver- ið til, en hafi átt að vera til«. Svo loks við próf 1 febrúar þ. á. heldur séra Helgi þvf fram, að allur sinn fénaður, sem tal- inn hafi verið fram á tíundarskýrslunum 1900—1903 hafi verið kúgildispeningur. Hann hafi nefnilega selt prestakallinu árið 1900 allan sinn fénað. Reyndar virðist þessi sala aldrei hafa komið fram annars- staðar en í huga séra Helga fyr en við próf 14. febr. 1905. Þetta mál er ekki þannig lagað í sjálfu sér, að það hafi þurft að vekja mikla eptirtekt, en Isafold & Co. hafa verið að reyna að telja mönnum trú um, að séra Helgi hafi orðið að þola hér píslarvætti o. s, frv., að hafin hafi verið s a k a máls- rannsókn gegn honum ut af þessu, þótt það sé alkunnugt, að minnsta kosti vit- anlegt ritstjóra Þjóðviljans sem lögfræð- ingi og gömlum sýslumanni, að hér gat ekki verið um annað en lögreglumál að tala, og var aðallega að tala um skatta- mál, sem hefur þýðingu langt út fyrir þetta einstaka tilfelli. Með sömu ferð og prófin í tíundar- málinu komu til stjórnarráðsins, kom kæra frá sýslumanninum í nefndri sýslu, Lár- usi H. Bjarnason, yfir því, að 3 hrepps- nefndarmenn í Neshreppi innan Ennis hefðu vaðið upp á sig við réttarhald með móðgandi ummælum í skjali, er þeir lögðu fram. Með því að þessi ummæli voru hin sömu, sem komið höfðu áður fram í Isafold og dæmd höfðu verið saknæm og óverðskulduð af bæjarfógetanum í Reykjavík, þá gat stjórnarráðið ekki kom- izt hjá því, að fyrirskipa rannsókn og eptir atvikum málshöfðun, því að um- rnæli þessi höfðu nú komið fram við dómarann meðan hann var að embættis- verki. Að G. Eggerz var settur til þess að fara með þetta mál virðist hafa verið alveg sjálfsagt. Þessi málshöfðun hefur og verið höfð til að ófrægja stjórnina, en hver óvilhallur rnaður hlýtur að sjá, að það er í rauninni heimska af stjórnfjanda- blöðunum, því að ef nokkur staður hefði verið í áburðinum á Lárus sýslumann, þá hefði verið ástæða fyrir þau að fagna yfir rannsókn þessari, sem eins vel gat snúizt á móti honum, þegar farið var að rann- saka, hvort ummælin væru á rökum byggð. En blöðin þau hugsa ekki mikið um rök, heldur að eins hitt, að reyna að æpa nógu hátt. Túngirðingar. Síðan augl. stjórnarráðsins um verð á túngirðingaefni kom út hefur lifnað áhugi margra á, að sæta tilboði alþingis um lán til vírgirðinga um tún. Var þess að vænta, einkum þar sem tekizt hefur að fá lofun fyrir miklu ódýrara efni erlendis, en við var búizt, líkl. þriðjungi ódýrara. Nokkrir munu þeir vera, sem ekki hafa enn gert sér ljóst, hvað girðing um tún sitt muni kosta. Til að vita það þarf fyrst auðvitað að vita ummál túns eða svæðis þess, er girða skal, þá verð efn- is þess, er fer í faðm hvern og enn þunga efnis þess. Eigi girðing að vera 5 strengjuð með 3 faðma bili milli stuðla og þriðji hver þeirra hornstuðull: o vinkilmyndaður 1 enda að sjá, hinir sívalir, reiknast mér að efni í faðminn kosti c. 31 eyri. Vegur það um 2 pund 69 kvint. Kostar þá t. d. efni 1 600 faðm. langa girðingu 186 kr. 600 faðm. löng girðing lykur, ef tún er ferhyrnt og allar hliðar jafnlangar, 25 dagsláttur. Þetta girðingaefni eru klyfjar á 8 hesta. Því meir sem lögun túnsins fjarlægist jafnhliða ferhyrning þess minni flöt lykur girðingin, nema tún sé kringlótt. 600 faðma girðing um svæði, sem er 200 faðma langt og 100 faðma breitt lyk- ur um rúmar 22 dagsláttur. Jafnlöng girðing um jafnhliða þríhyrning lykur um 197= dagsláttu. Þetta er vert að hafa í huga, er ákveða skal legu girðinga m. m. Girðing, sem er þriðjungi styttri en sú, sem hér er miðað við eða 400 faðm. lyk- ur um rúmar 11 dagsláttur, og girðing, sem er helmingi styttri eða 300 faðm. lykur um einar 62/3 dagsláttu þ. e. ná- lægt ^4 af Því, er hálfu lengri girðing lykur um. Þetta er að eins sagt sem dæmi til athugunar þeim, er ekki hafa gert sér það Ijóst áður eða ekki hafa tök á því. Hvað flutningur girðingaefnis kostar fer auðvitað eptir þvf, hve löng sjávar- gata er frá hverjum einurn þangað sem efnið er á land lagt, Getur þvl hver sem vill reiknað það eptir dagleiðum og hesta- fjölda, er þörf er á. Eg fæst ekki við að reikna, hvað 4, 3, 2 og 1 strengjuð girðing kostar. Þær verða tiltölulega dýrari, þó ekki sé tillit tekið til undirhleðslu, en 5 strengjaðar, af því að þó stólpar megi vera þeim mun styttri sem strengir eru færri, þá er fyrir- skipað að þeir skuli vera mun þéttari. Faðmur í vfr kostar 4 aura. Vilji menn því spara vlr .og hafa t. d. 3 strengjaða girðing með undirhleðslu sparast um 50 kr. á 600 faðma langri girðingu; en eng- um mun þykja tilvinnandi fyrir þann sparnað að 'hlaða álnarháan garð 600 faðma langan. Athugandi er einnig, að á vetrum leggur að jafnaði harðfennis- skafla upp við garða. Þegar svo er kom- ið veitir strengjafá og lág vírgirðing enga vörn móti fénaði, en getur, er fénaður þannig gengur yfir hana, orðið að slysum. Fyrirsögn um, að leggja vírgirðingar væri nauðsyn að birtist í fjöllesnustu blöð- unurn. Væri gott, að eiga landbúnaðar- fél. að með það. Þegar nú að efni til að girða flest tun ekki kostar nema 100—200 kr. er það Ijóst, að afborgunartfminn á láni land- sjóðs er óþarflega langur. 15 ára afborg- unarfrestur með 4% vöxtum ætti að nægja. Er hægt að breyta lögunum 1 þá átt á næsta þingi. Mætti þá um leið eptir 15

x

Þjóðólfur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðólfur
https://timarit.is/publication/72

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.