Þjóðólfur - 02.06.1905, Blaðsíða 1

57. árg.
Reykjavík, föstudaginn 2. júní 19 05
M 23.
Æsingarnar í ritsímamálinu.
„Reykur, bóla, vindaský“.
Meðan vér íslendingar erum að stíga
fyrstu sporin á sjálfstjórnarbrautinni, skipt-
ir það afarmiklu, að öll hin þýðing-
armestti og alvarlegustu stórmál vor
séu rædd með hinni mestu gætni og still-
ingu, ofsalaust óg æsingalaust, svo að
þjóðinni gefist kostur á að fá sem allra
sannasta og allra réttasta hugmynd um
eðli málanna og þýðingu þeirra fyrir land-
ið. En það er hins vegar hreint og beint
háskalegt atferli og banatilræði við hinn
nýja sjálfstjórnarvísi vorn að hleypa ofsa
og trylling í þau mál, sem brýnust nauð-
syn er á, að beitt sé rólegri og skynsam-
legri athugun við. Þeir, sem blása eldi
að þeim kolum, að umhverfa heilbrigðri og
rólegri fhugun manna með órökstuddum
hrópyrðum og hávaða einum, vinna þjóð
sinni afarmikið ógagn, því að þeir ata
upp hjá henni ósjálfstæðan hugsunarhátt
og skeytingarteysi fyrir sönnum og skyn-
samlegum röksemdum, þvl að um þær er
ekki hirt, þá er eitthvert mál er orðið að
tilfinninga- og æsingamáli einu saman. I
þjóðfélagi, sem hefur litla pölitiska reynslu
við að styðjast, er því miður mjög hætt
við þessum glapstigum. Og svo er því
varið með oss Islendinga. Og þess vegna
er svo afarhætt við, að gerðar séu óheppi-
legar og harla skjótar ályktanir, er haft
geta hinar víðtækustu og ískyggilegustu
afleiðingar í framtíðinni.
Æsing sú, sem nú hefur verið hleypt í
ritsímamálið, er t. d. ljós vottur þess,
hversu hinar pólitisku skoðanir fjölda
manna eru reikular og staðlausar. Sömu
mennirnir, sem fyrir 4—5 árum töldu rit-
sfmamálið eitthvert hið allra mesta vel-
ferðarmál þjóðarinnar, ætla nú af göflun-
um að ganga með óheyrilegum gaura-
gangi og hvæsandi hermdarorðum út af
því, að ráða eigi því nú til lykta a 1 v e g
á sama grundvelli og þó með
betri kjörum en áður var talað um,
þá er þessir sömu menn börðust fyrir því
með odd og egg. Það er dálítið erfitt
að skilja þá samkvæmni, ef gert er ráð
fyrir, að fyrri og síðari baráttan sé sprott-
in af jafnhreinum hvötum. Meginþorri
heimastjórnarflokksins, sem hinsvegar and-
æfði málinu í upphafi í þessari mynd,
sem það nú liggur fyrir, gerði það mesf
vegna þess, að þá var Marconi aðferðin
ný af nálinni, og þ v í væntu menn þess,
og það var mjög eðlilegt, að menn væntu
þess, að hún mundi brátt fullkomnast svo,
að vér gætum tekið hana. En n ú hefur
reynslan á þessum loptskeytum orðið svo,
að það væri meira en meðalflónska af
oss, að byggja allt vort traust á sllku
sambandi við umheiminn, enda er oss
ekki kunnugt um, að nokkurt land hafi
enn sem komið er, tekið þessa aðferð í
stað ritsímasambands, sem gert mundi hafa
verið, ef það væri svo miklu hentugra og
ódýrara, eins og Marconi agentarnir ís-
lenzku eru að básúna. Sannleikurinn er
nfl. sá, að þessi loptskeyti hafa hvergi
getað rutt sér til rúms, og eru hvergi
notuð nema lítilsháttar milli skipa á hafi
úti. Og uppfundning þessi hefur engum
öðrum framförum tekið frá því fyrsta, en
í því, að nienn hafa getað sent skeytin
lengri leið yfir sj ó, en í fyrstu. En
það hefur ekki orðið komið í veg fyrir
að þau tvístruðust í ýmsar áttir og lentu
þar, sem þau áttu ekki að lenda, auk
þess sem ómögulegt ér aðsenda
þau yíir land, nema ef til vill yfir
rennisléttu, og þó vafasamt.
Þessvegna verða menn að gera sér það
ljóst, þá er ræða er um þetta mál, að
vilji menn alls ekki hafa það í þessari
fyrirhuguðu mynd (sæsíma til Austfjarða
og þráð yfir land) og geri ályktanir gegn
því, þá er það sama sem að menn Iýsi
því yfir, að menn vilji drepa málið að
fullu og öllu, vilji ekkert ritsímasamband
hafa, því að Marconiflugunni væri óráð
mikið að gína yfir i stað þess, enda mun
það aldrei koma til mála.
Nú er þá spurningin þessi. Eigum vér
alveg að hætta að hugsa um það, að
komast í ritsímasamband við umheiminn,
ónýta það sem gert hefur verið, til að
koma því til framkvæmda og leggja alveg
árar í bát um óákveðinn tíma, a f þ v í
að vér getum ekki staðizt kostnaðinn við
þetta fyrirtæki og munum komast á hrepp-
inn hjá Dönum, er taki allan arðinn af
þvl og féfletti oss eptir nótum, eins og
eitt »drauga«-málgagnið hér hefur verið
að prédika fyrir lýðnum.
Sé þetta skoðun manna, þá er réttast
að kyrkja í tíma þetta »skaðræði«, sem
á að gera oss alla að sveitarómögum og
ómyndugum vesalingum, sem eptirleiðis
eiga að lifa á molum þeim, sem detta af
borðum Dana. Já, ljótt er þetta! Það
veitir sannarlega ekki af að mála fjand-
ann nógu svartan á vegginn, til þess að
menn verði ærlega skelkaðir og hrópi
allir einum níunni: Burt, burt með »skað-
ræðið« út í hin yztu myrkur og niður
með alla þá, er vilja gera okkur að sveit-
arlimum og Danahundum!
Svona tala æsingamennirnir — föður-
landsvinirnir(l) í ritsímamálinu. Og það
eru hinar Kklegustu horfur á, að vað-
all þeirra verði ekki endasleppur.
Vér hinir, sem litið höfum hitalaust og
ofsalaust á málið frá því það kom fyrst
á dagskrá, höfum sömu skoðun á kost-
um þess og ókostum sem fyr, og höfum
jafnan viðurkennt það. Kostirnir eru
margir, bæði beinlínis og óbeinlínis, auð-
vitað frekar hið síðara, En ókostirnir
eru og hafa í rauninni aldrei verið nema
kostnaðurinn, og bilunarhættan á land-
símanum (frá Austfj. til Rvíkur). Á kostn-
aðinn hefur ávallt einkum verið lögð
mikil áherzla og svo er enn. En þá er
spurningin, hvort ekki sé samt tilvinn-
andi, og meira en það að leggja út í
fyrirtækið. Oss blandast ekki hugur um, að
það sé tilvinnandi. Og oss blandast held-
ur ekki hugur um, að oss sé fullkomlega
fært að standast þennan kostnað, án þess
að fara á hreppinn hjá Dönum. Menn
verða að gæta þess, að allur reksturs-
kostnaður við fyrirtækið, þegar það er
komið á fót, er fé, sem lendir í landinu
sjálfu, fer í vasa landsmanna. Við það
eykst þó gjaldþol ekki allfárra manna.
Verzlunin „EDINBORG“
í Reykjavík, Akranesi og Keflavík
kaupir í ár eins og að undanfnörnu vel verkaðan saltfisk: Þorsk,
smáfisk og ísu, og borgar hann hæsta verði með peningum út í
hönd.
Sundmaga vel verkaðan, kaupir verzlunin einnig hæsta
verði, og borgar með peningum út í hönd.
Verzlunin er ávallt birg af alskonar nauðsynjavörum, sem hún
selur Iægsta verði gegn peningum út í hönd.
Asgeir Sigurðsson.
Og það er ekki eingöngu þetta fé, sem I
rennur aptur í vasa landsmanna, heldur
einnig mestur hluti af því fé, sem varið
er til landsímalagningarinnar. Mestur
hluti verkamannanna verða innlendir. Þótt
vér reiknum, að vér yrðum að leggja
fram 200,000 kr. til þessa verks, auk
hinna 300,000 kr. sem vér fáum hjá Dön-
um, þá mun vart ofhátt reiknað, þótt
sagt sé, að helmingur þessa fjár eða 250,000
kr. verði kyrt í landinu. Stólparnir sjálf-
ir, þráðurinn og laun útlendu verkamann-
anna mun naumast fara mikið fram úr
250,000 kr., eða 50,000 kr. minna en
Danir borga oss. Þessi fjárútlát geta
naumast komið okkur á hreppinn. En
þá eru þessar 35,000 kr. á ári, sem vér
eigum að borga hinu stóra norræna. Þær
þúsundirnar eiga víst að ríða baggamun-
inn. En skyldi ekki mega vinna það
upp með því, að fleygja ekki lengur 75,000
kr. á ári í »hið sameinaða gufuskipafélag«,
fé sem allt fer út úr landinu.
Skyldum vér ekki geta sparað einmitt
þessar 35,000 kr. á ári til ritsímafélags-
ins, með þvi að borga að eins 40,000 kr.
(eða ef til vill miklu minna, og kannske
ekki neitt) öðru félagi (t. d. Thor Tulin-
ius) fyrir jafngóðar ferðir og vér nú höfum?
Skyldu kjósendur ekki vilja athuga
þetta nú á þingmálafundum. Hver veit
nema víman í ritsímamálinu rynni þá
dálítið af þeim, og kostnaðargrýlan við
það mál, fjárþrotahræðslan og óttinn við
hungurkvalir á sveitinni hjá Dönum, yrðu
dálítið ógeigvænlegri vofur í augum flestra
skynsamra og hugsandi manna í landinu,
heldur en þær virðast vera fyrir hinni
hatursblindu og ranghverfu sálarsjón flestra
valtýsku leiðtoganna og páfagauka þeirra.
Bókmenntir.
Elslandblflten : Ein Samme Ibuch
Neu-Islandischer Lyrik von
J. C. Poestion. Leipzig und Múnchen
1905 (XXXXIV + 239 bls.)-
Safn þetta hefur að geyma um 150 ís-
lenzk kvæði og vísur skálda vorra á
19. öld í þýzkum þýðingum. Höf. J. C.
Poestion bókavörður í Wien hefur í mörg
ár lagt mikla rækt við íslenzka tungu og
íslenzkar bókmenntir og getið sér, bæði
hér á landi og erlendis, mikið álit fyrir
rit sín um Island og ísl. bókmenntir. I
glöggum og vel sömdum inngangi bregð-
ur höf. ljósi yfir helztu atriðin í þjóðmenn'
ingu vorri að fornu og nýju. Að vísu hef-
ur það stundum glapið dóm höf., að hann
þekkir ekki landshætti vora af eigin sjón
og reynd, og hefur því opt farið eptir bók-
urn og sögusögn annara manna, en það
er ekki tiltökumál, þótt útlendur maður,
sem aldrei hefur komið til lands vors, viti
ekki glögg deili á hverju einu. Skulum
vér nú áður en vér snúum oss að sjálfum
þýðingunum drepa stuttlega á það, er virð-
ist einkanlega athugavert eða eptirtekta-
vert í menningarsöguágripi höfundarins.
Sumum mun þykja of djúpt tekið í árinni,
er höf. á XIII. bls. fullyrðir, ,að flest Eddu-
kvæðin séu vafalaust ort af Islendingum'.
Björn prófessor Olsen hefur leitt rök og lík-
ur að því, að það séu ekki komnar neinar
sannanir fyrir því, að flest þeirra séu eða
hljóti að vera ort annarsstaðar en á ís-
landi. En það er sitt hvað og að fullyrða
að þau séu ort hér á landi.
Það er rétt athugað af höf., að vér sé-
um skammt komnir 1 búnaði og flestum
bjargráðum, að vér leggjum litla rækt við
að þaulyrkja land vort og hafa full not
af pening vorum, en bændum vorum þykí
mest utn vert að hafa mikið undir, og
stundi sauðfjárrækt meir en góðu hófi
gegnir, en láti nautgriparæktina sitja á
hakanum. Aptur á móti er það ranghermt
hjá höf., að vér séum mjög miklir
eptirbátar annara þjóða í veiðibrögðum
og fiskverkun. Það var sú tíðin, að við
vorum það, en nú mun óhætt að fullyrða
að vér stöndum, að minnsta kosti í sum-
um landsfjórðungum, flestum öðrum þjóð-
um nokkurnveginn jafnfætis 1 þessum
greinum. Verð það, er fiskur frá íslandi
hefur selst fyrir á siðustu árum, bendir á,
að íslenzkur fiskur jafnist fyllilega við fisk
flestra annara þjóða.
Höf. víkur að því, hversu verzlun, iðn-
aði og samgöngum vorum sé að ýmsu
leyti ábótavant, þó að mörgu hafi verið
breytt til batnaðar á síðustu áratugum.
Hann tekur með réttu fram, að það sé
þeim mun sárgrætilegra, hve iðnaður eigi
langt í land hjá oss, sem vér eigum ó-
þrjótandi vinnuafl, þar sem séu fossar
vorir og ár, Höf. telur það eitt af aðal-
skilyrðum verklegra framkvæmda og fram-
fara hér á landi, að sundurgreining verk-
legra starfa verði meiri en hingað til hefur
verið og að sami maðurinn sé ekki að káka
við mörg hin sundurleitustu störf. Hann telur
og að við verðum sakir fátæktar landsins að