Þjóðólfur - 24.05.1907, Qupperneq 1

59. árg.
Reykjavík,
föstudaginn 24. maí 19 07.
M 23.
Kosningalagabreytingin.
Svo sem kunnungt, er lagði stjórnin
fyrir alþingi 1905 frumvarp til laga um
breytingar á núgildandi kosningalögum til
alþingis, og fól frumvarpið í sér þau tvö
atriði aðallega, að breyta kjördæma-
skipuninni og koma á hlutfalls-
kosningum. Málið dagaði þá uppi,
en að því er marka mátti, virtist það hafa
fremur lítið fylgi í þinginu.
Nú mun í ráði að leggja frumvarpið
fyrir þing í sumar með nokkrum breyt-
ingum, og er því nauðsynlegt, að lands-
menn kynni sér það ítarlega og láti í ljósi
álit um það á þingmálafundum, þar sem
hér er um mikilsvert mál að ræða.
Því neitar enginn, að kjördæmaskipun
landsins er mjög ábótavant. Misrétti kjós-
enda liggnr svo í augum uppi, að um það
þarf ei að fjölyrða, þar sem einstök kjör-
dæmi hafa þingmann fyrir nokkra tugi
kjósenda, en önnur fyrir mörg hundruð.
ÍEins verður það og að álítast að mörgu
ieyti óhagfellt, að kjördæmaskipting falli
saman við sýsluskipting. Á þetta einkum
heima þar, sem kjördæmi greinast í fleiri
hluta eptir mismunandi atvinnuvegum (t.
d. Kjósar- og Gullbringusýsla). Verður
þingmönnum eðlilega opt næsta erfitt að
gæta sérstakra hagsmuna kjósenda sinna,
þegar svo á stendur.
Breytingar, sem miða að því að bæta
úr misrétti þessu, eru því í sjálfu sér lofs-
verðar. Að því vill og frumv. stefna og
gerir ráð fyrir, að kjósendatalan í hinum
7 kjördæmum landsins verði svo jöfn, sem
auðið er. En víðátta kjördæmanna mundi
efla þá skoðun, að þingmenn væru fulltrúar
fyrir þjóðina alla, en ekki lítinn hluta
hennar, og mundi útrýma að nokkru hreppa-
pólitíkinni, sem stundum bólar á í þing-
málum.
Annars er það ekki fyrst og fremst
þetta, sem liggur til grundvallar fyrir til-
lögunni um stækkun kjördæmanna, heldur
hitt, að stækkun er nærfellt óumflýjanleg
•eigi hitt nýmælið, hlutfallskosningarnar,
að komast í framkvæmd, og njóta sín til
fulls.
Með þessu ákvæði vill frumv. sporna
við því, að lítill meiri hluti kjósenda geti
borið stóran minni hluta algerlega ofurliði,
og er það óneitanlega réttlátt, að stjórn-
málaflokkar landsins hafi fulltrúa á þingi
í réttu hlutfalli við fylgi flokkanna meðal
þjóðarinnar. Að þessu leyti mun og nokk-
urt misrétti hafa átt sér stað undanfarið,
þótt eigi hafi það verið til mikilla muna;
hefur vanalega unnizt upp í einu kjördæminu
það, sem hallazt hefur á í öðru. En hugs-
anlegt er, að misrétti þetta gæti orðið
meira en raun hefur á orðið hingað til,
og fyrir því verður eigi annað sagt, en að
stefna frumv. sé einnig að þessu leyti í
sjálfu sér byggð á fullri sahngirni.
Síðan málið var fyrir þinginu síðast,
hefur sú breyting verið á því gerð, að
kjósendur eru nú eigi, fremur en þeir vilja,
bundnir við þá röð, sem þingmannaefnin
standa í á framboðslistunum. Miðar það
ákvæði að því að gefa kjósendum frjáls-
ari hendur til að styðja þann bezt, er þeir
álíta þess verðastan, svo þeir neyðist eigi
til að fara eptir áliti flokkastjórnar eða
neins annars í því efni.
» »Lögrétta« hefur fyrir nokkru skýrt frá
efni og tilgangi frumvarps þessa, og tek-
ur hún fram allt það, er mælt getur með
frumvarpinu og hér hefur í aðalatriðum
verið bent á.
Að hinu leytinu virðist ýmislegt geta
talizt frumvarpinu til andmæla, og er svo
um það sem önnur mál, að líta verður á
þau frá fleiri hliðum en einni, svo að eigi
sé réttu máli hallað, og menn gætu séð um
seinan, að þeir hafi rasað fyrir ráð fram,
er þeir hafa ráðið málinu til lykta. Mætti
svo fara, að menn fyndu við nánari at-
hugun þá annmarka á frumvarpi þessu,
að tvfsýnt yrði, hvort kostirnir gerðu meira
en vega þá upp, og væri þá engu spillt,
þótt eigi væri hrapað að úrslitum þess.
Það er vitanlegt, að ákvæðin um hlut-
fallskosningar eru sniðin eptir útlendum
lögum, sem þar hafa þótt vel gefast. En
á hitt ber og að líta, að þar horfir þetta
mál allt annan veg við en hér.
Má fyrst á það benda, að stjórnmála-
flokkar hér á landi eru hvergi nærri svo
ákveðnir, enn sem komið er, eða föstum
takmörkum bundnir, sem í öðrum lönd-
um. En auðsætt er, að hlutfallskosningar
eiga aðallega við þar, sem stjórnmála-
þroski er allmikill og stjórnmála-
flokkar fast ákveðnir, enda er slfkra
laga þar brýnust þörf. Virðist mega gera
ráð fyrir, að samkomulag um þingmanna-
efni mundi fara nokkuð í handaskolum
fyrst f stað, framboðslistar verða óhæfi-
lega margir, og mundi þá tiltölulega fá-
mennur flokkur kjósenda geta haft mikil
áhrif á kosningaúrslit. G æ t i jafnvel svo
farið, að m i s r é 11 i flokkanna yrði e n n
meira en nú, ef annar stjórnmálaflokk-
urinn safnaði sér saman um einn lista
fyrir allt kjördæmið, en hinn hefði þá
marga. Reynsla sú, sem fengin er af
hlutfallskosningum til bæjarstjórna, virðist
benda í þessa átt, að lögin séu enn sem
komið er vel við vöxt, tæplega tímabær
sakir þroskaleysis kjósenda. I kaupstöð-
unum er það stéttapólitfkin, sem óleikinn
gerir; út um landið mundi hreppapólitík-
in gera svipaðan óleik.
Aðalgalli þessa fyrirkomulags yrði þá
án efa víðátta kjördæmanna.
Strjálbygð landsins veldur því, að kjördæm-
in þurfa að vera afarstór, svo að hiut-
fallskosningar geti notið sín. Erlendis
gætir þess margfallt minna, þar sem þétt-
býli er miklu meira og samgöngufæri öll
í betra lagi.
Svo æskilegt sem það er, að réttur
stjórnmálaflokkanna sé eigi fyrir borð bor-
inn, er hitt engu að sfður nauðsynlegt, að
kjósendur og frambjóðendur geti náð sam-
an og talazt við. Kjósendur verða að
eiga rétt á að kynnast skoðunum allra,
sem í kjöri eru, svo að þeir geti valið úr;
og þingmannaefnum og þingmönnum verð-
ur að vera kleift að kynna sér þarfir og
vilja kjósenda sinna bæði í almennum
málum og þeim, sem kjördæmin varða
sérstaklega. Hefur einatt verið kvartað
yfir því, að þetta samband milli
kjósenda og þ i n g ro a n n a e f n a
væri allt of lítið, kjósendum hafi eigi gef-
izt nægilegt færi á að kynnast skoðunum
frambjóðenda og hafi því stundum »keypt
köttinn í sekknum«. En þessi hætta mun
vissulega verða mörgum sinni meiri, sem
kjördæmin eru mörgum sinni stærri. Það
er ofætlun hverju þingmannsefni að
ferðast um allt svæðið t. d. frá Kúðafljóti
austur og norður um land allt að Vopna-
firði, og halda þingmálafundi svo vfða,
að kjósendum öllum geti talizt kleift að
sækja þá. Mundu og fáir verða til að
takast þá langferð á hendur, að dæmi
Flosa Þórðarsonar, sér til liðsafla. Þing-
tímann á nú að flytja yfir á vetrarmán-
uðina af þeirri ástæðu, að þá eiga menn
fremur heimangengt til þingfarar. En
kosningaleiðangurinn bæri upp á hinn
mesta annatíma ársins, fyrri hluta hausts,
og þurfa flestir þá að gæta búa sinna og
atvinnu. Kosning í hverjum hreppi er
leidd í lög til að gera kjósendum hægra
að sækja kjörfundi. En þurfi nú kjósend-
ur samt sem áður að ferðast ef til .vill
margar mílur vegar til viðtals við fram-
bjóðendur, þá má það heita tekið með
annari hendi, sem gefið er með hinni.
Afleiðingin yrði sú, að kjósendur neyddust
til að byggja álit sitt að miklu eða öllu
leyti á frásögnum meira eða minna vand-
aðra atkvæðasmala, sem frambjóðendur
yrðu að útvega sér víðsvegar um kjör-
dæmið, og má það teljast mjög óheppi-
legt fyrirkomulag.
Það hefur verið álitið illa til fallið, að
þingið væri að miklum hluta skipað em-
bættismönnum, eins og undanfarið hefur
viljað raun á verða og má telja víst, að
hjá alþýðustétt landsins taki að vakna og
sé þegar vaknaður áhugi á að kippa þessu
í lag. En kosningalagabreytingin stefnir
í gagnstæða átt. Það er vitanlegt, að
menn af alþýðustétt, þótt nýtir menn séu
og vænlegir til þingsetu, eru almennt lítt
þekktir utan síns héraðs, og mundu þeir
því verða út undan með fylgi í miklum
hluta kjördæmanna. Kjósendur mundu
taka þekktu nöfnin — þ. e. nöfn embætt-
mannanna — fram yfir þau, er þeir vissu
engin eða mjög lítil deili á. Á þann hátt
mundi víðátta kjördæmanna verða til þess
aðefla fylgi embættismannanna,
en bola bændum og öðrum alþýðumönn-
um frá kosningu.
Tölumerkin við nöfn frambjóðenda
gera ráð fyrir allmiklum þroska kjósenda,
og mundu vafalaust verða mörgum að
hefndargjöf fyrst 1 stað. Hafi ýmsum veitt
full erfitt að setja krossinn rétt eptir gild-
andi lögum, hvað mun þá um tölustafina?
Mundi eigi afleiðingin verða ógilding all-
margra seðla? Eða munu þeir eigi vera
tiltölulega nokkuð margir, sem yrðu nauð-
ugir viljugir að sætta sig við röðina á
kjörseðlinum af ótta fyrir þvl að hann
verði ógildur, ef þeir færu að setja tölur
við nöfnin? Þeir sem kunnugir eru rit-
leikni alþýðu, munu bezt geta um það
dæmt, hvort reynslan mundi ekki verða
eitthvað á þessa leið.
Frumv. vill færa kosningadaginn frá 10.
sept. til 10. okt. Einsætt er að færa dag-
inn, þvf eins og er, kemur hann mjög í
bága við atvinnu manna. En 10. okt, er
heldur ekki he'ppilegur dagur. Þá standa
yfir haustannir, réttir, ferðalög, fjársala o.
fl. Mundi öllu betra að draga kosning-
ar fram yfir veturnætur. Þá er hauststörf-
um að mestu lokið, en tíð og færi vana-
lega eigi tekið svo að spillast, að bagi sé
að, þegar kosningin fer fram í hverjum
hreppi.
En nú, þegar um það er að ræða að
fastákveða nýja kjördæmaskipun og tölu
þingmanna í kjördæmi hverju, þá kemur
fram spurning um, hvort þetta sé ekki að
tjalda til einnar nætur. Margar raddir
hafa þegar heyrzt um afnám konung-
kjörinna þingmanna, og líklegt er,
að þær verði æ fleiri og háværari, svo að
þingið sjái sér eigi fært að daufheyrast
lengi við þeim. Sýnist líka erfitt að sam-
rýma þetta tvennt: óskorað þjóðræði og
V7 þingmanna konungkjörinn, eða því
sem næst. Þetta atriði þyrfti því án efa
að taka til athugunar um leið og kjör-
dæmaskipuninni er breytt, láta þau tvö
mál verða samferða. Annars ræki ef ti
vill að því, að setja þyrfti nýja bót á
kosningalögin að örskömmum tíma liðn-
um, umsteypa kjprdæmaskipuninni að nýju.
ÞegaT á allt er litið, virðist mikið vafa-
mál, hvort fyrirliggjandi breytingar séu til
bóta eða eigi. Að minnsta kosti er full
þörf á að þjóð og þing athugi nákvæm-
lega alla málavöxtu, og hrapi eigi að
breytingum þessum, fyr en fullséð er, að
annað muni eigi betur gegna. S.
Kj ördœmaskiptingin
samkvæmt frv. stjórnarinnar (1. gr.) er
þannig.
Landið skiptist í 7 kjördæmi:
Fyrsta kjördæmi tekuryfirReykja-
vík og Gnllbringu- og Kjósarsýslu og kýs
6 alþingismenn.
Annað kjjördæmi tekur yfir Árnes-
sýslu, Rangárvallasýslu, Vestmannaeyjur
og Dyrhóla- Hvamms- og Álptavershreppa
af Vestur-Skaptafellssýslu, kýs 5 alþing-
ismenn.
Þriðja kjö)rdæmi tekur yfir Borg-
arfjarðarsýslu, Mýrasýslu, Snæfellsness- og
Hnappadalssýslu, Dalasýslu og Austur-
Barðastrandarsýslu, kýs 5 alþingismenn.
Fjórða kjörd)æmi tekuryfirVestur-
Barðastrandarsýslu, Vestur-ísafjarðarsýslu,
Isafjarðarkaupstað og Norður-ísafjarðar-
sýslu, kýs 4 alþingismenn.
Fimmta kjördæmi tekur yfir
Strandasýslu, Húnavatnssýslu, Skagafjarð-
arsýslu, svo og yfir Hvanneyrar, Þórodds-
staða og Svarfaðardalshreppa í Eyjatjarð-
. arsýslu, kýs 5 alþingismenn.
Sjötta kjördæmi tekur yfir hina
aðra hreppa Eyjafjarðarsýslu, Akureyrar-
kaupstað, Suður-Þingeyjarsýslu og Skeggja-
staða- og Vopnafjarðarhreppa í Norður-
Múlasýslu, kýs 5 alþingismenn.
Sjöunda kjördæmi tekuryfirhina
aðra hreppa Norður-Múlasýslu, ísafjarðar-
kaupstað, Suður-Múlasýslu, Austur-Skapta-
fellssýslu og Vestur-Skaptafellssýslu, vest-
ur að Kúðafljóti (Leiðvallar- Skaptártungu-
Kirkjubæjar- og Hörgslandshreppa), og kýs
4 alþingismenn.
Ráðherrann
kom úr Kaupmannahafnarför sinni með
»Skálholti« snemma í morgun. Með sama
skipi kom og Jón Magnússon skrifstofu-
stjóri.
L